ԱՄՆ-Իրան բանակցություններ. ապագան անորոշ է
Նավթի գները կտրուկ աճել են գիշերվա ընթացքում՝ աշխարհաքաղաքական մտահոգությունների ֆոնին, քանի որ ԱՄՆ նախագահ Դոնալդ Թրամփը կտրուկ բացասական տոն է որդեգրել Իրանի հետ միջուկային բանակցությունների առաջընթացի վերաբերյալ և հայտարարել Մերձավոր Արևելքից ամերիկյան որոշ անձնակազմի դուրսբերման մասին։ Սա կտրուկ փոփոխություն է նախկինում «դրական» և «հարգալից» որակված ԱՄՆ-Իրան հիմնականում անուղղակի բանակցությունների մի քանի փուլերից հետո։ Այս մասին գրում է CNBC-ին:
Թե՛ Թրամփի վարչակազմը, թե՛ Իրանը ցանկություն են հայտնել գործարք կնքել։ Թրամփի համար դա քաղաքական և դիվանագիտական հաղթանակ կլիներ, որին նախորդ Բայդենի վարչակազմը չկարողացավ հասնել։ Իրանի համար դա կնշանակեր հուսահատորեն անհրաժեշտ ազատում պատժամիջոցներից, որոնք խեղդել են նրա տնտեսությունը։
Այժմ դա ավելի ու ավելի անհավանական է թվում։
«Նրանք [ԱՄՆ զինվորական անձնակազմը] դուրս են բերվում, քանի որ դա կարող է վտանգավոր վայր լինել, և մենք կտեսնենք, թե ինչ կկատարվի։ … Մենք ծանուցում ենք տվել դուրս գալու համար»,— չորեքշաբթի լրագրողներին ասել է Թրամփը։ Պենտագոնը հրամայել է զորքերի և ոչ էական անձնակազմի դուրսբերում Բաղդադի, Քուվեյթի և Բահրեյնի դեսպանատներից։
«New York Post»-ի փոդքաստում ելույթ ունենալով՝ Թրամփը չորեքշաբթի մեղադրել է Թեհրանին «հետաձգելու» մեջ՝ ասելով՝ «Ես հիմա ավելի քիչ վստահ եմ, քան կլինեի մի քանի ամիս առաջ»։
Միևնույն ժամանակ, Թեհրանը մեղադրել է Վաշինգտոնին իրենց ներգրավվածության մեջ անլուրջ լինելու և ուրանի խաղաղ նպատակներով հարստացման Իրանի իրավունքը չհարգելու մեջ։
Հակամարտության ռիսկը
Սրվող հռետորաբանությունը ներառում է Թրամփի նախկին նախազգուշացումները Իրանի միջուկային օբյեկտների վրա ԱՄՆ-ի կամ Իսրայելի օդային հարվածների հնարավորության մասին, եթե բանակցությունները ձախողվեն։ Ի պատասխան՝ Իրանի պաշտպանության նախարարը հույս է հայտնել բանակցությունների հաջողության համար, սակայն նաև զգուշացրել է ռազմական պատասխան գործողությունների մասին, եթե իրավիճակը վատանա՝ նշելով. «Այդ դեպքում Ամերիկան ստիպված կլինի լքել տարածաշրջանը, քանի որ նրա բոլոր բազաները մեր հասանելիության սահմաններում են։ Մենք մուտք ունենք դեպի դրանք, և առանց վարանելու՝ մենք թիրախավորելու ենք դրանք բոլորը հյուրընկալող երկրներում»։
Մինչդեռ հինգշաբթի ՄԱԳԱՏԵ-ի (ՄԱԿ-ի միջուկային վերահսկողության մարմին) Կառավարիչների խորհուրդն առաջին անգամ գրեթե 20 տարվա ընթացքում բանաձև է ընդունել՝ Իրանին հայտարարելով իր միջուկային անվտանգության պարտավորությունների չկատարման մեջ։
Չնայած շարունակվող բանակցություններին, Իսրայելը, ըստ NBC News-ի աղբյուրների, առաջիկա օրերին դիտարկում է Իրանի դեմ ռազմական գործողություններ։
Աշխարհատնտեսական միրաժը
Քաղաքական վերլուծաբաններն ու տնտեսագետները նշում են, որ Իսրայելի և Իրանի (93 միլիոն բնակչությամբ երկիր, որը գրեթե չորս անգամ մեծ է Իրաքից) միջև ռազմական հակամարտության պոտենցիալ ազդեցությունը չի կարելի թերագնահատել՝ ինչպես ներգրավված երկրների, այնպես էլ համաշխարհային շուկաների համար։
Սակայն CNBC-ին խոսած բազմաթիվ վերլուծաբաններ ասում են, որ ռազմական առճակատումը դեռևս հավանաբար կկանխվի՝ առայժմ։ Ոմանք ենթադրել են, որ վերջին մասնակի տարհանման հրամանները ճնշման խորեոգրաֆիայի մաս են ԱՄՆ-Իրան առաջիկա միջուկային բանակցություններից առաջ։
No. 1 արգելքը՝ ուրանի հարստացումը
Գործարքի հիմնական արգելքը Իրանում ուրանի ներքին հարստացումն է, որը կարող է օգտագործվել խաղաղ նպատակներով միջուկային էներգիա արտադրելու կամ ռումբ կառուցելու համար։ Սկզբում Թրամփը ճկունություն էր ցուցաբերում Իրանին ցածր մակարդակներով ուրան հարստացնելու հարցում միջուկային էներգիա արտադրելու համար, սակայն նա փոխել է իր տոնը՝ ասելով, որ երկրում զրոյից բարձր ցանկացած հարստացում անընդունելի է։
Դա Թեհրանի համար անզիջում կետ է, որը պահանջում է իր իրավունքը քաղաքացիական միջուկային էներգիայի ծրագրի նկատմամբ։ Իրանը պահպանում է այդ իրավունքը Միջուկային զենքի չտարածման պայմանագրի (ՄԶՉՊ) համաձայն, որին միացել է 1970 թվականին, և որը թույլ է տալիս ոչ միջուկային զենք ունեցող պետություններին կառուցել խաղաղ միջուկային էներգիայի ծրագրեր։
Սակայն մտահոգություններ կան Իրանի իրական մտադրությունների վերաբերյալ։ 2015 թվականի Օբամայի օրոք կնքված Իրանի միջուկային գործարքի, որը պաշտոնապես կոչվում է Գործողությունների համատեղ համապարփակ ծրագիր (JCPOA), համաձայն՝ Իրանը պարտավորվել էր սահմանափակել 3.67% հարստացված ուրանի մակարդակները մինչև 300 կիլոգրամ՝ բավարար քաղաքացիական միջուկային էներգիայի ծրագիր պահպանելու համար։
Սակայն Իրանի ուրանի հարստացումը հասել է 60% մաքրության, ըստ ՄԱԳԱՏԵ-ի՝ զգալիորեն ավելի բարձր մակարդակ, որը զենքի համար նախատեսված 90% մաքրության մակարդակից ընդամենը կարճ տեխնիկական քայլ է։ «60% հարստացնող երկիրը շատ լուրջ բան է։ Միայն ռումբեր պատրաստող երկրներն են հասնում այս մակարդակին»,— 2021 թվականին ասել է ՄԱԳԱՏԵ-ի ղեկավար Ռաֆայել Գրոսսին։ 2025 թվականի մայիսի 17-ի դրությամբ Իրանը կուտակել է 408.6 կիլոգրամ ուրան՝ հարստացված մինչև 60%, ինչը գրեթե 50% աճ է փետրվարից ի վեր։
Փոխզիջման հնարավորություն
Չնայած Թրամփի հրապարակային հայտարարությանը, որ Իրանում ցանկացած ներքին հարստացում կարմիր գիծ է, մի շարք տարբերակներ են առաջարկվել, որոնք Թեհրանի համար կապահովեին մի տեսակ «փոխզիջում»։
Դրանք ներառում են ԱՄՆ-ի առաջարկը, որ Իրանը միանա տարածաշրջանային միջուկային կոնսորցիումին, որը թույլ կտա շարունակել ուրանի ցածր մակարդակներով հարստացումը՝ միաժամանակ պարտավորվելով ապագայում զրոյական հարստացման, և որը կտեսնի իր միջուկային օբյեկտների փակումը, բայց ոչ ապամոնտաժումը։
Սակայն ԱՄՆ-ի առաջարկը «ավելի շատ գաղափարների շարք է, քան կոնկրետ ծրագիր, և առայժմ անիրագործելի է թվում»,— այս շաբաթ իր գրառման մեջ գրել է Eurasia Group-ի Իրանի և էներգետիկայի հարցերով ավագ վերլուծաբան Գրեգորի Բրյուն։ «Նույնիսկ եթե Իրանին թույլատրվի հարստացնել ժամանակավոր հիմունքներով, նա չի ընդունի պայմանավորվածություն, որը չի պաշտպանում այս իրավունքը մշտապես»։
Որոշիչ պահ գլոբալ զարգացման համար
Բացի այդ, Իրանցիները «նաև բավականին զայրացած են, որ ԱՄՆ-ը էապես չի զբաղվել պատժամիջոցների մեղմացման հարցով»,— ասել է Բրյուն։ «Նրանք պարզաբանումներ են խնդրում այդ հարցի վերաբերյալ. Իրանցիները, իհարկե, հիմնականում հետաքրքրված են գործարքով, որը կբերի պատժամիջոցների մեղմացում իրենց տնտեսության համար»։
Այն փաստը, որ Իրանը բացահայտորեն սպառնացել է ուղղակիորեն հարվածել ԱՄՆ-ի ակտիվներին տարածաշրջանում, եթե հարձակվի, չափազանց կարևոր է, ըստ Պատասխանատու պետական կառավարման Քուինսի ինստիտուտի գործադիր փոխնախագահ Տրիտա Փարսիի։
Դա մեծ մասամբ այն պատճառով է, որ Իրանի կողմից անցյալ հոկտեմբերին Իսրայելին հարվածելու համար տեղակայված հրթիռները «իրականում բավականին արդյունավետ էին»,— Փարսին հինգշաբթի CNBC-ի «Մուտք Մերձավոր Արևելք» հաղորդմանը։
«Եթե առճակատում լինի, և եթե Իրանցիները իրենց սպառնալիքները կյանքի կոչեն՝ թիրախավորելով ամերիկյան բազաները, սա շատ, շատ կործանարար առճակատում կդառնա»,— ասել է Փարսին։ «Եվ Թրամփի սեփական բազայի աջակիցները շատ մտահոգված են, որ նա կվտանգի իր ամբողջ նախագահությունը այս հարցի շուրջ, երբ իրականում դիվանագիտական գործարքը հասանելի է»։
