«Մեծ խաղ» է սկսվում Արևմուտքի և Ռուսաստանի միջև
Տաք կոստյումներով սպաները նյարդայնանում էին, երբ թակում էին մեր վարձակալած մեքենայի պատուհանը: Այս մասին գրում է Էմիլի Ռաուհալան( Emily Rauhala) The Washington Post-ում(An Arctic ‘Great Game’ as NATO allies and Russia face off in far north):
Նրանք ցանկանում էին իմանալ, թե ինչ ենք անում մենք մի կղզում, որը գտնվում է Արկտիկայի շրջանից շատ վեր, Վաշինգտոնից գրեթե 6500 կիլոմետր հեռավորության վրա և ոչ հեռու այն վայրից, որտեղ տեղակայված են ամենաժամանակակից ռուսական սուզանավերը: Ինչո՞ւ ենք մենք լուսանկարել հսկայական սպիտակ ռադիոտեղորոշիչ կայանները, որոնք նայում են Նորվեգիայից դեպի ռուսական Կոլա թերակղզի:
«Քաղաքական իրավիճակի պատճառով մենք ամեն ինչ ստուգում ենք»,- ասաց սպաներից մեկը։
Արդեն մի քանի տարի է, ինչ եվրոպական և ամերիկյան անվտանգության և հետախուզական ծառայությունների աշխատակիցները ուշադիր հետևում են Արկտիկական շրջանի մոտ գտնվող տարածքներին։ Նրանք հասկանում են, որ բևեռային սառցաբեկորների հալվելը կբացի նոր առևտրային ուղիներ, կառաջացնի մրցավազք բնական ռեսուրսների համար և կստեղծի համաշխարհային անվտանգության նոր ձևեր: Արևմտյան պաշտոնյաները հետևել են, թե ինչպես է Ռուսաստանը վերակենդանացնում խորհրդային ժամանակների ռազմական օբյեկտները, իսկ Չինաստանը ծրագրում է կառուցել «Բևեռային մետաքսի ճանապարհ»:
Այնուամենայնիվ, ուկրաինական հակամարտությունը և Մոսկվայի և Արևմտյան երկրների հարաբերությունների կտրուկ վատթարացումը Նորվեգիայի և Ռուսաստանի միջև ցուրտ սահմանային տարածքները բարձր մարտական պատրաստության են բերել՝ մեծացնելով Արկտիկայի աշխարհառազմավարական նշանակությունը։
Արդյունքում մենք տեսնում ենք տարածաշրջանի նկատմամբ հետաքրքրության աճ ռազմական, դիվանագիտական և հետախուզական ոլորտներում։ Սա կարող է հանգեցնել «Մեծ խաղի» կրկնությանը՝ 19-րդ դարի մրցակցությունը բրիտանական և ռուսական կայսրությունների միջև Ասիայում ազդեցության համար:
Նորվեգական բանակի հրամանատար գեներալ-մայոր Լարս Սիվերտ Լերվիկը ասել է, որ Արկտիկայի ակտիվները գնալով ավելի արժեքավոր են դառնում Ռուսաստանի համար: Արկտիկան դարձել է ավելի կարևոր, քանի որ միջուկային զենքը դարձել է ավելի կարևոր:
Նոր սառը պատերազմը սարերի հետևում չէ
Միևնույն ժամանակ, ՆԱՏՕ-ն մեծացնում է իր ազդեցությունը հյուսիսում: Ֆինլանդիան և, հնարավոր է, Շվեդիան միանում են իրենց հարևան Նորվեգիային դաշինքի շարքերում:
Այս տարվա գարնանը(65 տարվա մեջ առաջին անգամ) ամերիկյան ավիակիրը մտավ Նորվեգիայի նավահանգիստ՝ կանգ առնելով Օսլոյում՝ ՆԱՏՕ-ի դաշնակիցների հետ համատեղ զորավարժություններին ընդառաջ երկրի հյուսիսում: Մոտավորապես նույն ժամանակ ԱՄՆ պետքարտուղար Էնթոնի Բլինկենը շրջեց տարածաշրջանով և հայտարարեց, որ Միացյալ Նահանգները կվերաբացի դիվանագիտական գրասենյակը Տրոմսոյում՝ ափամերձ քաղաքում նորվեգական Արկտիկայում: 1990-ականներից ի վեր առաջին ամերիկացի դիվանագետի ժամանումը սպասվում է հաջորդ ամիս։
Դիվանագիտական սկանդալներն ու ինտրիգները չեն մարում:
Արկտիկական խորհուրդը — միջկառավարական ֆորում, որը խթանում է համագործակցությունը, խառնաշփոթի մեջ է, քանի որ նրա անդամներից յոթը հրաժարվում են քաղաքական հարաբերություններ հաստատել ութերորդ անդամ Ռուսաստանի հետ՝ խաթարելով համագործակցությունը այնպիսի կարևոր հարցերի շուրջ, ինչպիսիք է կլիմայի փոփոխությունը:
ՆԱՏՕ-ի դաշնակիցների տեսանկյունից «թարթող դեղին լույսը կարմիր է դարձել, և մենք պետք է ավելի ուշադիր մտածենք իրավիճակի մասին», — ասում է ԱՄՆ բարձրաստիճան պաշտոնյան, ով խոսել է անանունության պայմանով՝ քննարկելով դաշինքի մոտեցումները:
Կիրկենես ծովային նավահանգստի մոտ գտնվող դիտաշտարակից նորվեգացի երիտասարդ զինվորները նայում են Ռուսաստանի վայրի, անձեռնմխելի հողերին, որոնք գտնվում են սահմանից այն կողմ: Հարթ ժայռեր և ցածր սոճիներ — տեսարանը փոխվում է միայն եղանակների հետ:
Հունվարին, այստեղից ոչ հեռու, մի մարդ, ով պնդում էր, թե դասալիք է, բևեռային գիշերվա կեսին անցավ սառած գետով: Այդ ժամանակվանից, ըստ զինվորների, ամեն ինչ հանգիստ է եղել։
Նորվեգիայի բանակի հրամանատար Լերվիկային առանձնապես չի հանգստացնում հյուսիսարևելյան սահմանին տիրող անդորրը։ Նրա խոսքով՝ հյուսիսում Ռուսաստանի ներուժը, այդ թվում՝ միջուկային զենքը, չի անհետացել եւ դեռ վտանգավոր է։
Արևմտյան պաշտոնյաները նաև անհանգստացած են, որ Ռուսաստանը կարող է արգելափակել առևտրային նավերի ուղիները կամ կանխել ԱՄՆ ռազմածովային ուժերի նավերի մուտքը Եվրոպա, հատկապես Ֆարերա-Իսլանդական սահմանին, որը Նորվեգական և Հյուսիսային ծովերը բաժանում է Ատլանտյան օվկիանոսից:
«Ռուսական կարողությունը՝ կանխել ռինված ուժերի համալրումը, իրական մարտահրավեր է դաշինքի համար»,- ասել է արևմտյան հետախուզության բարձրաստիճան պաշտոնյան, ով համաձայնել է քննարկել անվտանգության խնդիրները անանունության պայմանով:
Կկարողանա՞ ռուսական նավատորմը կանխել հարձակումները
Բացի այդ, մտավախություն կա, որ Մոսկվան քարտեզագրել է ստորջրյա կարևոր ենթակառուցվածքները և կարող է սաբոտաժի ենթարկել Եվրոպային: Նախորդ ամիս ՆԱՏՕ-ն ստեղծեց սուզանավային խողովակաշարի և մալուխների պաշտպանության կենտրոն:
Ֆինլանդիայի պաշտպանության նախարարության պաշտպանական քաղաքականության տնօրենն ասել է, որ սովորական սպառազինությունների կիրառմամբ ռազմական առճակատման ռիսկը մնում է ցածր Արկտիկայում, սակայն չի բացառում հակամարտությունը առաջիկա տարիներին։ «Մենք բոլորս տեսնում ենք, թե ինչպես է գործում Ռուսաստանը»,- ասել է նա։
Նորվեգական Barents Observer առցանց թերթի գրասենյակում խմբագիր Թոմաս Նիլսենը հանեց քարտեզ և մատնանշեց, թե կոնկրետ որտեղ ենք մենք գտնվում Կիրկենեսում — Ռուսաստանի սահմանից ընդամենը մի քանի մղոն հեռավորության վրա: Մոտակայքում է գտնվում Կոլա թերակղզին, որտեղ տեղակայված է Ռուսաստանի հյուսիսային նավատորմը և օդային և ռազմածովային ամենաառաջադեմ միջոցներից մի քանիսը, այդ թվում՝ հաշվեհարդարի համար նախատեսված զենքերը միջուկային պատերազմի դեպքում:
Նիլսենը քարտեզի վրա ցույց է տվել, թե Մոսկվան ինչ է համարում իր բաստիոնը և որտեղ կարող են թաքնվել վերջինիս սուզանավերը։
Բայց, ըստ նրա, իրեն հավասարապես անհանգստացնում են Ռուսաստանի գործողությունները Նորվեգիայի տարածքում՝ ինչպես բոլորի աչքի առաջ, այնպես էլ բոլորի աչքից հեռու։
Ավելի քան երեք տասնամյակ դիվանագետներն ու գիտնականները պնդում են, որ Արկտիկայի պաշտպանության հիմնական աշխատանքը պետք է տարանջատվի քաղաքականությունից:
Այնուամենայնիվ, լրտեսական գործը և դիվանագիտական խզումները Արկտիկական խորհրդի ներսում, որի քարտուղարությունը գտնվում է Տրոմսոյում, մատնանշում են խոշոր տերությունների մրցակցության վերածնունդը տարածաշրջանում:
«Մեր հիմնական մտահոգությունն այս պահին — ապահով և առողջ պահել խորհուրդը»,- ասել է Արկտիկական խորհրդի բարձրաստիճան պաշտոնյաների կոմիտեի նախագահ Մորտեն Հոգլունդը(Morten Hoglund)։
Տրոմսոյի համալսարանի քաղաքագիտության ասիստենտ և Արկտիկայի հարցերով փորձագետ Մարկ Լանտեյնն(Marc Lanteigne) ասում է, որ կազմակերպությունը հնարավոր է չփրկվի:
