Կենտրոնական Եվրոպայի առաջարկները մայրցամաքի վերածննդի համար
Աշխարհը խորապես փոխվել է վերջին երեք տասնամյակների ընթացքում: Քաղաքական և տնտեսական վերակառուցումը հանգեցրեց Արևմուտքի հեգեմոնիայի թուլացմանը։ Սակայն ասել, որ այն փոխարինվում է մեկ այլ ոչ արևմտյան գերիշխող ուժով, սխալ կլինի։ Փոխարենը, մենք ավելի հավանական է տեսնենք Արևմուտքի և Արևելքի միջև շարունակվող մրցակցության աստիճանական հարթեցում: Այս մասին գրում է հոդվածի հեղինակ Բալաշ Օրբանը(Balázs Orbán) National Interest լրատվականում:
Հունգարիան և Կենտրոնական Եվրոպայի այլ երկրներ գնալով ավելի են անհանգստանում Եվրոպայի նվազող ունակությամբ՝ մասնակցելու այս մրցակցությանը: Գնալով ավելի շատ եվրոպացիներ են անհանգստանում, որ չափազանց շատ էներգիա է վատնվում գաղափարական վեճերի վրա, ինչը, իր հերթին, շեղում է ուշադրությունը համագործակցության կարևոր ոլորտներից, որոնք նպաստում են մայրցամաքի հզորության ամրապնդմանը:
Ուժեղ և կայուն Եվրոպան, որը կարող է ստանձնել ազդեցիկ դաշնակցի դերը, Միացյալ Նահանգների համար գերակա ռազմավարական հետաքրքրություն է: Արևմտյան դաշինքը, որը կարելի է համեմատել երկու մասից բաղկացած հզոր շարժիչի հետ, առաջընթաց է ապահովել նախորդ դարի ընթացքում։ Այժմ չափազանց կարևոր է համոզվել, որ այս շարժիչի երկու մասերն էլ բավականաչափ ամուր են և շարունակում են աշխատել բարձր արագությամբ: Կենտրոնական Եվրոպան, որը գտնվում է մայրցամաքի կենտրոնում և ծառայում է որպես նրա տնտեսական ուժ, կարևոր դեր է խաղում այս գործընթացում՝ այն դարձնելով ԱՄՆ-ի բնական և անփոխարինելի գործընկեր:
Արևմտյան հեգեմոնիայի դարաշրջանը մոտենում է ավարտին
Միջազգային հարաբերություններում Արևմուտքի գերակայությունը, հիմնված երեք առանցքային սյուների վրա, նկատելիորեն թուլանում է։
Առաջին նման հենասյունը գերիշխող դիրքն էր որպես համաշխարհային տնտեսական հզորություն, որը այն պահպանեց երկու դար շարունակ։
Երկրորդ հենասյունն այն էր, որ Արևմուտքը ստեղծեց պաշտոնական մարմիններ միջազգային հարաբերությունների և առևտրի ոլորտներում, և դա վերջինիս հնարավորություն տվեց որոշել գլոբալացման կանոնները:
Երրորդ հենասյունն այն գաղափարն է, որ ԽՍՀՄ փլուզումից հետո որպես հեգեմոն գերտերություն ի հայտ եկած Միացյալ Նահանգները պետք է աշխատի Եվրոպայի հետ՝ խթանելու նեոլիբերալ քաղաքական և տնտեսական մոդելը գլոբալ խաղաղության հասնելու համար: Այդ դարաշրջանի գերիշխող համոզմունքն այն գաղափարն էր, որ մենք հասել ենք «պատմության ավարտին»։ Բայց այսօր այս երեք սյուներն էլ ցույց են տալիս ազդեցության թուլացման նշաններ:
Սա առաջին հերթին վերաբերում է այն նախապայմաններին, որոնց վրա հիմնված է վերը թվարկված հենասյուներից երրորդը։ Նեոլիբերալ քաղաքական և տնտեսական մոդելի պարտադրումը ոչ միայն հանգեցրեց Արևմուտքի օտարմանը մնացած աշխարհից, այլ, պարադոքսալ կերպով, էլ ավելի սերտորեն միավորեց նրա հակառակորդներին: Նախորդ տարվա իրադարձությունները անհերքելի սա ցույց տվեցին, և արդյունքում նույնիսկ «պատմության ավարտի» գաղափարի ամենամոլի կողմնակիցները հրաժարվեցին դրան հավատալուց։
Ուշադրություն դարձրեք ուկրաինական հակամարտության մասին հայտարարություններին, որոնք գալիս են Ամերիկայից. այն պատկերում է այն, ինչ տեղի է ունենում այնտեղ, որպես ժողովրդավարության և ավտոկրատիայի բախում: Սա բավականին տարօրինակ դիրքորոշում է, եթե հաշվի առնենք, որ 2022 թվականին Միացյալ Նահանգները զենք է մատակարարել ամբողջ աշխարհի ավտորիտար ռեժիմների 57%-ին։
Այս համատեքստում երկրորդ հենարանը նույնպես շատ երերուն է։ Գոյություն ունեցող աշխարհակարգին մարտահրավեր նետող երկրներն ակտիվորեն ստեղծում են պայմանագրային այլընտրանքային համակարգեր, դաշինքներ և հակամարտությունների կարգավորման հարթակներ: Ակնհայտ է, որ ապագայում անխուսափելիորեն կգա մի պահ, երբ նրանք կկարողանան հաջողությամբ շրջանցել գլոբալացման վերջին երկու տասնամյակների ընթացքում ձևավորված միջազգային ինստիտուցիոնալ շրջանակը և հաջողությամբ զարգանալ զուգահեռ համակարգերում։
Ավելի մանրամասն ուսումնասիրության դեպքում առաջին սյունը նույնպես ցույց է տալիս նույնքան մտահոգիչ հեռանկարներ: Ներկայումս մենք ականատես ենք իրադարձությունների արտառոց շրջադարձի. արևմտյան և ոչ արևմտյան աշխարհների տնտեսական մրցակցությունը երկու դար անց վերջապես մոտենում է հավասարակշռության վիճակի, ինչը վկայում է քաղաքակրթությունների զգալի տեղաշարժի մասին: Այս փոխակերպումները կարելի է դիտարկել առնվազն հինգ կարևոր ոլորտներում՝ տնտեսական հզորություն, կենսական ռեսուրսների հասանելիություն, ինչպիսիք են հումքը և էներգիան, ժողովրդագրական միտումները, տեխնոլոգիական առաջընթաց և ռազմական հնարավորությունները:
Արևելքը մեծապես ավելացրել է համաշխարհային տնտեսության արտադրողականության իր բաժինը — ի վնաս Արևմուտքի։ 1990 թվականին այս առումով գերիշխում էր արևմտյան աշխարհը- վերջինիս մասնաբաժինը համաշխարհային տնտեսության արտադրողականության մեջ գերազանցում էր 50%-ը։ Բայց մինչ օրս այս ցուցանիշը կտրուկ նվազել է և կազմում է ընդամենը 30%: Եվ այս միտումները կշարունակվեն, քանի որ տնտեսական ծանրության կենտրոնը շարունակում է տեղափոխվել դեպի Արևելք:
Աշխարհագրական այն իրողությունը, որ աշխարհի հումքի և էներգետիկ ռեսուրսների մեծ մասը գտնվում է Արևմուտքից դուրս, ավելի է թուլացնում մեր մրցունակությունը: Թեև ԱՄՆ-ն այս առումով որոշակի առավելություն ունի՝ հիմնականում թերթաքարային նավթի ու գազի հսկայական պաշարների շնորհիվ, Արևմուտքը չի կարողանում ամբողջությամբ փոխհատուցել իր հետ մնալը։ Հատկանշական է, որ որոշ եվրոպական երկրներ՝ Գերմանիայի գլխավորությամբ, հապճեպ ձեռնամուխ եղան «կանաչ անցման»՝ բավարարելու Եվրոպայի էներգետիկ կարիքները: Այնուամենայնիվ, քաղաքականության արագ փոփոխությունները շատ ավելի առաջ են, քան տեխնոլոգիական առաջընթացը, ինչի արդյունքում կանաչ էներգիան զգալիորեն ավելի թանկ է, քան այլ աղբյուրներից ստացված էլեկտրաէներգիան, ինչը նվազեցնում է մեր տնտեսական մրցունակությունը:
Ժողովրդագրական միտումները նույնպես գործում են Արևմուտքի դեմ։ Անկախ այն հանգամանքին, թե ինչ չափանիշ եք օգտագործում, գլոբալ բնակչությունն արդեն անցել է 8 միլիարդի սահմանագիծը, և նրանցից 7 միլիարդն ապրում է ոչ արևմտյան երկրներում: Չնայած Հունգարիայի և մի շարք այլ համախոհ պետությունների՝ ընտանիքներին և պտղաբերությանն աջակցելու միջոցներ ձեռնարկելու փորձերին, բոլոր տվյալները վկայում են խորը ժողովրդագրական ճգնաժամի մասին Արևմուտքում(առաջին հերթին Եվրոպայում):
Թեժ պայքար է ընթանում նաև տեխնիկայի ոլորտում։ Զարգացող երկրները հսկայական միջոցներ են հատկացնում հետազոտությունների և զարգացման համար, և նրանց ներդրումների ծավալն արդեն համեմատելի է ճանաչված հսկաների ծախսերի հետ։ Այս ուղղակի մրցակցությունը ներառում է տարբեր պետություններ։ Միաժամանակ, Արևելքը ուշագրավ առաջընթաց է ցույց տալիս էլեկտրամոբիլների եւ մարտկոցների տեխնոլոգիաների ոլորտում, այսինքն՝ Կենտրոնական Եվրոպայի համար մեծ նշանակություն ունեցող ոլորտում։
Վերջապես, ռազմական հզորության առումով Արևմուտքը, անշուշտ, պահպանում է զգալի առավելություն Արևելքի նկատմամբ: Թեև սա կարող է շատ բարենպաստ հանգամանք թվալ, սակայն գերիշխող տեսակետն այն է, որ այս առավելությունից օգտվելը միանգամայն անիմաստ է, քանի որ այն կբերի սարսափելի գլոբալ հետևանքների — ողբերգական արդյունք, որին չպետք է ձգտել։
Պետք է հաղթահարել անհարկի գաղափարական վեճերը, եթե ուզում ենք պահպանել Եվրոպայի ձեռքբերումները
Կենտրոնական Եվրոպան այժմ բախվում է խորապես փոփոխված աշխարհաքաղաքական և աշխարհատնտեսական լանդշաֆտի: Ապագայում մեզ սպասվում է բազմաբևեռ աշխարհ, որտեղ Արևմուտքը կդառնա ուժի միայն մի քանի կենտրոններից մեկը։ Չնայած դրան, կենտրոնական եվրոպացիները ցանկանում են հաջողությամբ մրցակցել ոչ արևմտյան աշխարհի հետ: Մենք ձգտում ենք դեպի բարգավաճ Եվրոպա, որի ձեռքբերման համար պատրաստ ենք նշանակալից դեր խաղալ։
Եվրոպան դեռևս չի կարողանում հաղթահարել ճգնաժամը
Այս նոր իրականության պայմաններում հաջողությամբ կողմնորոշվելու համար շատ կարևոր է հասկանալ, թե ինչպես է Եվրոպան հաջողության հասել անցյալի գլոբալ մեծ փոփոխությունների ժամանակաշրջաններում: Մենք պետք է ուսումնասիրենք մոտեցումները, որոնք օգտագործվել են մայրցամաքի տարբեր արժեքներ, ինքնություններ և շահեր ունեցող երկրները մեկտեղելու համար՝ հաջող համագործակցելու նպատակով։ Եվ դրա համար մենք կարող ենք դիմել մոտեցումներին, որոնք օգտագործվել են Եվրամիության հիմնադիր հայրերի կողմից:
Այդ գործիչներից մեկին՝ Կոնրադ Ադենաուերին, Հենրի Քիսինջերը ժամանակին անվանել է «խոնարհության ստրատեգ»։ Քրիստոնեա-դեմոկրատական շարժման ներկայացուցիչ Ադենաուերը հմտորեն համադրեց խոնարհությունը ուժի, խորաթափանցության և ռազմավարական մտածողության հետ: Խոնարհության մասին նրա խորը ըմբռնման էությունն արտացոլում է հայտնի ասացվածքը՝ «Մենք բոլորս ապրում ենք նույն երկնքի տակ, բայց բոլորի հորիզոնը տարբեր է»։
Ադենաուերը գիտակցում էր, որ Եվրոպայի հաջողությունը չի պահանջում միաձայն համաձայնություն կյանքի բոլոր ասպեկտներում։ Եվրոպական ինտեգրումն ինքնանպատակ չէ, այլ ավելի շուտ՝ նպատակներին հասնելու միջոց։ Նա ընդգծել է, որ կարևոր է կենտրոնանալ ընդհանուր շահերի վրա, այլ ոչ թե տարաձայնությունների: Այս մոտեցմանը չպահպանելը հնարավոր է հանգեցնի համագործակցության հնարավորությունների կորստի:
Մի դարաշրջանում, երբ փոխըմբռնումը ամենակարևոր պայմանն է դժվար ժամանակներում գոյատևելու համար, Եվրոպան խրված է պառակտումների մեջ: Նրա մտահոգություններից մեկը ինքնության և արժեքների հետ է կապված: Արևմտյան և Կենտրոնական Եվրոպայի երկրները հաճախ տարբեր մոտեցումներ են ցուցաբերում միգրացիայի, ընտանեկան արժեքների, ազգային դերերի, ազատական ժողովրդավարության էության և երեխաների պաշտպանության հարցում։ Այս խնդիրները հաճախ փոխկապակցված են, ինչը հանգեցնում է տարբեր հարցերի շփոթության և դժվարացնում է հետևել բազմազանության սկզբունքին, որի մասին խոսել է Ադենաուերը։
Մեկ այլ լուրջ մարտահրավեր է առաջանում աշխարհաքաղաքական դաշտում. Ոմանք կողմ են, որ Եվրոպան միանա մեկ մեծ տերության՝ փաստացիորեն անջատելով իրեն մնացած աշխարհից: Բայց մենք համոզված ենք, որ նման մոտեցումը սկզբունքորեն սխալ է։ Մենք պետք է կենտրոնանանք կապերի վրա՝ ակտիվորեն խուսափելով ծայրամասայ դառնալուց և ամրապնդելով հարաբերությունները երկրների և շուկայի մասնակիցների լայն շրջանակի հետ: Իր պատմության ընթացքում Եվրոպան բարգավաճել է բաց ժամանակաշրջաններում՝ հանդես գալով որպես միջնորդ Արևելքի և Արևմուտքի միջև, նպաստելով խաղաղությանը և մասնակցելով արդար առևտրին: Հետևելով այս սկզբունքներին՝ մայրցամաքը կկարողանա հաղթահարել իր առջեւ ծառացած մարտահրավերները և կառուցել բարեկեցիկ ապագա:
Գերմանիայի ազգային անվտանգության ռազմավարությունը բաց է թողնում թիրախը
Հինգ առաջարկ բարգավաճ Եվրոպայի համար
Երբ բախվում ենք այս վիճելի խնդիրների հետ, մենք ընտրելու երեք հիմնական տարբերակ ունենք: Մենք կարող ենք մեկընդմիշտ լուծել վեճը՝ մի կողմին հաղթող հռչակելով, մյուսին՝ պարտվող։ Մենք կարող ենք նաև ներգրավվել երկարատև գաղափարական մաշման պատերազմի մեջ: Բայց կա երրորդ տարբերակ, որը պետք է ուշադիր դիտարկել. մենք կարող ենք օրակարգից հանել այս վիճելի հարցերը և կենտրոնանալ այն ոլորտների վրա, որտեղ կարող ենք հասնել իրական համագործակցության:
Եվրամիությունում տնտեսական հզորությունն ամենակարևոր քաղաքական կապիտալն է։ Կենտրոնական Եվրոպայի երկրները, որոնց բաժին է ընկնում ԵՄ ՀՆԱ-ի 8%-ը, կազմում են դաշինքի հինգերորդ տնտեսական հզորության կենտրոնը: Հատկանշական է, որ նրանց տնտեսական վերականգնումն ուղեկցվել է աճի արտասովոր տեմպերով, որոնք գերազանցում են Արևմտյան Եվրոպային վերջին 12-13 տարիների ընթացքում: Այս նկատառումով Կենտրոնական Եվրոպայի երկրների տեսակետը արժանի է ոչ միայն ուշադրության, այլ նաև մեր արևմտյան գործընկերների ուշադիր դիտարկման։
Առաջին հերթին մենք առաջարկում ենք շարունակել հավատարիմ մնալ սկզբնական գաղափարին, որ Եվրամիության հաջողությունը պետք է հիմնված լինի անկախ և ինքնիշխան անդամ երկրների համագործակցության վրա։ Հրամայական է պահպանել մեր ազգային ինքնիշխանությունը, որի համար դարեր շարունակ պայքարել են Կենտրոնական Եվրոպայի ժողովուրդները, ինչպես նաև եվրոպական երկրների քաղաքական և մշակութային ինքնությունը։ Հավատարիմ մնալով «միասնություն բազմազանության մեջ» կարգախոսին՝ Եվրոպան ճանաչում է այն ուժը, որը բխում է իր տարբեր տեսակետներից և հայացքներից։ Կարծիքների այս բազմազանությունն ուժեղացնում է մայրցամաքը՝ դարձնելով այն ավելի ճկուն և մրցունակ, և, որ ավելի կարևոր է, թույլ է տալիս անդամ պետություններին արտահայտել իրենց ժողովուրդների տեսակետները:
Երկրորդ՝ Եվրոպան պետք է ձգտի Եվրամիության ընդլայնման։ Ուկրաինական հակամարտությունը ընդգծեց դաշինքի սահմանափակ կարողությունը՝ վերահսկելու իրավիճակը իր անմիջական հարևանների հետ, և ընդլայնումը կարող է լինել այդ խնդրի մասնակի լուծում: Սակայն դրան կարելի է հասնել միայն այն դեպքում, եթե նվազեցնենք Բրյուսելի գերկենտրոնացված բյուրոկրատական իշխանությունը։ Օրինակ, արտաքին քաղաքական որոշումները դեռևս պահանջում են միաձայնություն, սակայն Բրյուսելն արդեն փորձում է շարժվել դեպի որակյալ մեծամասնությամբ քվեարկության, և որոշ խոշոր անդամ երկրներ աջակցում են դրան: Արտաքին քաղաքականությունը ինքնիշխանության կարևոր ասպեկտ է, և մեր մայրցամաքի փոքր պետությունները շատ շահագրգռված են դրա պահպանմամբ։ Այսպիսով, ինտեգրումը, որի շրջանակում ավելի խոշոր անդամ երկրները կարող են իրականում պարտադրել իրենց կամքը փոքր անդամ երկրներին, խիստ անցանկալի է թվում նրանց աչքերում, ովքեր ցանկանում են միանալ:
Երրորդ՝ Եվրոպան պետք է ստեղծի իր կանոնավոր բանակը, որպեսզի կարողանա պաշտպանել իրեն՝ դրանով իսկ նվազեցնելով կախվածությունը ԱՄՆ-ից։ Կառուցելով սեփական ռազմական հնարավորությունները՝ մայրցամաքը կկարողանա ավելի մեծ պատասխանատվություն ստանձնել սեփական պաշտպանության համար և այդ բեռը կիսել Միացյալ Նահանգների հետ: Սա կնպաստի Եվրոպայի և Միացյալ Նահանգների միջև ավելի հավասարակշիռ գործընկերությանը՝ մայրցամաքը դարձնելով ավելի ուժեղ և ինքնավստահ և թույլ տալով անվտանգության պարտականությունների ավելի արդար բաշխում անդրատլանտյան դաշինքի շրջանակներում:
Ճապոնիան և ԵՄ-ն ընդլայնում են համագործակցությունը անվտանգության ոլորտում. ո՞րն է պատճառը
Չորրորդ՝ անհրաժեշտ է ուժեղացնել Եվրոպայի մրցունակությունը, և այդ նպատակին հասնելու կարևորագույն գործոններից մեկը էժան էներգիայի հասանելիությունն է: Մատչելի էներգիայի բացակայության դեպքում Եվրոպան անխուսափելիորեն կբախվի արդյունաբերության անկման և եվրոպական միջին խավի դիրքերի թուլացմանը։
Վերջապես, Եվրոպան իր քաղաքական կառուցվածքում պետք է պահպանի քրիստոնեական արժեքները։ Կենտրոնական Եվրոպայի երկրները պնդում են սա ոչ թե այն պատճառով, որ այն վերափոխման ինչ-որ նորաձև ծրագրի մի մասն է, այլ որովհետև նրանք համոզված են, որ քրիստոնեական արժեքներն ու ուսմունքները կարող են հիմք հանդիսանալ քաղաքական և տնտեսական սկզբունքների զարգացման համար, որոնք կկառուցեն ավելի արդար, ապահով և բարգավաճ Եվրոպա: Այս արժեքները ներկայացնում են ընդհանուր մշակութային հիմք, որը խթանում է համագործակցությունը եվրոպական երկրների միջև:
