Ի՞նչ է ՆԱՏՕ-ն և ինչո՞ւ է այն կարևոր
ՆԱՏՕ-ն գնալով ավելի է հայտնվում ուշադրության կենտրոնում այն բանից հետո, երբ 2022 թվականի փետրվարին սկսվեց ռուս-ուկրաինական պատերազմը, և նոր երկրներ ձգտում էին անդամակցության, իսկ ԱՄՆ նախկին նախագահ Դոնալդ Թրամփը, որը կրկին Սպիտակ տան թեկնածու է, պատրաստակամություն հայտնեց անտեսելու դաշինքի հիմնական նախադրյալը: Այս մասին գրում է USNEWS-ը։
ՆԱՏՕ-ի հիմնադիր 12 երկրները 1949 թվականին ստեղծեցին քաղաքական և ռազմական դաշինք՝ Խորհրդային Միության հետպատերազմյան ընդլայնմանը դիմակայելու հույսով: Այդ ժամանակվանից կազմակերպությունն աճել է մինչև 32 անդամ Հյուսիսային Ամերիկայում և Եվրոպայում (վերջինը միացել է Շվեդիան): 2024 թվականի ապրիլի 4-ին լրացավ ՆԱՏՕ-ի 75-ամյակը, և դաշինքը հավաքվեց հուլիսի 9-11-ը Վաշինգտոնում կայանալիք գագաթնաժողովի համար, որտեղ ստորագրվել է նրա հիմնադիր պայմանագիրը:
ՆԱՏՕ-ի հիմնադիր փաստաթղթի առանցքը 5-րդ հոդվածն է, որը ուրվագծում է կոլեկտիվ պաշտպանության սկզբունքը, որը սահմանում է դաշինքն այսօր։ Եթե անդամ մեկ երկրի վրա հարձակվեն, դա կդիտվի որպես հարձակում բոլոր անդամ երկրների վրա, որոնք, ի պատասխան, կձեռնարկեն «գործողություններ, ինչպես անհրաժեշտ են համարում»:
Ահա այն ամենը, ինչ դուք պետք է իմանաք ՆԱՏՕ-ի պատմության, անդամակցության և կառուցվածքի մասին:
Ինչու՞ ստեղծվեց ՆԱՏՕ-ն
ՆԱՏՕ-ն հիմնականում ձևավորվել է ի պատասխան Խորհրդային Միության կողմից սպառնացող վտանգի Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո: Արևմտյան Եվրոպան և ԱՄՆ-ը զգուշանում էին խորհրդային էքսպանսիայից, քանի որ ԽՍՀՄ-ը կոմունիստական կառավարություններ էր դնում Արևելյան Եվրոպայում: Ստեղծելով ռազմական և քաղաքական դաշինք՝ հիմնադիր անդամները հույս ունեին զսպել հետագա ընդլայնումը և ապահովել իրենց դաշնակիցների հավաքական անվտանգությունը:
Յոթանասունհինգ տարի անց ՆԱՏՕ-ն մնում է դաշնակիցների համայնք, որը «միասին կապված է ժողովրդավարության, անհատի ազատության, մարդու իրավունքների և օրենքի գերակայության ընդհանուր արժեքներով»:
Ո՞ր երկրներն են մտնում ՆԱՏՕ-ի կազմի մեջ
Տասներկու հիմնադիր երկրները ստորագրեցին Հյուսիսատլանտյան պայմանագիրը 1949 թվականի ապրիլին՝ ստեղծելով դաշինքը․ Բելգիա, Կանադա, Դանիա, Ֆրանսիա, Իսլանդիա, Իտալիա, Լյուքսեմբուրգ, Նիդերլանդներ, Նորվեգիա, Պորտուգալիա, Միացյալ Թագավորություն և Միացյալ Նահանգներ:
Այդ ժամանակից ի վեր անդամակցությունն ընդլայնվել է՝ ներառելով 20 այլ երկրներ: Հունաստանը և Թուրքիան միացան 1952-ին, Գերմանիան՝ 1955-ին և Իսպանիան՝ 1982-ին: Չեխիան, Հունգարիան և Լեհաստանը դարձան ՆԱՏՕ-ի անդամ 1999-ին: Ընդլայնման ամենամեծ փուլը տեղի ունեցավ 2004-ին, երբ Բուլղարիան, Էստոնիան, Լատվիան, Լիտվան, Ռումինիան, Սլովակիան և Սլովենիան միացան դաշինքին։ Ալբանիան և Խորվաթիան անդամ են դարձել 2009 թվականին, Չեռնոգորիան՝ 2017 թվականին, իսկ Հյուսիսային Մակեդոնիան՝ 2020 թվականին։
Ֆինլանդիան միացել է դաշինքին 2023 թվականի ապրիլին: Նա անդամակցության հայտ է ներկայացրել 2022 թվականի մայիսին Շվեդիայի հետ մեկտեղ, և երկու երկրներն էլ դարձել են պաշտոնական հրավիրյալներ 2022 թվականի հուլիսին: Շվեդիան պաշտոնապես միացել է դաշինքին 2024 թվականի մարտին։
Ինչպե՞ս է երկիրը միանում ՆԱՏՕ-ին
Ինչպես նշված է Հյուսիսատլանտյան պայմանագրի 10-րդ հոդվածում, անդամ երկրները կարող են «հրավիրել ցանկացած այլ եվրոպական պետության, որը կարող է առաջ մղել սույն Պայմանագրի սկզբունքները և նպաստել Հյուսիսատլանտյան տարածքի անվտանգությանը՝ միանալու այս պայմանագրին»: Այս հոդվածը սովորաբար կոչվում է ՆԱՏՕ-ի «բաց դռների քաղաքականություն»:
Ո՞րն է ՆԱՏՕ-ի նպատակը
Թեև ՆԱՏՕ-ն քաղաքական, ինչպես նաև ռազմական դաշինք է, հավաքական պաշտպանությունը ՆԱՏՕ-ի հիմնադիր պայմանագրի հիմքն է. Բոլոր դաշնակիցները հավատարիմ են անդամ երկրի վրա հարձակումը դիտարկելու որպես հարձակում բոլոր անդամ երկրների վրա:
ՆԱՏՕ-ն համակարգում է ռազմական և պաշտպանական միջոցառումներն իր անդամ երկրների միջև։
Ինչ կառուցվածք ունի ՆԱՏՕ-ն
ՆԱՏՕ-ի կենտրոնակայանը գտնվում է Բելգիայի մայրաքաղաք Բրյուսելում, որտեղ նրա անդամ երկրներից յուրաքանչյուրն ունի մշտական պատվիրակություն։ Յուրաքանչյուր անդամ երկրի ներկայացուցիչները հավաքվում են Հյուսիսատլանտյան խորհրդի՝ ՆԱՏՕ-ի հիմնական որոշումներ կայացնող մարմնի միջոցով, որը նախագահում է ՆԱՏՕ-ի գլխավոր քարտուղարը՝ ներկայումս Ստոլտենբերգը Նորվեգիայից: Բոլոր դաշնակիցները պետք է կոնսենսուսի գան, որպեսզի որոշում կայացվի, և յուրաքանչյուր երկիր ստանում է մեկ ձայն:
Ինչպե՞ս է ֆինանսավորվում ՆԱՏՕ-ն
ՆԱՏՕ-ն ֆինանսավորվում է իր 32 անդամ երկրների կողմից, իսկ ԱՄՆ-ը, Գերմանիան և Մեծ Բրիտանիան ամենամեծ ներդրումն ունեն ընդհանուր դոլարով: Դաշինքը չունի իր բանակը, ուստի նրա ռազմական գործողությունները համալրված են անդամ երկրների կամավոր ներդրումներով:
«Ներդրումները տարբերվում են ձևով և մասշտաբով», — ասվում է կազմակերպության կայքում:
Անդամ երկրները վերջին տարիներին համաձայնել են իրենց բանակի վրա ՀՆԱ-ի առնվազն 2%-ը ծախսելու ուղեցույցին:
