Ինչպես վերջ տալ ուկրաինական պատերազմին
Ուկրաինական հարձակման վերջին ձախողումը՝ ապահովելու մեծ ձեռքբերումներ, ամրապնդում է այն տպավորությունը, որ Ուկրաինայում ընտրությունը աղետալի էսկալացիայի, երկարաժամկետ փակուղում գտնվող պատերազմի կամ բանակցային լուծումների միջև է: Ի՞նչ դասեր կարող է ունենալ Հյուսիսային Իռլանդիայի խաղաղ գործընթացը ուկրաինական պատերազմի ավարտի բանակցությունների համար: Այս մասին գրում է հոդվածի հեղինակ Փոլ Դիքսոնը(Paul Dixon) Responsible Statecraft-ում(Five lessons from Northern Ireland for ending the Ukraine war):
2022 թվականի մարտին, Թուրքիայի առաջնորդությամբ, ռուսներն ու ուկրաինացիները, թվում էր, մոտ էին քաղաքական համաձայնությանը՝ Ստամբուլի պլանին, որը, ի վերջո, փլուզվեց՝ մասամբ պայմանավորված Մեծ Բրիտանիայի այն ժամանակվա վարչապետ Բորիս Ջոնսոնի հակազդեցությամբ:
Նմանապես, 1996 թվականին Բորիս Ջոնսոնը, որն այն ժամանակ Daily Telegraph-ի լրագրող էր, մերժեց Հյուսիսային Իռլանդիայի խաղաղության գործընթացը և պնդեց կոշտ անվտանգության մոտեցման օգտին: Նա թերագնահատեց քաղաքականության և բանակցությունների հնարավորությունները։ Ընդամենը երկու տարի անց Բելֆաստ / Ավագ ուրբաթ համաձայնագիրը (B/GFA) հաստատվեց 1998 թվականի ապրիլի 10-ին:
Հյուսիսային Իռլանդիայի խաղաղ գործընթացը լայնորեն ընկալվում է որպես ինտենսիվ բռնի հակամարտությունը դադարեցնելու հաջողված մոդել: 1990-ականների սկզբին հակամարտությունն անլուծելի էր թվում՝ աճող բռնությամբ և քաղաքական պառակտմամբ: Նույնիսկ բանակցությունների վերջին շաբաթից անմիջապես առաջ սոցհարցումները և ընտրական վարքը հուշում էին հետագա բևեռացման, քան հաշտեցման մասին:
Ե՞րբ է Ուկրաինան անդամակցելու ԵՄ-ին և ՆԱՏՕ-ին
Այնուամենայնիվ, 1994-ին զինադադարից չորս տարի անց և 1996-ին ռազմական գործողությունների վերսկսումից հետո IRA-ի կողմից, Ավագ ուրբաթ համաձայնագիրը հաստատվեց հանրաքվեով և դարձավ Հյուսիսային Իռլանդիայի պատմության մեջ կարևոր իրադարձություն: Իսկ 2006-ին Յան Փեյսլիի Դեմոկրատական յունիոնիստական կուսակցությունը (DUP) և Sinn Féin-ը՝ IRA-ի քաղաքական թևը, նույնիսկ ավելի անհավանական գործարք կնքեցին՝ իշխանությունը կիսելու և խաղաղության գործընթացը ամրապնդելու համար:
Ուկրաինական պատերազմի ավարտի համար Հյուսիսային Իռլանդիայից հինգ դաս կարելի է քաղել։ Սրանք ընդգծում են քաղաքականության և դիվանագիտության կարևորությունը համաձայնության հասնելու գործում: Առաջին հերթին իմանալ՝ երբ պետք է բանակցել: Կոշտ գծի ներկայացուցիչները հակված են հավատալու սեփական ֆունդամենտալ քարոզչությանը, որ պատերազմը հաղթանակ է բերելու:
Սանինգդեյլի համաձայնագիրը(Sunningdale Agreement) (1973) շատ նման էր Բելֆաստի / Ավագ ուրբաթ (1998) իշխանության բաշխմանը: 1973-ին, սակայն, IRA-ն կարծում էր, որ անխուսափելիորեն կհաղթի բրիտանական իմպերիալիզմին, մինչդեռ յունիոնիստները կարծում էին, որ գործարքը դավաճանում է Միությանը: 25 տարի պահանջվեց, ևս 2500 մահ և տասնյակ հազարավոր վիրավորներ, որպեսզի կողմերը համաձայնեն համադրելի գործարքի: Չափավոր ազգայնական պատգամավոր Շեյմուս Մալոնը( Seamus Mallon) կոպտորեն Բելֆաստի համաձայնագիրն անվանեց «Սանինգդեյլ դանդաղ սովորողների համար»:
Կարելի է ասել, որ կոշտ գծի կողմնակիցների գերակայությունը նշանակում է, որ ուկրաինական պատերազմի ավարտի հնարավորությունները, ինչպիսին է Ստամբուլի պլանը, պատշաճ չեն ուսումնասիրվել: Հնարավորություն կա, կախված պատերազմի (անկանխատեսելի) ընթացքից, որ ուկրաինացիները կարող են ավելի վատ գործարքի հասնել, քան առաջարկվում էր Մինսկ II-ում (2015) և Ստամբուլի պլանում (2022):
ԱՄՆ-ի մոդելը կաշխատի՞ Ուկրաինայի համար
Երկրորդ դասը՝ բոլորը պետք է հաղթեն։ Հյուսիսային Իռլանդիայում պրագմատիկ խաղաղարարները հրաժարվեցին հաղթանակի և պարտության լեզվից: Խաղաղության գործընթացի կողմնակիցներին տրվեց պատվավոր ելք բռնությունից։ Հյուսիսային Իռլանդիայի գծով պետքարտուղար Մո Մովլամը(Mo Mowlam) մերժել է հաղթողների և պարտվողների սադրիչ լեզուն։ B/GFA-ն նախագծված էր այնպես, որ բաց լինի հակասական մեկնաբանությունների համար: Հանրապետականները պնդում էին, որ համաձայնագիրը լրջորեն թուլացրել է Միությունը, մինչդեռ արհմիութենականները պնդում էին, որ Միությունը ապահովված է:
Երրորդ՝ քաղաքականության մեջ հաճախ կան չգնահատված հնարավորություններ։ 1990-ականներին հակամարտությունը կարծես թե սրվում էր: Հնարավոր հուսադրող զարգացումները ցնցվեցին քարոզչական պատերազմի և դաժան հակամարտության սարսափի ու ողբերգության պատճառով: Կուլիսներում, թե գաղտնի, բանակցություններ էին ընթանում, որոնք խորեոգրաֆիական քայլեր էին անում դեպի խաղաղ գործընթաց:
Քաղաքականությունը բանակցային իրավիճակ է։ Այսպիսով, կոշտ հռետորաբանությունը քաղաքականության ճակատային հարթակում կարող է թաքցնել փոխզիջումների գնալու պատրաստակամությունը:
Ուկրաինական պատերազմի ժամանակ ակնհայտորեն հաջող բանակցություններ են եղել, որոնք որոշակի հույս են տալիս, որ խաղաղության բանակցությունները կարող են աշխատել: Կազմակերպվել են մարդասիրական միջանցքներ, եղել է որոշակի համագործակցություն միջուկային անվտանգության, ինչպես նաև գերիների փոխանակման և Ռուսաստանում ուկրաինացի երեխաների ապագայի շուրջ։ Ռուսները ուկրաինացիների հետ բանակցել էին հացահատիկի և պարարտանյութի գործարքի շուրջ, որը թույլ տվեց 33 միլիոն տոննա հացահատիկ դուրս գալ համաշխարհային շուկա, թեև այն վերջերս ավարտվեց:
Չորրորդ դասն այն է, որ համագործակցությունն ու հակամարտությունը կարող են կողք կողքի գնալ: Բրիտանական կառավարությունները և IRA-ն ստիպված չէին հավանել կամ անպայման վստահել միմյանց պատերազմն ավարտելու համար: Երկուսն էլ կարող էին համագործակցել կայուն խաղաղության ընդհանուր նպատակին հասնելու համար։ Մինչ գաղտնի բանակցությունները զարգանում էին կուլիսներում, IRA-ն ռմբակոծեց Դաունինգ Սթրիթը (1991), ավերիչ հարձակումներ իրականացրեց Լոնդոնի Սիթիի վրա (1992, 1993) և ռմբակոծեց Ուորինգթոնը (1993)՝ սպանելով երկու երեխաների: Այն ժամանակվա պահպանողական վարչապետ Ջոն Մեյջորը բացատրեց, որ IRA-ն «այլասերված տրամաբանություն»(perverted logic) ուներ՝ հավելելով, որ «խաղաղության առաջարկը պետք է ուղեկցվի բռնությամբ՝ ցույց տալու իրենց կամավորներին, որ նրանք չեն հանձնվում»:
Ջո Բայդենը կանխատեսել է աշխարհի ապագան
Անդրկուլիսային բանակցությունները շարունակվեցին։ Ելույթներ փոխանակվեցին՝ խուսափելու հրապարակային հայտարարություններից, որոնք անհարկի կհակասեն մրցակից դերակատարներին, և որպեսզի սցենարներն ու քայլերը կարողանան խորեոգրաֆիայի ենթարկվել: Բրիտանացի ներկայացուցիչները խորհուրդներ են տվել IRA-ի լրատվամիջոցներին, իսկ հանրապետական և յունիոնիստ առաջնորդները զիջումների են գնացել՝ աջակցելու «թշնամու» դերակատարներին իրենց հիմնական լսարաններով:
Խաղաղության հետամուտ լինելը ռիսկ է։ Բրիտանական կառավարությունը վստահ չէր, թե արդյոք IRA-ի ղեկավարությունը հավատարիմ է ոչ բռնի քաղաքականությանը, թե արդյոք նա կօգտագործի խաղաղ գործընթացի քաղաքական և ընտրական օգուտները, իսկ հետո կվերադառնա պատերազմի: Հանրապետականները չէին կարող վստահ լինել, թե արդյոք բրիտանական կառավարությունն ու նրա «անվտանգության ոլորտը» կձգտեն հաղթանակի, քան թե փոխզիջման խաղաղ գործընթացի միջոցով:
Եթե B/GFA-ն անհավանական էր, ապա Սուրբ Էնդրյուի համաձայնագիրը (2006) ավելի անհավանական էր․ համաձայնություն անհաշտ թշնամիների՝ ֆունդամենտալիստական DUP-ի և Sinn Féin-ի միջև:
Ի վերջո, Ավագ ուրբաթի համաձայնագիրը խորեոգրաֆիայի ենթարկվեց: Բանակցությունները պետք է ավարտվեին Զատիկի շաբաթավերջին՝ կրոնական սիմվոլիզմով ցանկացած փրկագնման գործարքին: Երկու կառավարությունները փորձեցին կիսագրել բանակցությունների վերջին շաբաթը, որպեսզի առավելագույնի հասցնեն համաձայնության աջակցությունը: Ստեղծվեց «ճգնաժամ», որը հանգեցրեց դրամայի, որտեղ խաղաղ գործընթացին աջակցող հիմնական դերակատարները հաղթում էին, իսկ թունավոր հարցերը (օրինակ՝ Ղրիմը ուկրաինական համատեքստում) հետաձգվում էին հետագա բանակցությունների համար:
Հավանաբար, մանիպուլյացիաներն ու խաբեությունները, որոնք օգտագործվում էին Հյուսիսային Իռլանդիայում «դժբախտություններին» վերջ տալու համար, «պատվաբեր» էին և շատ կյանքեր փրկեցին: Նման քաղաքական հմտությունները հուշում են, որ նույնիսկ երբ պատերազմները կարծես թե սրվում են, կուլիսներում կարող են լինել բանակցությունների և համաձայնությունների հնարավորություններ: Բայց սա ենթադրում է իրական և քարոզչական պատերազմի հանգուցալուծում, ինչպես նաև խառնաշփոթ ու տանջալից փոխզիջումներ բոլոր կողմերից: Բայց դադարեցնել արյունահեղությունը և նվազեցնել հետագա էսկալացիայի ռիսկը, նույնիսկ եթե ոչ լիովին արդար զիջումներով, բարոյական մեծ ձեռքբերում է:
