ԱՄՆ-Չինաստան հարաբերությունները կառավարելու սխալ ճանապարհ
ԱՄՆ պետքարտուղար Էնթոնի Բլինքենի այցը Պեկին ցույց տվեց անհատականացված մոտեցման թերությունները դիվանագիտության նկատմամբ։ Այս մասին գրում է հոդվածի հեղինակ Ստեֆան Ս. Ռոչը(Stephen S. Roach) project-syndicate-ում:
ԱՄՆ պետքարտուղար Էնթոնի Բլինքենի հետաձգված այցը Պեկին եկավ ու անցավ: Չնայած այցի կանխատեսելի լավատեսական շրջադարձին — երկու կողմերն էլ համաձայնեցին ամրապնդել մարդկանց միջև շփումները(people-to-people exchanges) և խոստացան շարունակել բանակցությունները: Սա շատ քիչ էր ԱՄՆ-ի և Չինաստանի միջև աճող հակամարտությունը մեղմելու համար:
Ռազմական գործիչների միջև հաղորդակցության վերականգնման ձախողումը հատկապես մտահոգիչ է՝ հաշվի առնելով մի շարք իրադարձություններ: Էլ չասած Կուբայում չինական հսկողության և ռազմական գործունեության մասին, որը սարսափելի նմանություն ունի 1962 թվականի Կուբայի հրթիռային ճգնաժամի պատճառ դարձած իրադարձությունների հետ(Սառը պատերազմի ամենասարսափելի դրվագներից մեկը): Պատահական կոնֆլիկտի ռիսկերը, ինչպես ընդգծված է իմ վերջին գրքում, մնում են բարձր:
Հիմնական խնդիրը չափից ավելի ապավինելն է անհատականացված դիվանագիտությանը: Այո, այն վճռորոշ դեր խաղաց ԱՄՆ-Չինաստան հարաբերությունների սկզբնական շրջանում: Ավելի քան պարզապես բեմանկարչություն, ԱՄՆ նախագահ Ռիչարդ Նիքսոնի 1972-ին Չինաստան կատարած պատմական ճանապարհորդությունը վճռորոշ ռազմավարական գամբիտ էր, որն ուղղված էր նախկին Խորհրդային Միության եռանկյունացմանը(the triangulation of the former Soviet Union): Անձնական կապերի մի քանի շերտեր օգնեցին խախտել ուժերի հավասարակշռությունը առաջին սառը պատերազմի ժամանակ: Նիքսոնը և Մաո Ցզեդունը վերևում էին՝հիմնված Հենրի Քիսինջերի և Չժոու Էնլայի վրա, ովքեր մշակում էին ԱՄՆ-Չինաստան ներգրավվածության մանրամասները:
Այդ օրերն, սակայն, անցել են։ Անհատականացված դիվանագիտությունը գերազանցել է իր օգտակարությունը: Քանի որ ԱՄՆ-Չինաստան հարաբերությունների կառավարումը գտնվում է քաղաքականապես կաշկանդված, բարակ մաշկ ունեցող առաջնորդների ձեռքում( in the hands of politically constrained, thin-skinned leaders), երկու գերտերությունների միջև վեճերը դարձել են չափազանց դժվար լուծելի: Առաջնորդներից ոչ մեկը չի կարող իրեն թույլ տալ լինել թույլ: Կոնֆլիկտների լուծումն այժմ ավելի շատ վերաբերում է դեմքին, ավելի քիչ՝ մեծ ռազմավարությանը:
Նախագահ Սի Ցզինպինը, օրինակ, Բլինքենի հետ իր կարճ 35 րոպեանոց հանդիպման ժամանակ պնդել է նստել սեղանի գլխում՝ Ամերիկայի բարձրաստիճան դիվանագետին ստորադաս լույսի տակ գցելով: Եվ հենց Բլինքենը լքեց երկիրը, նախագահ Ջո Բայդենը Չինաստանի առաջնորդին անվանեց բռնապետ՝ ավելի բորբոքելով երկրի զգայունությունը, որը թաթախված էր մեկդարյա նվաստացման ցավալի հիշողություններով:
Նման մոտեցումն այլևս չի գործում, քանի որ դիվանագիտությունն իր լեգիտիմությունը քաղում է ներքին քաղաքականությունից։ Ամերիկյան կողմից թունավոր հակաչինական տրամադրությունները կապեցին Բլինքենի ձեռքերը Պեկին ոտք դնելուց շատ առաջ:
Ցավոք, Մայք Գալագերը(Ներկայացուցիչների պալատի Չինաստանի հարցով նոր հանձնաժողովի հանրապետական նախագահը) խոսում է Վաշինգտոնի հակաչինական կոնսենսուսի օգտին, և դա քիչ տարբերակներ թողեց Բլինքենին: Նման ծայրահեղ տեսակետին երկկուսակցական աջակցությունը բոլորովին բացառեց ԱՄՆ-ի որևէ ստեղծագործ դիվանագիտություն:
Չնայած միակուսակցական համակարգին՝ Չինաստանում նույնքան կարևոր են ներքին քաղաքական նկատառումները: Սիի իշխանության լեգիտիմությունը հիմնված է նրա, այսպես կոչված, Չինական Երազանքի վրա, որը խոստանում է «չինական ազգի մեծ երիտասարդացում»: Այնուամենայնիվ, առանց կայուն տնտեսական աճի, Սին վտանգում է դրժել այդ խոստումը և բախվել հասարակության և կուսակցության զայրույթի ալիքին:
Փխրուն էգոները միայն խորացնում են խնդիրը: Հռետորական սխալներ, ինչպիսիք են Բայդենի «ավտոկրատիան ընդդեմ ժողովրդավարության» շրջանակը: Բեմանկարչությունը, ինչպիսին է Սիի աթոռի դիրքը:
Շտապ անհրաժեշտ է նոր մոտեցում: Ներգրավման ավելի ինստիտուցիոնալ մոդելի անցումը հակամարտությունների լուծումը կվերցնի հիպերակտիվ, քաղաքականապես կաշկանդված առաջնորդների ձեռքից:
ԱՄՆ-Չինաստան քարտուղարության իմ առաջարկը գերազանցում է ինստիտուցիոնալ ներգրավվածության նախկին փորձերը, մասնավորապես՝ Ռազմավարական և տնտեսական երկխոսությունը: Երկու ջանքերն էլ չկարողացան կանխել ընթացիկ հակամարտությունը, նախքան չեղարկվելը Թրամփի վարչակազմի կողմից (Բայդենը նախընտրեց չվերակենդանացնել նախաձեռնությունները): Բայց սա պայմանավորված է այն հանգամանքով, որ նրանք բավականաչափ հեռու չեն գնացել հարաբերությունների կառավարման մշտական, ամուր շրջանակ ապահովելու համար:
Ինչպես շատերը, ես կասկածում եմ բյուրոկրատական մոտեցմանը երկու հզոր երկրների բազմաթիվ փշոտ խնդիրների նկատմամբ:
Այնուամենայնիվ, ավելի ինստիտուցիոնալացված մոտեցումը գերադասելի է ներկայիս քաղաքականացված, անձնավորված դիվանագիտությունից: Այն, ինչ աշխատում էր 50 տարի առաջ, այսօր չի գործում: Համատեքստը շատ տարբեր է երկու երկրների համար: Չինաստանն այժմ լեգիտիմ մրցակից է գործող հեգեմոնին:
Անհատականացված դիվանագիտությունը փակուղում է ԱՄՆ-Չինաստան հակամարտությունը լուծելու հարցում: Աճող լարվածության ճահճից փախչելը պահանջում է ներգրավվածության նոր ճարտարապետություն: ԱՄՆ-Չինաստանի քարտուղարությունը լավագույն տարբերակն է հակամարտությունների կարգավորման երկար ու դժվարին ճանապարհը անցնելու համար, քանի դեռ ուշ չէ:
