Ամերիկայի իրական Չինաստանի խնդիրը

Փոխանակ ենթադրելու, որ ավելի շատ միջազգային առևտուրը միշտ լավ է ամերիկացի աշխատողների և ազգային անվտանգության համար, ԱՄՆ նախագահ Ջո Բայդենի վարչակազմը ցանկանում է ներդրումներ կատարել ներքին արդյունաբերական հզորությունների մեջ և ամրապնդել մատակարարման շղթայի հարաբերությունները(supply-chain relationships) բարեկամ երկրների հետ: Սակայն, որքան էլ ողջունելի է նման վերակառուցումը, նոր քաղաքականությունը կարող է բավականաչափ հեռու չգնալ, հատկապես երբ խոսքը վերաբերում է Չինաստանի կողմից առաջադրված խնդրի լուծմանը: Այս մասին գրում են հոդվածի հեղինակներ Դարոն Աճեմօղլուն(Daron Acemoglu) և Սայմոն Ջոնսոնը(Simon Johnson) project-syndicate-ում:

Վերջին ութ տասնամյակների ստատուս քվոն շիզոֆրենիկ էր։ Մինչ Միացյալ Նահանգները վարում էր ագրեսիվ և երբեմն ցինիկ արտաքին քաղաքականություն՝ աջակցելով բռնապետերին և երբեմն կատարելով ԿՀՎ-ի կողմից ոգեշնչված հեղաշրջումներ(oreign policy of supporting dictators and sometimes engineering CIA-inspired coups), այն նաև ընդունեց գլոբալիզացիան, միջազգային առևտուրը և տնտեսական ինտեգրումը՝ բարեկեցություն ապահովելու և աշխարհը ԱՄՆ-ի շահերին ավելի բարեկամ դարձնելու անվան տակ:

Արևմտյան մայրաքաղաքները լուծումներ են փնտրում այս բարդ մարտահրավերին

Այժմ, երբ այս ստատուս-քվոն փաստացիորեն փլուզվել է, քաղաքականություն մշակողները պետք է հստակեցնեն համահունչ փոխարինումը: Այդ նպատակով ԱՄՆ քաղաքականության հիմքում կարող են լինել երկու նոր սկզբունքներ: Առաջին հերթին միջազգային առևտուրը պետք է կառուցված լինի այնպես, որ խրախուսի կայուն աշխարհակարգը: Եթե ընդլայնվող առևտուրը ավելի շատ փող դնի կրոնական ծայրահեղականների կամ ավտորիտար ռևանշիստների ձեռքում, ապա կտուժեն համաշխարհային կայունությունը և ԱՄՆ շահերը: Ճիշտ այնպես, ինչպես նախագահ Ֆրանկլին Դ. Ռուզվելտը ասաց 1936 թ.-ին «Աշխարհի գործերում ավտոկրատիան վտանգում է խաղաղությունը»:

Երկրորդ, վերացական «առևտրի օգուտներին» դիմելն այլևս բավարար չէ: Ամերիկացի աշխատողները պետք է տեսնեն օգուտները: Ցանկացած առևտրային պայմանավորվածություն, որը զգալիորեն խաթարում է միջին դասի ամերիկյան աշխատատեղերի որակն ու քանակը, վատ է երկրի և նրա ժողովրդի համար և, հավանաբար, կհրահրի քաղաքական հակազդեցություն:

Պատմականորեն եղել են առևտրի ընդլայնման կարևոր օրինակներ, որոնք ապահովել են ինչպես խաղաղ միջազգային հարաբերություններ, այնպես էլ ընդհանուր բարգավաճում: Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո ֆրանս-գերմանական տնտեսական համագործակցությունից մինչև Եվրոպական ընդհանուր շուկա և Եվրոպական միություն օրինակելի դեպք է: Դարեր շարունակ արյունալի պատերազմներ մղելուց հետո Եվրոպան վայելել է ութ տասնամյակ խաղաղություն և աճող բարգավաճում, որոշ բացառություններով: Արդյունքում եվրոպացի աշխատողները շատ ավելի լավ վիճակում են:

Այդուհանդերձ, ԱՄՆ-ն այլ պատճառ ուներ միշտ ավելի առևտրային մանտրա ընդունելու համար( for adopting an always-more-trade mantra) սառը պատերազմի ժամանակ և դրանից հետո. այն է՝ հեշտ շահույթ ապահովել ամերիկյան ընկերությունների համար, որոնք գումար են վաստակել հարկային արբիտրաժի միջոցով և իրենց արտադրական շղթայի մասերը էժան աշխատուժ առաջարկող երկրներին արտապատվիրելով:

Էժան աշխատուժի լողավազանները կարող են համահունչ թվալ տասնիններորդ դարի տնտեսագետ Դեյվիդ Ռիկարդոյի հայտնի «համեմատական առավելությունների օրենքին», որը ցույց է տալիս, որ եթե յուրաքանչյուր երկիր մասնագիտանա այն ամենի մեջ, ինչում լավ է, բոլորը միջին հաշվով ավելի լավ վիճակում կլինեն: Սակայն խնդիրներ են առաջանում, երբ այս տեսությունը կուրորեն կիրառվում է իրական աշխարհում։

Ինչպես փրկել ժողովրդավարությունը

Այո, հաշվի առնելով չինական աշխատուժի ավելի ցածր ծախսերը, Ռիկարդոյի օրենքը պնդում է, որ Չինաստանը պետք է մասնագիտանա աշխատատար ապրանքների արտադրության մեջ և դրանք արտահանի ԱՄՆ: Բայց դեռ պետք է հարցնել, թե որտեղից է գալիս այդ համեմատական առավելությունը, ով է շահում դրանից և ինչ են ենթադրում նման առևտրային պայմանավորվածությունները ապագայի համար։

Պատասխանը, յուրաքանչյուր դեպքում, ներառում է ինստիտուտները: Ով ունի ապահով սեփականության իրավունքներ և պաշտպանություն օրենքի առջև, և ում մարդու իրավունքները կարող են կամ չեն կարող ոտնահարվել:

1800-ականներին ԱՄՆ-ի հարավի՝ աշխարհին բամբակ մատակարարելու միակ պատճառը այն չէր, որ ուներ լավ գյուղատնտեսական պայմաններ և «էժան աշխատուժ»։ Ստրկությունն էր, որը հարաբերական առավելություն էր տալիս հարավին։ Բայց այս պայմանավորվածությունը սարսափելի հետևանքներ ունեցավ: Հարավային ստրկատերերն այնքան մեծ ուժ ստացան, որ կարող էին հրահրել վաղ ժամանակակից դարաշրջանի ամենամահաբեր հակամարտությունը՝ ԱՄՆ քաղաքացիական պատերազմը:

Այսօրվա նավթի հետ որևէ տարբերություն չկա: Կան երկրներ, որոնք համեմատական առավելություն ունեն նավթի արդյունահանման հարցում, ինչի համար արդյունաբերական զարգացած երկրները պարգևատրում են նրանց։

Սկզբում Չինաստանը կարող է այլ տեսք ունենալ, քանի որ վերջինիս արտահանման մոդելը հարյուրավոր միլիոնների դուրս է բերել աղքատությունից և ստեղծել միջին դաս: Սակայն Չինաստանը արտադրությունում իր «համեմատական առավելության» համար պարտական է ռեպրեսիվ ինստիտուտներին: Չինացի աշխատողները քիչ իրավունքներ ունեն և հաճախ աշխատում են վտանգավոր պայմաններում, և պետությունը հույսը դնում է սուբսիդիաների և էժան վարկերի վրա՝ իր արտահանող ընկերություններին աջակցելու համար:

Սա այն համեմատական առավելությունը չէր, որը մտքում ուներ Ռիկարդոն։ Չինական քաղաքականությունը, ի վերջո, բոլորին օգուտ բերելու փոխարեն, եկել է ի հաշիվ ամերիկացի աշխատողների, որոնք արագորեն կորցրին իրենց աշխատանքը՝ ի դեմս ԱՄՆ շուկա չինական ներմուծման անվերահսկելի աճի, հատկապես 2001 թվականին Առևտրի համաշխարհային կազմակերպությանը Չինաստանի անդամակցությունից հետո: Չինաստանի տնտեսությունն աճեց, Չինաստանի Կոմունիստական կուսակցությունը կարող էր ներդրումներ կատարել ռեպրեսիվ տեխնոլոգիաների էլ ավելի բարդ համալիրում:

Ճակատագրված չէ պատերազմի համար

Չինաստանի հետագիծը լավ չի խոստանում ապագայի համար: Հնարավոր է, որ այն դեռևս փարախային պետություն չէ(pariah state), բայց վերջինիս աճող տնտեսական կարողությունը սպառնում է համաշխարհային կայունությանը և ԱՄՆ շահերին: Հակառակ այն ամենի, ինչ կարծում էին որոշ հասարակագետներ և քաղաքականություն մշակողներ, տնտեսական աճը չի դարձրել Չինաստանը ավելի ժողովրդավարական:

Այսպիսով, ինչպե՞ս կարող է Ամերիկան համաշխարհային կայունությունը և աշխատողներին դնել միջազգային տնտեսական քաղաքականության կենտրոնում: Առաջին հերթին ամերիկյան ընկերություններին պետք է հետ պահել(should be discouraged)  արտադրական մատակարարման շղթայի կարևորագույն օղակներ տեղադրելուց Չինաստանի նման երկրներում: Նախկին նախագահ Ջիմի Քարթերին երկար ժամանակ ծաղրում էին ԱՄՆ արտաքին քաղաքականության մեջ մարդու իրավունքների կարևորությունն ընդգծելու համար, բայց նա իրավացի էր: Ավելի կայուն գլոբալ կարգի հասնելու միակ ճանապարհը իսկապես ժողովրդավարական երկրների բարգավաճումն ապահովելն է:

Շահույթ ձգտող կորպորատիվ ղեկավարները միակ մեղավորները չեն: ԱՄՆ-ի արտաքին քաղաքականությունը վաղուց լի է հակասություններով, երբ ԿՀՎ-ն հաճախ խարխլում է ժողովրդավարական ռեժիմները, որոնք համահունչ չեն ԱՄՆ ազգային կամ նույնիսկ կորպորատիվ շահերին: Ավելի սկզբունքային մոտեցում մշակելն էական է։ Հակառակ դեպքում, ԱՄՆ-ի պնդումները, թե պաշտպանում են ժողովրդավարությունը կամ մարդու իրավունքները, կշարունակեն լինել դատարկ հնչյուններ:

Երկրորդ, մենք պետք է արագացնենք անցումը դեպի ածխածնային չեզոք տնտեսության: Բայց մենք նաև պետք է խուսափենք  Չինաստանից որևէ նոր կախվածությունից կարևորագույն օգտակար հանածոների կամ այլ առանցքային «կանաչ» միջոցների վերամշակման համար: Բարեբախտաբար, կան շատ այլ երկրներ, որոնք կարող են հուսալիորեն մատակարարել դրանք, ներառյալ Կանադան, Մեքսիկան, Հնդկաստանը և Վիետնամը:

Վերջապես, տեխնոլոգիական քաղաքականությունը պետք է դառնա միջազգային տնտեսական հարաբերությունների առանցքային բաղադրիչ: Եթե ԱՄՆ-ն աջակցի տեխնոլոգիաների զարգացմանը, որոնք օգուտ են բերում կապիտալին, քան աշխատուժին, մենք կհայտնվենք նույն վատ հավասարակշռության մեջ, որը եղել է վերջին կես դարում: Բայց եթե մենք ներդրումներ կատարենք աշխատողներին նպաստող տեխնոլոգիաների մեջ, որոնք ստեղծում են ավելի լավ փորձ և արտադրողականություն, մենք հնարավորություն կունենանք անել այնպես, որ  Ռիկարդոյի տեսությունը գործի ինչպես պետք է: