Ինչպես Չինաստանի գերհզորությունը կարող է օգնել աշխարհին
Նախորդ մայիսին Հանչժոուում «Բրետտոն Վուդսից հետո 80 տարի անց» թեմայով միջազգային սիմպոզիումի ժամանակ ես առաջարկեցի «Հարավային կանաչ զարգացման գլոբալ պլան», որը որոշ լրատվամիջոցներ հետագայում անվանեցին չինական կանաչ Մարշալի պլան(the Chinese Green Marshall Plan): Առաջարկը ներառում է երեք նպատակ՝ աջակցել զարգացող երկրների կանաչ զարգացմանը, ընդլայնել Չինաստանի համախառն պահանջարկը և բարձրացնել Չինաստանի գլոբալ առաջնորդությունը: Ինչպես սկզբնական շրջանում Մարշալի պլանը, ծրագիրը կտրամադրի մեծ ծավալի առևտրային վարկ և ներդրումներ, վարկեր և պետական օգնություն: Այս մասին գրում է հոդվածի հեղինակ Հուան Յիպինգը (Huang Yiping) project-syndicate-ում։
Ինձ ոգեշնչեց վերջին քննարկումները Չինաստանի գերհզորության մասին հիմնական կանաչ արդյունաբերություններում՝ էլեկտրական մեքենաներ (EVs), լիթիումային մարտկոցներ և արևային վահանակներ: Ապրիլին Պեկինի համալսարանի դասախոսների հետ քննարկման ժամանակ ԱՄՆ ֆինանսների նախարար Ջանեթ Յելենը բարձրացրեց այս հարցը և երկու մտահոգություն հայտնեց. որ չինական գերհզորությունը կարծես պետական սուբսիդավորման արդյունք է, և որ այն հասել է այնպիսի մասշտաբի, որը խաթարում է միջազգային շուկաները: Մեկ ամիս անց ԱՄՆ-ը հայտարարեց 100% մաքսատուրքի մասին Չինաստանից Էլեկտրաէներգիայի մեքենաների համար:
«Գերունակության» սահմանումը կարող է վիճելի լինել: Ինչպես նշել են որոշ չինացի փորձագետներ, եթե չինական ընկերությունները կարողանան վաճառել իրենց արտադրանքը, լինի դա տանը, թե դրսում, ապա «գերհզորություն» չկա: Այսպիսով, եթե մենք հասկանում ենք գերհզորությունը որպես պահանջարկը գերազանցող առաջարկի դեպք, ապա կարող է օգտակար լինել տարբերակել ներքին և համաշխարհային համատեքստը:
Այստեղ կարևոր են գործոնների երեք խումբ՝ մակրոտնտեսական անհավասարակշռություն, բացահայտ և անուղղակի սուբսիդավորում և խնդրո առարկա արդյունաբերության չափը: «Ներքին» գերհզորությունը բնութագրել է Չինաստանի 1970-ականների բարեփոխումների ողջ շրջանը, քանի որ երկիրը ավելի շատ արտադրել է, քան սպառում է, ինչի մասին վկայում է ընթացիկ հաշվի մեծ հավելուրդը: Այսպիսով, գերհզորությունը լուծելու առաջին քայլը ընթացիկ հաշվի հավասարակշռումն է: Իրականում, Չինաստանի իշխանությունները 2008 թվականի համաշխարհային ֆինանսական ճգնաժամից ի վեր աշխատել են այդ նպատակի ուղղությամբ՝ խթանելով ներքին սպառումը:
Ամերիկացիներն ու եվրոպացիներն ավելի շատ մտահոգված են բացահայտ և անուղղակի պետական սուբսիդիաներով, որոնք, ըստ նրանց, չինացի արտադրողներին անարդար առավելություն են տալիս միջազգային շուկաներում: Սակայն Չինաստանի բացահայտ սուբսիդիաները էլեկտրաէներգիայի համար, ներառյալ ուղղակի սուբսիդիաները, հարկերի նվազեցումները և բացառիկ լիցենզիաները, մոտավորապես միջին ցուցանիշ են 2022 թվականի աշխատանքային փաստաթղթում հետազոտված մեկ տասնյակ երկրների միջև, և դրանք ավելի քիչ են, քան Նորվեգիայի, ԱՄՆ-ի, Ֆրանսիայի և Գերմանիայի կառավարությունները:
Անուղղակի սուբսիդիաները՝ կրճատված գործոնային ծախսերը, ավելի քիչ թափանցիկ են: «Չինական գերհզորությունը և համաշխարհային տնտեսությունը» թեմայով հուլիսյան ելույթում ԱՄՆ ֆինանսների փոխնախարար Ջեյ Շամբոն մեջբերեց Ռազմավարական և միջազգային հետազոտությունների կենտրոնի վերլուծությունը, որը գնահատում էր, որ Չինաստանի անուղղակի սուբսիդիաները կազմում են ՀՆԱ-ի մոտ 5%-ը — ԱՄՆ-ի, Ճապոնիայի և մի շարք այլ երկրների մակարդակից տասն անգամ ավելին:
Մեկ այլ խնդիր այն է, որ չինական գերհզորության ընկալվող ազդեցությունը չափազանցված է չինական տնտեսության մեծությամբ: Չինաստանը զանգվածային երկիր է, և նրա տնտեսական քաղաքականությունը հակված է ներդրումները կենտրոնացնելու որոշ ոլորտներում և արդյունաբերության մեջ: Սա կարող է դժվարություններ ստեղծել Չինաստանի առևտրային գործընկերների համար։ Բանն այն է, սակայն, որ Չինաստանի կանաչ տեխնոլոգիաների ոլորտների չափը հավանաբար ավելի մեծ խնդիր է, քան սուբսիդիաները:
Չինաստանը պետք է նվազեցնի պետական ուղղության ազդեցությունը ռեսուրսների բաշխման վրա, և այն պետք է աշխատի այլ երկրների հետ՝ համագործակցության միջոցով փոխադարձ բարգավաճում ապահովելու համար: Սա էր Գլոբալ հարավի համար կանաչ զարգացման ծրագրի իմ առաջարկի հիմնավորումը: Չինաստանն արդեն ստեղծել է զգալի արտադրական հզորություններ կանաչ տեխնոլոգիաների ոլորտներում, սակայն զարգացած շուկաներում բախվում է աճող խոչընդոտների:
Միևնույն ժամանակ, զարգացող երկրները պայքարում են իրենց սեփական կանաչ զարգացման օրակարգերը առաջ տանելու համար: Ըստ ՄԱԿ-ի՝ «Զարգացող երկրները տարեկան մոտ 1,7 տրիլիոն դոլարի վերականգնվող էներգիայի ներդրումների կարիք ունեն, սակայն 2022 թվականին մաքուր էներգիայի ոլորտում օտարերկրյա ուղղակի ներդրումներ են ներգրավել՝ ընդամենը 544 միլիարդ դոլար արժողությամբ»: Բարեբախտաբար, Չինաստանն ունի տեխնոլոգիա, արտադրական կարողություններ և կապիտալ (առևտրային ֆինանսավորում, քաղաքականության ֆինանսավորում և պետական օգնություն), որոնք կօգնեն լրացնել այս բացը: Այն կարող է խթանել գլոբալ կանաչ զարգացումը, խթանել սեփական տնտեսությունը և միաժամանակ ամրապնդել իր միջազգային առաջնորդությունը:
Հետաքրքիր է, որ օգոստոսի վերջին, 2021-ից 2023 թվականներին Սպիտակ տան Ազգային տնտեսական խորհրդի տնօրեն Բրայան Դիզը հանդես եկավ «մաքուր էներգիայի Մարշալի ծրագրի գործով» և ակնարկեց այն փաստին, որ Չինաստանը դիտարկում է նույն գաղափարը: Իդեալում, երկու երկրները կհամագործակցեն այս նախաձեռնության համար: Բայց նույնիսկ եթե նրանցից յուրաքանչյուրը հետևեր առանձին կանաչ Մարշալի ծրագրերին, դրանք կտրուկ կարագացնեն գլոբալ կանաչ անցումը:
