Այս պատերազմի կանխարգելումը անհրաժեշտ է ողջ աշխարհին
© James Ferguson
Չինաստանը և Ամերիկան պետք է իրականացնեն այնպիսի քաղաքականություն, որը կնվազեցնի տնտեսական և աշխարհաքաղաքական լարվածությունը և կխթանի առողջ համագործակցությունը գլոբալ մարտահրավերների շուրջ: Եթե չկարողանան նոր ըմբռնում ձեռք բերել իրենց ներկայիս առճակատման պատճառ հանդիսացող խնդիրների վերաբերյալ, նրանք ի վերջո կբախվեն — աղետալի հետևանքներով աշխարհի համար: Այս մասին գրում է հոդվածի հեղինակ Նուրիել Ռուբինին (Nouriel Roubini) project-syndicate-ում(Preventing a US-China War)
Միացյալ Նահանգներն ու Չինաստանը շարունակում են մնալ բախման ընթացքի վրա: Նրանց միջև նոր սառը պատերազմը կարող է ի վերջո թեժանալ Թայվանի խնդրի շուրջ։ «Թուկիդիդեսի ծուղակը», որում աճող ուժը, կարծես, վիճակված է բախվել գործող հեգեմոնի հետ, չարագուշակ է: Սակայն չին-ամերիկյան լարվածության լուրջ սրացումից, էլ չասած պատերազմից, դեռ կարելի է խուսափել՝ խնայելով աշխարհին աղետալի հետևանքներից, որոնք անխուսափելիորեն կհետևեն:
Տեկտոնական փոփոխություններ Եվրոպայում
Միշտ գոնե որոշակի լարվածություն կլինի, երբ աճող տերությունը մարտահրավեր է նետում գերիշխող համաշխարհային ուժին: Բայց Չինաստանը դիմակայում է ԱՄՆ-ին այն պահին, երբ Ամերիկայի հարաբերական ուժը կարող է թուլանալ, և երբ վերջինս պարտավոր է կանխել սեփական ռազմավարական անկումը: Այսպիսով, երկու կողմն էլ գնալով ավելի է պարանոյիկ դառնում մյուսի մտադրությունների վերաբերյալ, և առճակատումը հիմնականում փոխարինել է առողջ մրցակցությանը և համագործակցությանը: Երկու կողմն էլ մասամբ մեղավոր է։
Նախագահ Սի Ցզինպինի օրոք Չինաստանն առաջ է շարժվել դեպի պետական կապիտալիզմ, այլ ոչ թե հավատարիմ մնացել Դեն Սյաոպինի «բարեփոխումների և բացման» հայեցակարգին(“reform and opening-up”: Ավելին, Դենի մաքսիմը՝ «թաքցրեք ձեր ուժը և սպասեք ձեր ժամանակը», իր տեղը զիջել է ռազմական ինքնավստահությանը: Քանի որ Չինաստանը գնալով ավելի ագրեսիվ արտաքին քաղաքականություն է վարում, նրա և ասիական մի քանի հարևանների միջև տարածքային վեճերը սրվել են: Չինաստանը ձգտել է վերահսկել Արևելյան և Հարավչինական ծովերը, և գնալով ավելի անհամբեր է դառնում Թայվանի հետ «վերամիավորվել» ցանկացած միջոցներով:
Սակայն Սին մեղադրել է ԱՄՆ-ին «համապարփակ զսպման, շրջապատման և ճնշման» սեփական ագրեսիվ ռազմավարության մեջ( its own aggressive strategy of “comprehensive containment, encirclement and suppression”)։ Մյուս կողմից, ԱՄՆ-ում շատերը վախենում են, որ Չինաստանը կարող է մարտահրավեր նետել ԱՄՆ ռազմավարական հեգեմոնիային Ասիայում, ինչը վճռորոշ գործոն է տարածաշրջանի հարաբերական խաղաղության, բարգավաճման և առաջընթացի համար Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո:
Չինաստանի ղեկավարները նաև մտավախություն ունեն, որ Ամերիկան այլևս հավատարիմ չէ «Մեկ Չինաստան» սկզբունքին, որը կես դար շարունակ չին-ամերիկյան հարաբերությունների հիմքն է հանդիսացել: Ամերիկան ոչ միայն դարձել է ավելի քիչ «երկիմաստ ռազմավարական առումով» այն հարցում, թե արդյոք կպաշտպանի Թայվանը. այն նաև առաջացրել է Չինաստանի մտավախությունները զսպման շուրջ՝ ամրապնդելով իր դաշինքները Հնդխաղաղօվկիանոսյան տարածաշրջանում AUKUS (Ավստրալիա, Միացյալ Թագավորություն և ԱՄՆ) պակտի, Quad-ի (Ավստրալիա, Հնդկաստան, Ճապոնիա և ԱՄՆ) միջոցով։
Բախումը կանխելու առաջին քայլը գիտակցումն է, որ որոշ իշխող մտահոգություններ չափազանցված են: Օրինակ, Չինաստանի տնտեսական վերելքի վերաբերյալ ԱՄՆ-ի անհանգստությունը հիշեցնում է Գերմանիայի և Ճապոնիայի վերելքի նկատմամբ վերաբերմունքը տասնամյակներ առաջ: Ի վերջո, Չինաստանն ունի զգալի տնտեսական խնդիրներ, որոնք կարող են կրճատել նրա հնարավոր աճը տարեկան ընդամենը 3-4%-ի, ինչը զգալիորեն ցածր է 10% տարեկան աճի տեմպից, որին այն հասել էր վերջին մի քանի տասնամյակների ընթացքում: Չինաստանն ունի ծերացող բնակչություն և բարձր գործազրկություն երիտասարդության շրջանում, պարտքի բարձր մակարդակ ինչպես մասնավոր, այնպես էլ պետական հատվածում։
ԱՄՆ միանձնյա գերակայության կավարտվի՞
Ավելին, Չինաստանի ներքին սպառումը թուլացել է՝ խորացող տնտեսական անորոշության և սոցիալական ապահովության լայն ցանցի բացակայության պատճառով։ Քանի ոև գնանկումը սկսվում է, Չինաստանն այժմ պետք է անհանգստանա ճապոնականացման համար(Japanification). կորցրած աճի երկար ժամանակաշրջան: Ինչպես շատ զարգացող շուկաներ, այն կարող է ի վերջո հայտնվել «միջին եկամտի ծուղակում»( “middle-income trap”, այլ ոչ թե հասնել բարձր եկամտի կարգավիճակին և դառնալ աշխարհի ամենամեծ տնտեսությունը:
Թեև ԱՄՆ-ը կարող է գերագնահատել Չինաստանի հնարավոր աճը, այն կարող է նաև թերագնահատել իր սեփական առաջատարությունը ապագայի շատ ոլորտներում և տեխնոլոգիաներում՝ արհեստական բանականություն, մեքենայական ուսուցում, կիսահաղորդիչներ, քվանտային հաշվարկներ, ռոբոտաշինություն և ավտոմատացում և էներգիայի նոր աղբյուրներ, ինչպիսին է միջուկային միաձուլումը։
Ամերիկյան մտավախություններն Ասիայում Չինաստանի գերիշխանության վերաբերյալ նույնպես չափազանց մեծ են: Չինաստանը շրջապատված է գրեթե 20 երկրներով, որոնցից շատերը ռազմավարական մրցակիցներ կամ «ազատ թշնամիներ»(“frenemies”) են: Թեև վերջինիս «Գոտի և ճանապարհ» նախաձեռնությունը նոր ընկներիների ձեռքբերելու և նոր կախվածություններ ստեղծելու համար էր, այն բախվում է բազմաթիվ մարտահրավերների, այդ թվում՝ հսկայական ձախողված նախագծերի (սպիտակ փղեր), որոնք հանգեցնում են պարտքերի չվճարման: Որքան էլ Չինաստանը ցանկանում է գերիշխել Գլոբալ Հարավում և նրա միջազգային «ճոճվող պետություններում»(“swing states”, միջին տերություններից շատերը դիմադրում և հակազդում են այս հավակնությանը:
ԱՄՆ-ն իրավացիորեն որոշ պատժամիջոցներ է սահմանել՝ հիմնական տեխնոլոգիաները չինական բանակի ձեռքից հեռու պահելու և խափանելու Չինաստանի գերակայության ձգտումը արհեստական ինտելեկտի ոլորտում: Քանի որ այն որոշում է, թե որ ոլորտները ներառի իր «փոքր բակ և բարձր պարիսպ» մոտեցումը( “small yard and high fence” approach), այն պետք է խուսափի չափազանց հեռու գնալուց: Առևտրային պատժամիջոցները, որոնք Դոնալդ Թրամփը կիրառեց Չինաստանի նկատմամբ, վերաբերում էին սպառողական ապրանքների լայն տեսականուն և հիմնականում պետք է վերացվեն:
Թայվանի հարցում ԱՄՆ-ը և Չինաստանը պետք է փորձեն նոր փոխըմբռնման հասնել՝ այսօրվա վտանգավոր էսկալացիան մեղմելու համար: ԱՄՆ նախագահ Ջո Բայդենը պետք է հստակորեն վերահաստատի «Մեկ Չինաստան» սկզբունքը և իր հրապարակային պարտավորություններն ու հայտարարությունները վերադասավորի «ռազմավարական երկիմաստության» սկզբունքով։ ԱՄՆ-ը պետք է Թայվանին վաճառի այն զենքերը, որոնք վերջինիս անհրաժեշտ են պաշտպանվելու համար, բայց ոչ այնպիսի տեմպերով կամ մասշտաբներով, որոնք կարող են դրդել Չինաստանին ներխուժել կղզի, նախքան նրա «խոզուկ» պաշտպանությունը շատ հեռուն է շարժվել(before its “porcupine” defense advances too far): Ամերիկան նաև պետք է հստակ հայտարարի, որ դեմ է թայվանական ցանկացած քայլի՝ դեպի պաշտոնական անկախություն, և պետք է խուսափի բարձր մակարդակի այցերից Թայվանի առաջնորդների հետ:
Չինաստանն իր հերթին պետք է դադարեցնի իր օդային և ծովային ներխուժումները Թայվանի մոտ։ Այն պետք է հստակ ասի, որ վերջնական վերամիավորումը կլինի խիստ խաղաղ և փոխհամաձայնեցված. այն պետք է նոր քայլեր ձեռնարկի միջնեղուցային հարաբերությունները բարելավելու համար․ պետք է թուլացնի տարածքային վեճերի շուրջ լարվածությունը այլ հարևանների հետ:
Չինաստանը և Ամերիկան պետք է վարեն այնպիսի քաղաքականություն, որը կնվազեցնի տնտեսական և աշխարհաքաղաքական լարվածությունը և կխթանի առողջ համագործակցությունը գլոբալ հարցերի շուրջ, ինչպիսիք են կլիմայի փոփոխությունը և արհեստական ինտելեկտի կարգավորումը: Եթե չկարողանան նոր ըմբռնման հասնել այն հարցերի շուրջ, որոնք մղում են իրենց ներկայիս առճակատմանը, նրանք ի վերջո կբախվեն: Սա անխուսափելիորեն կհանգեցնի ռազմական առճակատման, որը կկործանի համաշխարհային տնտեսությունը, և որը կարող է նույնիսկ վերածվել ոչ ավանդական (միջուկային) հակամարտության: Բարձր խաղադրույքները պահանջում են ռազմավարական զսպվածություն երկու կողմից էլ:
