Պրոտեկցիոնիզմը բռնկեց աշխարհաքաղաքական կրակը
Mark Ralston/AFP/Getty Images
Տարակուսելի է տեսնել, որ շատ ականավոր տնտեսագետներ դատապարտում են Թրամփի վարչակազմի մաքսատուրքերը որպես բարեկեցության նվազեցման պրոտեկցիոնիզմ՝ միաժամանակ հավանություն տալով Բայդենի վարչակազմի էլ ավելի կտրուկ քայլերին։
Այս ավելի լայն օրինաչափությունից բացառություն է Դանի Ռոդրիկը, ով վերջին մեկնաբանությունում պնդում էր, որ աշխարհաքաղաքականության հետևանքները շատ ավելի ծանր են, քան նորացված պրոտեկցիոնիզմը: Նա կարևոր կետ է նշում. այնուամենայնիվ, պետք է հիշել, որ պրոտեկցիոնիզմը հիմնական կատալիզատորն էր այսօրվա աճող աշխարհաքաղաքական լարվածության համար:
Թրամփի մաքսատուրքերը թե՛ հակադարձեցին առևտրի ազատականացման երկարաժամկետ միտմանը և թե՛ իրական ծախսեր պարտադրեցին ԱՄՆ տնտեսության վրա՝ բարձրացնելով գները ԱՄՆ սպառողների և ամերիկյան ընկերությունների համար, որոնք օգտագործում են Չինաստանից ներկրվող միջանկյալ միջոցները: Սակայն Թրամփի քաղաքականությունն ընդհանուր առմամբ քիչ ազդեցություն ունեցավ համաշխարհային առևտրի վրա: Մինչ ԱՄՆ-ի և Չինաստանի միջև առևտուրը նվազել է, ինչպես և սպասվում էր, շատ այլ երկրների արտահանումները — ինչպես ԱՄՆ, այնպես էլ մնացած աշխարհ — ավելացել են: Առևտրային հոսքերը վերաբաշխվել են, այլ ոչ թե կրճատվել։
Համաշխարհային տնտեսության գլխավոր թշնամին
Բայց միջազգային առևտրի օգուտների նկատմամբ հավատը հարվածեց(But the belief in the benefits of international trade took a hit), քանի որ ավելի շատ մարդիկ սկսեցին այն համարել զրոյական վերջնարդյունքով խաղ: Թրամփի վարչակազմը առաջ քաշեց այն պատմությունը, որ Ամերիկայի երկարամյա տնտեսական խնդիրներից շատերը պայմանավորված Չինաստանի հետ առևտրով:
Սկզբում շատերը քննադատում էին այս նարրատիվը որպես պոպուլիստական ջղայնություն: Բայց այն աստիճանաբար տարածվեց, և երբ COVID-19-ը հարվածեց, պրոտեկցիոնիզմի օգտին և Չինաստանի դեմ փաստարկները դարձան հիմնական: Հանկարծ բոլորը համաձայնեցին, որ համաճարակի հետ կապված մատակարարման շղթայի խնդիրները միջազգային առևտրի արդյունք են։ Մի՛ մտածեք, որ խոչընդոտներից շատերը ծագել են երկրի ներսում և կապ չունեին համաշխարհային մատակարարման շղթաների հետ; կամ որ առանց Չինաստանից ներկրված դիմակների, անձնական պաշտպանիչ սարքավորումների պակասը ավելի վատ կլիներ; կամ որ, չնայած COVID-19-ը Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից ի վեր ամենամեծ գլոբալ ցնցումն է, համաշխարհային տնտեսությունը բավականին տոկուն է: Նարրատիվը փոխվում էր դեպի մեղադրանք միջազգային առևտուրը, և հատկապես Չինաստանի հետ առևտուրը, ժամանակակից տնտեսության յուրաքանչյուր խնդրի համար։
Հետո եկավ Ռուսաստանի լայնածավալ ներխուժումն Ուկրաինա — վերջին կաթիլը: Թեև ագրեսորը Ռուսաստանն էր, ոչ թե Չինաստանը, այժմ շատ հեշտ էր պատկերացնել, թե ինչ կլիներ համաշխարհային տնտեսության հետ, եթե Չինաստանը ներխուժի Թայվան: Աշխարհաքաղաքական ռիսկերի և ազգային անվտանգության վերաբերյալ մտահոգությունները ի հայտ եկան՝ խթանելով ոչ թե պարզապես պրոտեկցիոնիզմի, այլ Չինաստանից ավելի լայն տնտեսական անջատման կոչերը:
Կրկին հեշտ է մեղադրել ռուսական ներխուժմանը նոր սառը պատերազմի սկզբնավորման մեջ: Բայց արդյոք մենք կլինեի՞նք այնտեղ, որտեղ գտնվում ենք, առանց վերսկսող պրոտեկցիոնիզմի և մատակարարման շղթայի ճկունության կոչերի վերջին տարիներին: Խաթարելով միջազգային համագործակցության հանդեպ հավատը և առաջ մղելով առևտրի պատմությունը որպես զրոյական գումարով խաղ՝ այդ քաղաքականությունն ու ռազմավարական նպատակները ստեղծեցին որոշ նախադրյալներ այսօրվա տնտեսական պատերազմի համար:
Մինչդեռ առևտուրը ներկայացվում էր որպես զրոյական գումարով խաղ 2015-16 թվականներին, երբ ընտրվեց Թրամփը, այժմ ազգային բարեկեցությունը ձևավորվում է այս պայմաններով: Հարցն այլևս միայն սակագների և առևտրի մասին չէ։ Դրանք տեղին են միայն այնքանով, որքանով կարող են օգտագործվել՝ կանգնեցնելու Չինաստանին իր տեխնոլոգիական կարողությունները զարգացնելուց: Մեզ ասում են, որ այժմ առաջնահերթ մտահոգություններն են “de-risking”-ը և ազգային անվտանգությունը, այլ ոչ թե Ամերիկայի ցանկությունը՝ պահպանելու տնտեսական գերակայությունը:
Այս սառը պատերազմը տարբեր է
Բայց նման հիմնավորումները խնդրահարույց են։ Մտածեք “de-risking”-ի մասին: Խոհեմ է թվում, բայց արդյոք դա իսկապես Չինաստանի մասին է: Ամենաառաջադեմ կիսահաղորդիչների համաշխարհային արտադրությունը կենտրոնացած է մեկ թայվանական ընկերության (TSMC) ներսում, ինչը, անշուշտ, ենթադրում է խափանման բարձր ռիսկ, եթե ընկերությունը որոշակի ցնցումներ կրի: Բայց նման ցնցումը պարտադիր չէ, որ գա չինական ներխուժումից. այն կարող է նաև ունենալ առողջական ճգնաժամի, բնական աղետի կամ նույնիսկ կադրային խնդիրների ձև: Հիմնական խնդիրը Չինաստանը չէ, այլ շուկայի բարձր կենտրոնացումը: Նույն ռիսկը դեռևս ակնառու կլիներ, եթե ընկերությունը հիմնված լիներ ԱՄՆ-ում:
Թեև օպտիմալ դիվերսիֆիկացիայի և “de-risking”-ի մասին անհանգստանալն իմաստ ունի, ամեն ինչ աշխարհաքաղաքական տերմիններով ներկայացնելն իմաստ չունի: Երբ Թրամփը վերջերս խոստացավ վերընտրվելու դեպքում հսկայական նոր մաքսատուրքեր սահմանել, միջազգային հանրությունը շտապեց դատապարտել նման քաղաքականությունը: Բայց սակագներն այժմ ավելի քիչ նշանակություն ունեն, քանի որ վնասն արդեն հասցված է։
Մենք ապրում ենք նոր դարաշրջանում. Ինչպես նշեցի նախորդ մեկնաբանությունում, հիմնվելով տնտեսական պատմաբանների աշխատանքի վրա, կան սարսափելի զուգահեռներ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմին նախորդող ժամանակաշրջանի և ԱՄՆ առևտրի և արտաքին քաղաքականության վերջին զարգացումների միջև: Պրոտեկցիոնիզմը խնդիր է ոչ միայն առևտրի վրա ունեցած ազդեցության, այլ նաև միջազգային հարաբերությունների և աշխարհաքաղաքականության վրա ունեցած ազդեցության պատճառով:
