Գլոբալիզացիայի անհաշտ նարրատիվները
Գլոբալիզացիայի «լավ» կամ «վատ» լինելու շուրջ տարաձայնությունների խորացումը շատ ավելի դժվար է դարձնում երևույթի կառավարումը։ Չին-ամերիկյան նոր «անջատումը»(“decoupling” ) պետք է ընկալել որպես այս ավելի լայն վերլուծական խզման մի մաս: Այս մասին գրում է հոդվածի հեղինակ Հարոլդ Ջեյմսը project-syndicate-ում։
Գլոբալիզացիան աշխարհը միավորում է մարդկանց շարժման, իրերի, գաղափարների, փողի և շատ այլնի միջոցով: Սակայն գլոբալիզացիայի մասին խոսակցությունները գնալով ավելի են բաժանվում, քանի որ գործընթացի մրցակցային գնահատականներն այժմ պառակտում են հենց գլոբալացված աշխարհը:
Մինչ միջին եկամուտ ունեցող երկրները` զարգացող շուկաները, շարունակում են մնալ գլոբալ շուկաներ մուտք գործելու և գլոբալիզացիայի վրա հիմնված դինամիզմի(globalization-driven dynamism) շրջանակում, և մինչ ցածր եկամուտ ունեցող շատ երկրներ ավելի մեծ բարգավաճման ցատկելու հնարավորություններ են տեսնում նոր տեխնոլոգիաներով, հարուստ աշխարհն ընդհանուր առմամբ դժգոհ է իրերի վիճակից։ Միացյալ Նահանգների նման արդյունաբերական հասուն հասարակություններում գլոբալիզացիայի գաղափարը կասկածանքով է ընդունվում, եթե ոչ՝ զայրույթով: Տրամադրությանը համահունչ՝ BlackRock-ի նախագահ և գործադիր տնօրեն Լարի Ֆինքը( Larry Fink) նախորդ տարի հարվածեց ակորդին, երբ հայտարարեց գլոբալիզացիայի ավարտի մասին, և Արևմտյան աշխարհի քաղաքական գործիչները քարոզում էին «ընկերների աջակցում»(“friend-shoring” ) և Չինաստանից անջատվելու այլ ձևեր:
Այս նկարագրություններից շատերը հին մանտրայի նոր տարբերակներ են: Կանգնեցրե՛ք աշխարհը – Ես ուզում եմ իջնել: Այնուամենայնիվ, իր ողջ հզորությամբ, գլոբալ մասնատման մասին հռետորաբանությունը չի համապատասխանում իրականությանը: Ապագլոբալիզացիայի հայեցակարգը կարող է ամենուր լինել քաղաքական խոսքում, բայց չի հաստատվում վիճակագրությամբ։ Ոչ միայն համաշխարհային առևտուրն է դեռևս ընդլայնվում, այլև ԱՄՆ-Չինաստան առևտուրը: Ինտերնետային հաղորդակցությունները և տվյալների հոսքերը շարունակում են երկրաչափականորեն աճել, և, հետհամաճարակային շրջանում, մարդիկ կրկին տեղաշարժվում են սահմաններից այն կողմ:
Հարուստ երկրների դժբախտությունն է, որ այդքան դաժան է դարձնում ժամանակակից բանավեճերը: Քանի որ գլոբալացման գրավչությունը մարում է, ավելի գայթակղիչ է դառնում տեսնել համաշխարհային տնտեսությունը որպես զրո վերջնարդյունքով խաղ։ Եթե դու հաղթում ես, ես պետք է պարտվեմ. բայց եթե ես կարողանամ ապահովել, որ դու պարտվոում, ես կհաղթեմ: Հետևաբար, ԱՄՆ ռազմավարությունը տեխնոլոգիական առաջատարության պահպանումն է Չինաստանի նկատմամբ, հատկապես՝ զրկելով նրան ամենաառաջադեմ կիսահաղորդիչներից: Նույնիսկ գլոբալ մտածողությամբ մտավորականները, ովքեր սիրում են մրցակցության գաղափարը, այժմ պնդում են, որ ԱՄՆ-ը կարող է հաղթել այս մրցավազքում:
Այնուամենայնիվ, «թիվ մեկ» լինելու այս ամրագրումը, բնականաբար, առաջացնում է առճակատման արձագանք, հատկապես այլ խոշոր տնտեսությունների կողմից, որոնք ձգտում են հասնել և առաջ անցնել ԱՄՆ-ից: Այն համոզմունքը, որ ԱՄՆ-ն ամեն ինչ կանի, որպեսզի Չինաստանը չդառնա թիվ մեկ, ստիպում է Չինաստանին որդեգրել սեփական զրո վերջնարդյունքով հռետորաբանությունը: Դիվանագետները դադարում են դիվանագիտական լինել և դառնում են «գայլ մարտիկներ»( “wolf warriors”):
Ավելին, թեև Չինաստանն ավանդաբար դաշինքներ չի կնքում, սակայն այն զգացումը, որ ինքը գտնվում է վտանգի տակ, ստիպել է ավելի սերտ կապեր զարգացնել Ռուսաստանի հետ՝ միջուկային զենք ունեցող մեկ այլ երկրի, որն ունի հակաարևմտյան դիրքորոշում: Ներկա համատեքստում ավելի սերտ հարաբերությունները Ռուսաստանի հետ կարծես հզոր միջոց է մեծացնելու Չինաստանի սեփական հայտը համաշխարհային գերիշխանության համար:
Այսպիսով, անջատման նարրատիվը ստեղծում է յո-յո էֆեկտ, որում և՛ ԱՄՆ-ն, և՛ Չինաստանը փորձում են հեռանալ, միայն թե գիտակցեն, որ երկուսն էլ դեռևս կախված են գլոբալացված տնտեսությունից և միմյանցից: Նախորդ տարի ընկերոջը աջակցելու իր կոչից հետո, ԱՄՆ ֆինանսների նախարար Ջանեթ Լ. Յելենը (և Ազգային անվտանգության հարցերով խորհրդական Ջեք Սալիվանը) այժմ որոշ չափով հետ է կանգնում՝ փորձելով վերականգնել փոխադարձ ներգրավվածության խզված գործընթացը:
Մինչդեռ Հնդկաստանը ավելի մեղմ տարբերակն է ապրում նույն անհանգստության: Թեև հնդիկները գնահատում են իրենց տնտեսական և անձնական կապերի ամրությունը ԱՄՆ-ի հետ և դրանք համարում են արդյունավետ զարգացման հիմք, նրանք անհանգստանում են Արևմուտքի շարժառիթներից:
Հնդկաստանում, ինչպես և շատ այլ զարգացող տնտեսություններում, այս տեսակետն արտացոլում է հակագաղութատիրությունը (կամ ապագաղութացում): Գլոբալիզացիան դառնում է վրեժի ձև կայսրության չարաշահումների համար, և նախկին հարուստ գաղութատիրական տերությունների՝ գլոբալացումը անջատելու կամ կասեցնելու փորձերը դիտվում են որպես հին գաղութային ճնշումների նոր տարբերակներ: Գլոբալիզացիայի ապագայի համար պայքարը բախում է պատմական ժառանգության շուրջ։
Գլոբալիզացիայի լավ կամ վատ լինելու վերաբերյալ անհամաձայնությունը շատ ավելի դժվար է դարձնում այն կառավարելը: Հին ինստիտուտները, որոնք պետք է համակարգեին քաղաքականությունը, լարվածության մեջ են։ Առևտրի համաշխարհային կազմակերպությունը հաշմանդամ դարձավ ավելի քան մեկ տասնամյակ առաջ՝ Դոհայի փուլի բանակցությունների ձախողմամբ՝ հասնելու առևտրային խոչընդոտների հետագա գլոբալ կրճատմանը, և այնուհետև Դոնալդ Թրամփը ավելի շատ աղ քսեց վերքերին իր ագրեսիվ ազգայնական առևտրային քաղաքականությամբ: Նմանապես, թեև Համաշխարհային բանկը և Արժույթի միջազգային հիմնադրամը դեռևս կենսական նշանակություն ունեն, նրանք այժմ պետք է աշխատեն բազմաթիվ նոր, ավելի փոքր և նեղ կենտրոնացված կոոպերատիվ հաստատությունների հետ:
Մոտ դարասկզբին քաղաքական գործիչներն ու տնտեսագետները վիճում էին, թե արդյոք ԱՄՀ-ն պետք է նորից փոփոխության ենթարկի իրեն որպես վերջին միջոցի միջազգային վարկատուի: Այնուհետև եկավ 2008 թվականի ֆինանսական ճգնաժամը, երբ այն իրեն դիրքավորեց որպես տարածաշրջանային ինստիտուտներ և այլընտրանքներ պարունակող կառույցի մաս, որը մշակել էին Չինաստանը և Եվրոպան։ Այժմ միջազգային փողերի կառավարումը տարածաշրջանային մարմինների ավելի խիտ ցանցի համակարգման մասին է: Այդ խնդիրը պահանջում է արդյունավետ հաղորդակցություն, բայց նման երկխոսությունը հաճախ խոչընդոտվում և հիասթափվում է գլոբալիզացիայի լեզվի և քաղաքական արժեքի շուրջ վեճերով:
Կա՞ ելք փակուղուց։Կարո՞ղ ենք ազատվել կասկածներից`կանխող ավելի ուժեղ գլոբալ համագործակցությունը։ Նախապայմաններից մեկը բոլորի գիտակցումն է, որ նոր տեխնոլոգիաների և ուժեղացված փոխկապակցվածության համադրությունը հիմնովին անհայտ (և հետևաբար անվերահսկելի) հետևանքներ ունի: Ոչ ոք երբեք չի կարող ճշգրիտ կանխատեսել, թե որ երկիրն է լինելու թիվ մեկ:
Գլոբալիզացիայի և տեխնիկական փոփոխությունների փոխկապակցված գործընթացները հեշտությամբ կարող են աշխարհը գցել թակարդի մեջ: Արդյունքները ոչ միայն անորոշ են, այլև անորոշությունը կաթվածահար է անում: Այսպիսով, կառավարության խնդիրն է որոշակի երաշխիքներ տրամադրել: Որքան ավելի արդյունավետ լինի այն անելը, այնքան քիչ կլինեն կասկածամիտ մտքերի պատճառները, և այնքան քիչ աշխարհը կբաժանվի «հաղթելու» և «պարտվելու» անհանգստությամբ:
