Ինչպես լուծել խորացող պարտքային ճգնաժամը, որը սպառնում է զարգացող երկրներին(ներառյալ Հայաստանին)
Պարտքի բարձր մակարդակը կրկին ահազանգում է ամբողջ աշխարհում: Զարգացած երկրներում ուշադրությունը կենտրոնացված է պետական պարտքի արագ աճի վրա, մինչդեռ զարգացող տնտեսությունները դժվարանում են սպասարկել իրենց արտաքին պարտավորությունները՝ աճի դանդաղման և արտահանման լճացման պայմաններում: Այս մասին գրում է հոդվածի հեղինակ Անն Օ. Կրյուգերը project-syndicate-ում։
Չնայած առկա մարտահրավերներին, վերլուծաբանների մեծ մասը կարծում է, որ զարգացած տնտեսությունները կխուսափեն լիարժեք ճգնաժամից՝ իրենց սեփական արժույթով պարտք թողարկելու և նպատակային հարկաբյուջետային և դրամավարկային միջոցառումներ իրականացնելու ունակության շնորհիվ: Օրինակ, Միացյալ Նահանգներում հարկաբյուջետային դեֆիցիտը այս տարի գերազանցեց ՀՆԱ-ի 6%-ը և կանխատեսվում է, որ 2025 թվականին կաճի մինչև 8% կամ ավելի: Այնուամենայնիվ, տոկոսադրույքների անկումը վկայում է այն մասին, որ քաղաքականություն մշակողները լավ դիրք ունեն՝ լուծելու խնդիրը, որին քիչ ուշադրություն է դարձվել 2024 թվականի ընտրական փուլի ընթացքում:
Ի հակադրություն, զարգացող և զարգացող տնտեսությունների հեռանկարները գնալով ավելի մռայլ են թվում: 2023 թվականին զարգացող երկրները ծախսել են իրենց համախառն ազգային եկամտի 1,2%-ը տոկոսավճարների վրա, մինչդեռ պարտքի սպասարկումը կազմել է արտահանման հասույթի մոտ 6%-ը այն երկրներում, որոնք իրավասու են Միջազգային զարգացման ասոցիացիայի (ՄԶԱ) օգնությանը: Համաշխարհային բանկի վերջին պարտքի զեկույցը զգուշացնում է, որ ցածր եկամուտ ունեցող երկրները բախվում են «մետաստազիզացնող վճարունակության ճգնաժամի»:

Ինչպիսի հնարավորություններ են ստեղծում ներկայիս տնտեսական զարգացումները զարգացող երկրների համար(ներառյալ Հայաստանի)
Զարգացող մի քանի երկրներ, ներառյալ Զամբիան և Շրի Լանկան, արդեն իսկ չկատարել են իրենց արտաքին պարտավորությունները՝ առաջացնելով պարտքի վերակառուցման դանդաղ ու ցավոտ գործընթաց և լայնածավալ տնտեսական բարեփոխումներ: Շատ ուրիշներ գտնվում են ճգնաժամի եզրին. օրինակ, Մոզամբիկում տոկոսավճարները կազմել են արտահանման եկամուտների 38%-ը 2023 թվականին: Համաշխարհային բանկի տվյալներով՝ ցածր եկամուտ ունեցող երկրների 52%-ը գտնվում է պարտքի տակ կամ մոտ է դրան:
Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ավարտից ի վեր աշխարհը ականատես է եղել ֆինանսական բազմաթիվ ճգնաժամերի, որոնք բխում են սուվերեն փոխառությունների յուրահատուկ բնույթից: Մի կողմից, պետական պարտքը կարող է արտացոլել պոտենցիալ բարձր եկամտաբեր ներդրումների հետապնդումը, որոնք չեն կարող ֆինանսավորվել միայն ներքին խնայողությունների հաշվին: Այդպես էր 1960-ականների սկզբին, երբ Հարավային Կորեան տարեկան պարտք էր վերցնում իր ՀՆԱ-ի մինչև 10%-ը՝ արդյունավետ ներդրումներ ապահովելու համար: Այդ ներդրումները մեծ արդյունք տվեցին՝ հնարավորություն տալով երկրին հեշտությամբ սպասարկել իր պարտքը և պահպանել կայունությունը՝ չնայած կայուն փոխառություններին:
Բայց փոխառությունը կարող է նաև ֆինանսավորել անարդյունավետ ծախսերը, ինչպիսիք են պետական չափից ավելի զբաղվածությունը կամ մասնավոր սպառումը, որոնք բերում են քիչ եկամտաբերություն: Հետևաբար, պարտքի սպասարկումն աճում է առանց վճարումները պահպանելու կառավարությունների ունակության համապատասխան աճի։ Սա հազվադեպ է խնդիր այն երկրների համար, որոնք ներդրումներ են կատարում բարձր եկամտաբեր ծրագրերում: Բայց երբ ռեսուրսները սխալ տեղաբաշխվում են, և պարտքերի սպասարկման ծախսերն ավելանում են առանց դրանք ծածկելու միջոցների, ճգնաժամն անխուսափելի է դառնում:
Նման դեպքերում միջազգային ֆինանսական հաստատությունները (ՄՖՀ)՝ հատկապես Արժույթի միջազգային հիմնադրամը, կարևոր դեր են խաղում՝ օգնելով երկրներին վերականգնել վարկունակությունը՝ տրամադրելով ֆինանսավորում և առաջարկելով բարեփոխումներ: ԱՄՀ-ն մասնագիտացած է պարտք ունեցող երկրների մակրոտնտեսական հեռանկարների գնահատման, անհրաժեշտ տնտեսական բարեփոխումների մատնանշման և դրանք ֆինանսական կայունության և կայուն աճի ուղղորդման մեջ:
ԱՄՀ-ի կողմից առաջարկվող բարեփոխումները սովորաբար ներառում են ծախսերի կրճատումներ՝ սահմանափակելով կենսաթոշակների ապագա բարձրացումները, կրճատելով քաղաքացիական ծառայողների աշխատավարձերը և որոշակի ներդրումների կրճատում՝ հարկային եկամուտների ավելացմանն զուգահեռ: Դրանք հաճախ ներառում են նաև կառուցվածքային ճշգրտումներ, ինչպիսիք են փոխարժեքի ռեժիմի փոփոխությունը, գների ներքին վերահսկողության վերացումը և տնտեսական աճին խոչընդոտող կանոնակարգերի վերացումը: Առավել հրատապ բարեփոխումների բացահայտումը էական է, քանի որ այդ միջոցառումները հաճախ որոշում են երկրի կարողությունը խթանելու աճը և բարելավելու կենսամակարդակը:
Տնտեսական քաղաքականության բարեփոխումները հատկապես կարևոր են դառնում, երբ կառավարությունը չունի ռեսուրսներ ապագա պարտքի սպասարկման վճարումները կատարելու կամ եկամուտը և աճը խթանելու համար անհրաժեշտ ներդրումները ֆինանսավորելու համար: Նման բարեփոխումների բացակայության դեպքում, մեծ պարտքեր ունեցող երկրները վտանգի տակ են դնում ավելորդ ծախսերի օրինաչափությունները՝ խաթարելով նրանց աճի հեռանկարները և հանգեցնել կրկնվող ճգնաժամերի:
Ցավոք սրտի, շատ լավ մտադրություն ունեցող առաջնորդներ և քաղաքականություն մշակողներ անտեսում են պարտքի վերակառուցումը և նոր ֆինանսավորումը տնտեսական բարեփոխումների հետ համատեղելու անհրաժեշտությունը: Համակրանքը պարտք ունեցող երկրների աղքատ բնակչության նկատմամբ և նրանց ճնշող ֆինանսական բեռի ճանաչումը հաճախ հանգեցնում են ԱՄՀ-ին և Համաշխարհային բանկին ֆինանսական աջակցություն ցուցաբերելու կոչերին՝ առանց կառուցվածքային ճշգրտումներ պահանջելու: Երբ միջազգային կառույցները ենթարկվում են նման ճնշումներին, տնտեսական ձեռքբերումները հակված են կարճաժամկետ լինելու. աճը լճանում է, և պարտքերի սպասարկման դժվարությունները վերադառնում են:
Այս մարտահրավերներին ավելանում են նոր խոշոր վարկատուների, հատկապես Չինաստանի ի հայտ գալը և ինքնիշխան վարկավորման մեջ մասնավոր հատվածի դերակատարների աճող դերը: Վերջին տարիներին Չինաստանը առաջ է անցել Համաշխարհային բանկից՝ որպես ցածր եկամուտ ունեցող շատ երկրների խոշորագույն վարկատուն: Արդյունքում, տնտեսական բարեփոխումներ իրականացնելն այժմ պահանջում է Չինաստանի և այլ վարկատուների աջակցությունը։
Վարկատուների միջև ձգձգվող բանակցությունները, երբ սուվերեն պարտքը պետք է վերակառուցվի, ընդգծում է բարեփոխումների հրատապ անհրաժեշտությունը ոչ միայն մեծ պարտք ունեցող երկրներում, այլև այդ երկրների պարտքային խնդիրները լուծելու միջազգային հանրության մոտեցման հարցում: Շրի Լանկան և Զամբիան տարիներ շարունակ տնտեսապես կաթվածահար էին, մինչդեռ վարկատուները, ներառյալ ՄՖՀ-ները, պայքարում էին վերակազմավորման համաձայնագրերի հասնելու համար:
Ավանդական ինքնիշխան վարկատուները, ներառյալ ԱՄՆ-ը և Եվրամիությունը, պետք է համոզեն ձևավորվող խոշոր վարկատուներին ավելի արագ և արդյունավետ վերակառուցման մեխանիզմի անհրաժեշտության մեջ: Առանց նման շրջանակի, աշխարհի ամենաաղքատ երկրները կմնան պարտքերի անվերջանալի շրջանի թակարդում: