Եվրոպայի երկար ճանապարհը դեպի աշխարհաքաղաքականություն

ԵՄ-ն տնտեսական բանավեճի ակումբից արագորեն վերածվեց ռազմական խաղացողի: Վերջինս, սակայն, դեռ շատ անելիքներ ունի։ Այս մասին գրում է հոդվածի հեղինակ Կարոլին դե Գրույտերը(Caroline de Gruyter) FOREIGN POLICY-ում(Europe’s Very Long Road to Geopolitics):

1962 թվականի հոկտեմբերին, երբ Կուբայի հրթիռային ճգնաժամն իր գագաթնակետին էր հասել, վեց երկրների նախարարներ — անդամներ Եվրոպական տնտեսական համայնքի, որը եղել է Եվրամիության նախորդը, մի քանի անգամ հանդիպեցին: Աշխարհն այն ժամանակ կանգնած էր միջուկային աղետի եզրին, և եվրոպական թերթերը տագնապով գրում էին «Ամենավտանգավոր ճգնաժամի մասին երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ավարտից հետո»։ Բայց սա այն չէ, ինչ նախարարները քննարկել են իրենց հանդիպումներում։ Պատմաբան Կիրան Կլաուս Պատելը(Kiran Klaus Patel), ով ուսումնասիրել է խնդիրը իր «Եվրոպա նախագիծ»(Project Europe) գիրքը գրելիս, պարզել է, որ հոկտեմբերի 9-10-ի nախարարների խորհրդի նիստի արձանագրության համաձայն՝ խոսքը գնում է մրգերի և բանջարեղենի ներմուծման կանոնների մասին։ Իսկ հոկտեմբերի 22-23-ին կայացած հանդիպման ժամանակ նախարարները քննարկել են ընդհանուր բյուջեն:

Երբ ԵՄ-ին քննադատում են անպատրաստության համար՝ հաղթահարելու Ուկրաինայում ռուսական ներխուժման աշխարհաքաղաքական հետևանքները, կարևոր է հասկանալ, թե ինչ ճանապարհ է այն արդեն անցել — գրեթե լիակատար մեկուսացումից, և աշխարհաքաղաքական իրադարձություններից, որոնք տեղի են ունեցել Կուբայի հրթիռային ճգնաժամի ժամանակ։ Այսօր, երբ եվրոպացի քաղաքական գործիչները ամեն օր զբաղվում են անվտանգության հարցերով, նման ռազմավարական անվստահությունը և բարդությունը աներևակայելի է թվում:

1962-ին նախարարները, անշուշտ, քննարկում էին Կուբայի հրթիռային ճգնաժամը պաշտոնական հանդիպումների սենյակից դուրս: ԵՏՀ անդամ բոլոր վեց երկրները մաս էին կազմում ՆԱՏՕ-ի, որը պետք է պաշտպաներ Եվրոպային լարվածության աճի դեպքում։ Նրանք բոլորն էլ հասկանում էին, որ եթե ԱՄՆ-ի և ԽՍՀՄ-ի միջև միջուկային առճակատում սկսվի, Եվրոպան կդառնա մարտադաշտերից մեկը։ Բայց պաշտոնական օրակարգում խորհրդի, որը ներկայացնում էր անդամ երկրների շահերը և այն մայրցամաքում, որտեղ որոշումներ էին կայացվում, քննարկումների ոչ մի պաշտոնական հետք չկա աշխարհաքաղաքական և Կուբայի թեմաներով։ Պատելը գրել է. «Այսօր դա կարող է անհավատալի թվալ, բայց խորհուրդը չափազանց զբաղված էր՝ աշխարհը ընդհանուր կործանումից փրկելու համար»:

Հոկտեմբերի այդ նյարդային օրերին Սպիտակ տունը զբաղվում էր Կուբայում հայտնաբերված խորհրդային միջուկային հրթիռներով։ Այն վերլուծել է, թե քանի հրթիռ է արդեն տեղակայվել այնտեղ, քանիսն են ուղղվում դեպի կղզի, և ինչպես դրանք հեռացնել Կուբայից կամ կանխել դրանց առաքումը առանց միջուկային արմագեդոն սկսելու։ Կան բազմաթիվ փաստաթղթեր, որոնք ցույց են տալիս, Կարիբյան ճգնաժամի ժամանակ Վաշինգտոնը  է Արևմուտքի գաղտնի լարերը։ Ընդ որում, այն գրեթե չի խորհրդակցել եվրոպացիների հետ։

ԵՄ-ն ընդլայնվում է. հետևանքները չափազանց ուշագրավ են

Ճիշտ է նաև, որ Եվրոպան մինչ օրս գրեթե ամբողջությամբ կախված է ԱՄՆ-ից անվտանգության հարցում: Սա բավականին ակնհայտ է դարձել վերջին տարիներին։  Այնուամենայնիվ, բավական է մեկ հայացք նետել հունիսի վերջին Բրյուսելում 27 եվրոպական պետությունների կառավարությունների ղեկավարների հանդիպման արդյունքներին՝ հասկանալու, թե որքան բան է փոխվել 1962 թվականից հետո։ Այս անգամ բանջարեղենի և մրգերի շուրջ բանակցություններ չեն եղել: Հանդիպման գրեթե ողջ օրակարգը նվիրված էր ռազմավարական խնդիրներին արտաքին քաղաքականության, որոնք հիմնականում վերաբերում էին անվտանգության խնդիրներին։ ԵՄ առաջնորդները որոշում են ընդունել Ուկրաինայի անվտանգության ապագա երաշխիքների մասին, ԵՄ-ի ընդլայնման՝ նոր երկրներ ընդունելով արևելքում, պաշտպանական հատվածի զարգացման, Եվրոպայի արտաքին սահմանների ավելի լավ հսկողության, Չինաստանի հետ առևտրային հարաբերություններում ռիսկերի նվազեցման և Լատինական Ամերիկայի և Կարիբյան ավազանի հետ առևտրի ավելացման: Եվ սրանք ցուցակի հարցերից միայն մի քանիսն են:

Եվրոպան, որը ժամանակին պարզապես հանդիսատես էր՝ հետևող գլոբալ պայքարին իշխանության համար, այժմ ավելի շատ դառնում է դրա մասնակիցը: Այն երկար ճանապարհ է անցել:

1950-ականներին Արևմտյան Եվրոպան ինքն իրեն հեռացրեց ուժային քաղաքականությունից միջազգային ասպարեզում: Դուրս գալով երկու ավերիչ համաշխարհային պատերազմներից՝ մայրցամաքը կենտրոնացել էր ներաշխարհի վրա: Հիմնականում սա նշանակում էր խաղաղություն Ֆրանսիայի և Գերմանիայի միջև, որոնք նախկինում նախանձելի մրցակիցներն էին, որոնք սանձազերծեցին վերջին երեք պատերազմները Եվրոպայում: Այս նպատակով նրանք սկսեցին ընդհանուր քաղաքականություն իրականացնել գյուղատնտեսության, առևտրի և սոցիալական ոլորտում։ Մինչ Միացյալ Նահանգները զբաղվում էր Արևմուտքի կոլեկտիվ պաշտպանությամբ, եվրոպացիները ինստիտուտներ էին ստեղծում ուժային քաղաքականությունը թուլացնելու, տնտեսությունը վերականգնելու և ընդհանուր առմամբ ավելի լավը դառնալու համար: Եվրաինտեգրումն ուղղված էր խնդիրների ապաքաղաքականացմանը։ Ինչպես մի անգամ նշել է ֆրանսիական խորհրդարանի անդամ, կենտրոնամետ Ժան-Լուի Բուրլանժը(Jean-Louis Bourlanges), Եվրոպան որոշ չափով « դուրս էլ եկել պատմությունից»:

Երբ Ուկրաինայում սկսվեցին ռազմական գործողությունները, այս փուլը միանշանակ ավարտվեց։ Այսօր Եվրոպան նորից պատմություն է կերտում: Այն կրկին վտանգում է վերածվել մարտի դաշտի։ Եվրոպացիներից երկար ժամանակ պահանջվեց, որպեսզի գիտակցեն սա։ Այժմ բոլոր եվրոպական երկրները զարգացնում են իրենց պաշտպանական ներուժը և բարելավում իրենց զինված ուժերի փոխգործունակությունը, անցկացնում են համատեղ մարտական ​​պատրաստություն և վարժանքներ, համակարգում են ռազմական տեխնիկայի գնումը։

Այսօր, երբ ռազմական գործողություններ են ընթանում հենց Եվրոպայի դռան մոտ, խնդիրների ապաքաղաքականացումը դառնում է վտանգավոր նույնիսկ երկրների ներսում։ Այսօր թե՛ համաեվրոպական, թե՛ ազգային մակարդակով երբեմն պահանջվում է որևէ հակառակ բան։ Պետք է ոչ թե ապաքաղաքականացում, այլ խնդիրների քաղաքականացում մինչև որոշակի մակարդակ։ Վերջին տարիներին Եվրոպայում ավարտվել է «բարության դարաշրջանը», ինչպես գրել է Ստեֆան Լենը Կարնեգիի եվրոպական կենտրոնից 2020 թվականին:

Այն ամենի մեջ, ինչ անում է Եվրոպան բնականոն կյանքի ընթացքում, հանկարծ ի հայտ եկավ անվտանգության հզոր բաղադրիչ։ Օրինակ, եվրոպացիներն այսօր հասկանում են, որ պետք է պաշտպանեն իրենց ազատ մամուլը կեղծ լուրերից, որոնք պատրաստում են ռուսական տրոլների գործարանները, սեփական ենթակառուցվածքը դիվերսիաներից, իր ներքին շուկան պետական ​​ընկերություններից և թշնամական պետություններից և ժողովրդավարական ինստիտուտները չարամիտ միջամտությունից: Եվրոպացիները, որոնք մինչև վերջերս արտաքին աշխարհին նախապաշարմունքով էին նայում, — կարելի է ասել միամտորեն — գնալով ավելի են անվստահություն զգում: Նրանց մտածելակերպը փոխվել է ընդամենը մի քանի տարվա ընթացքում:

Կենտրոնական Եվրոպայի առաջարկները մայրցամաքի վերածննդի համար

Մեկ այլ նշան կա, որը ցույց է տալիս Եվրոպայի վերադարձը պատմություն: Այսօր այն ակտիվ ռազմական օգնություն է ցուցաբերում Ուկրաինային։ Բրյուսելը զենք և զինամթերք է գնում բոլոր 27 անդամ երկրների անունից։ Այն ֆինանսական աջակցություն է ցուցաբերում ԵՄ այն անդամներին, որոնք իրենց ռազմական տեխնիկան նվիրաբերում են Կիևին և փորձում է հետևել, թե որ երկիրն ինչ է անում։ Նա նաև համակարգում է ճանապարհների, օդանավակայանների և կամուրջների աշխատանքները՝ դյուրացնելով ապրանքների փոխադրումը դեպի արևելք: Սա ծանր նյութատեխնիկական աշխատանք է, որը շատերը պարզապես չեն հասկանում: Օրինակ, սառը պատերազմի ժամանակ Արևմտյան Եվրոպայի յուրաքանչյուր կամուրջ ուներ ցուցանակ, որը ցույց էր տալիս իր կրողունակությունը, որպեսզի դյուրացներ ռազմական զորավարժությունները: Բեռլինի պատի անկումից հետո( 1989 թվական) պատերազմի վտանգը վերացավ, և դրա հետ մեկտեղ վերացան այս նշանները։ Այժմ ռազմական պլանավորման կառույցներին անհրաժեշտ է շտապ հավաքել այս տեղեկատվությունը` խնդրելով ԵՄ բոլոր անդամներին: Զորավարներից մեկը, ով խնդրեց չհրապարակել իր ինքնությունը, ասաց, որ ծանր տանկերը Եվրոպայի մի մասից մյուսը տեղափոխելը կարող է լուրջ նյութատեխնիկական մարտահրավեր լինել: «Մենք երբեմն ստիպված ենք լինում գնալ շրջանցում անել, որը երկարացնում է ճանապարհը հարյուրավոր կիլոմետրերով», — ասաց նա:

Ոմանք պնդում են, որ Եվրոպան պետք է այս ամենն ավելի շուտ աներ։ Նրանք իրավացի են։ Բայց եվրոպացի առաջնորդները, որոնք որոշում են նման հարցերը, սկսում են միասին աշխատել միայն այն ժամանակ, երբ հրատապ խնդիրներ ունեն, որոնք չեն կարող ինքնուրույն լուծել և այլընտրանք չեն տեսնում։ Այդ իսկ պատճառով Եվրոպան հազվադեպ է նախաձեռնում (բացառությամբ կլիմայական փոփոխությունների) և հիմնականում արձագանքում է իրադարձություններին։ Հետևաբար, այն, ըստ էության, ուշանում է: Մենք դա տեսանք, երբ Եվրոպան գնեց պատվաստանյութ, ստեղծեց եվրոգոտու օգնության հիմնադրամ, վերահսկողություն հաստատեց եվրոպական բանկային համակարգի վրա, գործարք կնքեց Թուրքիայի հետ փախստականների հարցում և գործեց ի պատասխան Ռուսաստանի գործողությունների: Առաջին հերթին պետք է լինի ճգնաժամ: Երկրորդ՝ ԵՄ անդամ երկրները չեն կարող ինքնուրույն մարել կրակը, թեև միայն այս դեպքում հնարավոր է վճռական կոլեկտիվ գործողություն։ Ըստ իռլանդացի քաղաքագետ Բրիջիդ Լաֆանի (Brigid Laffani), ճգնաժամերն այնքան հաճախ են տեղի ունենում, որ եվրոպացիները սովորել են լավ գլուխ հանել դրանցից: Նախորդ տարի Ասերի ինստիտուտում դասախոսության ժամանակ Լաֆանն ասաց, որ չնայած ԵՄ-ի որոշումների կայացման բարդ և երբեմն քաոսային գործընթացին, այժմ ի հայտ է գալիս «կոլեկտիվ տերություն Եվրոպա»: Թվում է, թե անդամ երկրները սկսում են գիտակցել, որ ԵՄ-ն ոչ միայն խլում է նրանց ազգային ինքնիշխանության մի մասը, այլ նաև տալիս է նրանց ինքնիշխանություն՝ ի դեմս գործելու իրավասության վտանգավոր և անկայուն աշխարհում, որտեղ կոպիտ մերկանտիլիզմը փոխարինում է բազմակողմ, կանոնների վրա հիմնված համակարգին:

Եվրոպական ինտեգրման սիմվոլիկան և մեծ ակնկալիքները, առաջացած երկու համաշխարհային պատերազմներից հետո, պատմական կարևոր նշանակություն ունեն։ Կուբայի հրթիռային ճգնաժամի ժամանակ եվրոպացիները հիմնականում անտեսվեցին, բայց նրանց նախագծի ուժն այնպիսին էր, որ նվազագույնը որոշ մարդիկ դասեր քաղել են պատմությունից և փորձում են օգտագործել խաղաղ միջազգային կառավարման մոդել: Սա նրանց տվեց խաղաղություն և բարգավաճում: Եվրոպական ինտեգրումը շարունակում է ոգեշնչել շատերին ամբողջ աշխարհում: Դրա ապացույցն է այն փաստը, որ առնվազն 10 երկիր իսկապես ցանկանում է անդամակցել ԵՄ-ին՝ գնալով ավելի վստահելով այս կառույցին։ Բայց կան նաև այլ ապացույցներ: Աֆրիկայի և Ասիայի տարածաշրջանային կազմակերպությունները որպես օրինակ օգտագործում են Եվրամիության ներքին շուկայի մոդելը։

Չնայած անհաջողություններին և մարտահրավերներին, որոնք որոշ չափով նորմալ են բազմազգ պետական ​​կառավարման շրջանակում, անդամ երկրները շարունակում են գործադրել ջանք և միջոցներ ԵՄ-ում: Այժմ խնդիրն է պահպանել այն, ինչ ստեղծել են տասնամյակների ընթացքում, որը նրանք անցկացրել են «պատմությունից դուրս», Եվրամիությունը դարձնել ավելի անվտանգ և ամուր, և համատեղ ջանքերով զարգացնել վերջինիս աշխարհաքաղաքական ներուժը: Եվրոպացիները դեռ շատ անելիքներ ունեն: Բայց եթե կարդաք Կարիբյան ճգնաժամի սարսափելի օրերի մասին, երբ Եվրոպան ինքնակամ դուրս եկավ որոշումների կայացումից, մենք կհասկանանք, թե ինչ երկար ճանապարհ է անցել։