Բայդեն-Սի Ցզինպին հանդիպման արդյունքները
Li Xueren/Xinhua via Getty Images
Գագաթնաժողովներն, ըստ էության, բարձր քաղաքականության և դրամայի առիթներ են, ուստի զարմանալի չէ, որ նոյեմբերի 15-ին ԱՄՆ նախագահ Ջո Բայդենի և Չինաստանի նախագահ Սի Ցզինպինի հանդիպումը առաջացրեց հսկայական համաշխարհային հետաքրքրություն: Այն օգտակար հանդիպում էր. Բայդենը և Սին պայմանավորվել են վերսկսել ռազմական կապը, զսպել մահացու ափիոնային ֆենտանիլը, պայքարել կլիմայի փոփոխության դեմ և քննարկել արհեստական բանականության հետ կապված ռիսկերը: Բայց սա նաև ավելի քիչ էր, քան հարաբերությունների վերականգնում, որը մի քանի տարի շարունակ վատանում էր, և որը տեսանելի ապագայում ավելի շատ կմնա մրցակցություն, քան որևէ այլ բան: Այս մասին գրում է հոդվածի հեղինակ Ռիչարդ Հաասը(Richard Haass) project-syndicate-ում:
Երկու ղեկավարներն էլ եկան Սան Ֆրանցիսկո՝ հուսալով, որ չորս ժամ տևած հանդիպումը կներկայացնի այս դարաշրջանի վճռորոշ երկկողմ հարաբերությունները: Բայց հարկ է նշել, որ նրանց դրդապատճառները սկզբունքորեն տարբերվում էին։ Բայդենը ցանկանում էր նվազեցնել լարվածությունը, քանի որ վերջին բանը, որ նրան պետք է, հերթական դիվանագիտական կամ, ավելի վատ, ռազմական ճգնաժամն է, այն ժամանակ, երբ չափազանց լարված Միացյալ Նահանգները պայքարում է Եվրոպայում Ուկրաինայի դեմ ռուսական ագրեսիայի դեմ և Իսրայելում հոկտեմբերի 7-ին ՀԱՄԱՍ-ի ահաբեկչության հետևանքների դեմ:
Բայդենը, ով մեկ տարի է հեռու 2024 թվականի նախագահական ընտրություններից, նույնպես պետք է ցույց տա, որ կարող է կոշտ լինել Չինաստանի նկատմամբ՝ և՛ հանրապետականների հարձակումներին դիմակայելու համար, և՛ ցույց տալու, որ կենտրոնացած է այն հարցերի վրա, որոնք շոշափում են ամերիկյան կյանքը: Այս առումով նա հաջողությամբ դրդեց Չինաստանին խոստանալ ավելին անել՝ զսպելու իր արտահանումը քիմիական պրեկուրսորների, որոնք Մեքսիկայում կարտելներն օգտագործում են ֆենտանիլ արտադրելու համար:
Նոր աշխարհակարգի պատերազմները
Սին, իր հերթին, Կալիֆոռնիա եկավ որոշ չափով թուլացած՝ Չինաստանի տնտեսության թերակատարման պատճառով: Մեկ տասնամյակ առաջ Սիի իշխանության գալուց ի վեր պետական չափազանց մեծ միջամտությունից հետո երիտասարդների գործազրկությունը բարձր է, արտահանումն ու օտարերկրյա ուղղակի ներդրումները նվազել են, իսկ պարտքը մեծ խնդիր է: Վերջին բանը, որ Սիին և Չինաստանի տնտեսությանը պետք է ավելի շատ ԱՄՆ արտահանման վերահսկողությունն է, պատժամիջոցները և մաքսատուրքերը:
Զրույցի արդյունքում չփոխվեց ԱՄՆ-ն ու Չինաստանը բաժանող ամենավիճելի հարցի կարգավիճակը. Թայվանը։ Նախորդ կես դարի ընթացքում երկու կառավարությունները ճշգրտել են հիմնահարցը՝ ըստ էության համաձայնվելով չհամաձայնվել կղզու և Ժողովրդական Հանրապետության միջև վերջնական հարաբերությունների շուրջ: Սին իր երկրի ապագայի և իր ժառանգության համար առանցքային է համարում միավորումը; ԱՄՆ-ը համարում է Թայվանի պաշտպանությունը հարկադրանքից որպես տարածաշրջանում իր դաշնակիցների հետ Ամերիկայի դիրքի և կանոնների վրա հիմնված միջազգային կարգի ճակատագրի առանցքային նշանակությունը: Հավանական է, որ այս հակասական օրակարգերից բխող լարվածությունը ապագայում պարբերաբար կաճի, ինչպես անցյալում:
Այս համատեքստում լավ նորություն էր ռազմական գերատեսչությունների միջև հաղորդակցությունը վերականգնելու համաձայնությունը, որը Չինաստանը դադարեցրեց Ներկայացուցիչների պալատի խոսնակ Նենսի Փելոսիի՝ 2022 թվականի օգոստոսին Թայվան կատարած այցից հետո: Սա սկզբունքորեն ողջունելի է, քանի որ նվազեցնում է ամերիկյան և չինական ինքնաթիռների կամ նավերի հետ կապված հավանականությունը միջադեպի, որոնք ամեն օր գործում են միմյանց մոտ:
Գագաթնաժողովը, ըստ երևույթին, խոստանում էր ուժեղացնել ԱՄՆ-Չինաստան համագործակցությունը կլիմայի փոփոխության և արհեստական բանականության օգտագործման կարգավորման վերաբերյալ: Այնուամենայնիվ, կարևորն այն է, թե արդյոք այդ խոստման ոգին ի վերջո վերածվում է իմաստալից կոնկրետ գործողությունների:
Թվում էր, թե գագաթնաժողովը չի կամրջի չինական և ամերիկյան տարաձայնությունները աշխարհի երկու հիմնական հակամարտությունների շուրջ: Չինաստանը գտնվում է Ռուսաստանի անկյունում, իսկ ԱՄՆ-ը՝ Ուկրաինայի, իսկ Չինաստանը (ի տարբերություն ԱՄՆ-ի) դիստանցավորվել է Իսրայելից հոկտեմբերի 7-ի հարձակումից հետո՝ հրաժարվելով դատապարտել Համասին և կոչ անելով անվերապահ հրադադարի։
Չնայած այս տարաձայնություններին, երկու կառավարությունները, ըստ երևույթին, բախման ընթացքի մեջ չեն ոչ մի տարածաշրջանում: Չինաստանը հետաձգել է Ռուսաստանին զինելու հնարավորությունը, և այն շահագրգռված է Մերձավոր Արևելքում հակամարտություն չտեսնելու մեջ, որը վտանգի է ենթարկում իրանական նավթ ներկրելու նրա կարողությունը: Սին նաև ցանկանում է խուսափել մի սցենարից, երբ այս ճգնաժամերից որևէ մեկի շուրջ աճող աշխարհաքաղաքական տարաձայնությունները ԱՄՆ-ի համար պատրվակ են ստեղծում լրացուցիչ քայլեր ձեռնարկելու, որոնք կավելացնեն Չինաստանի տնտեսական դժվարությունները:
Երկու պատերազմներով ձմեռ
Սակայն մնում է պարզել, թե արդյոք Սիի կողմից նման հաշվարկները կհանգեցնեն Չինաստանի զսպվածությանը դրսևորմանը Հարավչինական ծովում, որտեղ նա աճող ճնշում է գործադրում Ֆիլիպինների դեմ (ամերիկյան երկարամյա դաշնակցի):
Յոթ տասնամյակների ընթացքում ԱՄՆ-Չինաստան ժամանակակից հարաբերությունները զգալիորեն զարգացել են: Սկզբում որևէ հարաբերություն չկար խոսելու համար, և ԱՄՆ-ը հայտնվեց Չինաստանի հետ զինված առճակատման մեջ Կորեական պատերազմի ժամանակ: Երկու տասնամյակ անց դրան հաջորդեց ռազմավարական համագործակցության շրջանը Խորհրդային Միության դեմ, այնուհետև Սառը պատերազմի ավարտից հետո առևտրի և ներդրումների խթանումը որպես համատեղ առաջնահերթություն: Սակայն տնտեսական կապերը վերջին տարիներին դարձել են բախումների աղբյուր, և քանի որ Չինաստանը դառնում է գնալով ավելի ինքնավստահ, երկու երկրներն ավելի ու ավելի են բախվում ամեն ինչի շուրջ:
Սան Ֆրանցիսկոյի գագաթնաժողովը չփոխեց այս իրականությունը: ԱՄՆ-Չինաստան հարաբերությունները մնում են կառավարելի, ոչ թե լուծվող խնդիր: Գագաթնաժողովից այլ բան ակնկալելը չափազանց շատ բան էր: Աշխարհի կարևորագույն երկկողմ հարաբերությունները շարունակում են մնալ բարձր մրցակցային հարաբերություններ, և մարտահրավերը մնում է այն, ինչ եղել է մինչև գագաթնաժողովը. ապահովել, որ մրցակցությունը չբացառի ընտրովի համագործակցությունը կամ տեղիք չտա հակամարտություններին:
