Կարո՞ղ է ՇՀԿ-ն լինել Թուրքիայի այլընտրանքը Արևմուտքին
Էրդողանը տեղեկացնում է, որ Թուրքիան կձգտի լիիրավ անդամակցության Ռուսաստանի և Չինաստանի գլխավորած Շանհայի համագործակցության կազմակերպությանը՝ Արևմուտքի հետ լարված հարաբերությունների ֆոնին: Գրում է AL JAZEERA-ն։
Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանը հայտնել է ՆԱՏՕ-ի անդամ իր երկրի մտադրությունը՝ դառնալու Շանհայի համագործակցության կազմակերպության (ՇՀԿ) անդամ՝ ենթադրելով, որ Անկարան այլընտրանքներ է փնտրում Արևմուտքի հետ իր խնդրահարույց կապերին։
Էրդողանը, ով այս հայտարարությունն արել է անցյալ շաբաթ Ուզբեկստանում ՇՀԿ գագաթնաժողովին մասնակցելուց հետո, նաև թուրքական ԶԼՄ-ների կողմից է մեջբերվում, որ 2023 թվականին Հնդկաստանում ՇՀԿ-ի հանդիպումը կլինի այս հեռանկարի հետագա քննարկման վայր:
Չինաստանը, Ղազախստանը, Ղրղզստանը, Ռուսաստանը, Տաջիկստանը, Պակիստանը, Հնդկաստանը և Ուզբեկստանը հանդիսանում են քաղաքական, տնտեսական և անվտանգային կազմակերպության լիիրավ անդամներ։
Աֆղանստանը, Բելառուսը, Իրանը և Մոնղոլիան ՇՀԿ դիտորդ երկրներ են, իսկ Հայաստանը, Ադրբեջանը, Կամբոջան, Նեպալը, Շրի Լանկան և Թուրքիան դաշինքի երկխոսության գործընկերներն են։
«Այս երկրների հետ մեր հարաբերությունները կտեղափոխվեն շատ այլ մակարդակի», — շաբաթ օրը լրագրողներին ասել է Էրդողանը:
Լրագրողների այն հարցին, թե արդյոք նա նկատի ունի, որ Թուրքիան կձգտի դառնալ կազմակերպության անդամ, նախագահը պատասխանել է. «Իհարկե, դա է թիրախը»:
ՇՀԿ-ն չի դիտվում որպես ՆԱՏՕ-ի այլընտրանք՝ ռազմական դաշինք, որը կոլեկտիվ պաշտպանության պարտավորություններ ունի՝ համաձայն իր հիմնադիր պայմանագրի 5-րդ հոդվածի, որը համարում է, որ զինված հարձակումը մեկ կամ մի քանի անդամների դեմ համարվում է «հարձակում բոլորի դեմ»:
Միջազգային հարաբերությունների պրոֆեսոր Մենսուր Աքգունը Al Jazeera-ին ասել է, որ ՇՀԿ-ն հիբրիդային դաշինք է, որը համագործակցության միջոցով փորձում է կանխել վակուումը Կենտրոնական և Հարավային Ասիայում:
«Դա նպատակ ունի մեծացնել երկխոսությունն ու համագործակցությունը, անհրաժեշտության դեպքում լուծել իր անդամների միջև խնդիրները և համերաշխ լինել միմյանց հետ՝ ընդդեմ արտաքին ուժերի միջամտությունների տարածաշրջանում», — ասաց նա՝ հավելելով, որ ՇՀԿ-ն ավելի մոտ է Եվրամիության մոդելին, քան ՆԱՏՕ-ին։
«Մի կազմակերպություն, որն իր հովանու ներքո ունի ոխերիմ հակառակորդներ Հնդկաստանը և Պակիստանը, չի կարողանա ունենալ ավտոմատ ռազմական փոխկախվածություն, ինչպես ՆԱՏՕ-ն է», — ասաց Աքգունը:
Աքգունը նաև ասել է, որ վերջին տարիներին Թուրքիայի և Ռուսաստանի միջև աճող քաղաքական և տնտեսական կապերը նպաստել են ՇՀԿ-ին անդամակցության վերաբերյալ Էրդողանի խոսքերին, հատկապես հաշվի առնելով Թուրքիայի հաճախակի լարված հարաբերությունները արևմտյան տերությունների հետ:
Թուրքիան գնեց ռուսական S-400 պաշտպանական համակարգերը, ինչը հանգեցրեց ԱՄՆ-ի պատժամիջոցներին՝ ի լրումն այն բանի, որ Թուրքիան հեռացվեց ԱՄՆ-ի գլխավորած F-35 կործանիչների մշակման ծրագրից: Ռուսաստանը նաև կառուցում է Թուրքիայի առաջին ատոմակայանը, և օգոստոսին երկու երկրները տնտեսական համագործակցության համաձայնագիր են ստորագրել։
Թեև Թուրքիան և Ռուսաստանը աջակցում էին Սիրիայի պատերազմում հակառակ կողմերին, երկու երկրները հիմնականում սերտորեն համագործակցում էին հակամարտության ընթացքում:
Թուրքական կառավարությունը նույնպես հավասարակշռված դիրքորոշում է որդեգրել Մոսկվայի փետրվարյան ներխուժման առնչությամբ Ուկրաինա։ Նա Ուկրաինային զենք է տրամադրել, մասնավորապես՝ անօդաչու թռչող սարքեր, սակայն պատժամիջոցներ չի սահմանել Ռուսաստանի դեմ և քննադատել է այն, ինչ նա անվանում է Արևմուտքի քաղաքականությունը, որը հիմնված է «սադրանքների վրա» Մոսկվայի նկատմամբ։
Անկարան հակամարտության սկզբից փորձել է որպես միջնորդ հանդես գալ Ռուսաստանի և Ուկրաինայի միջև և օգնել է հուլիսին համաձայնագիր կնքել ուկրաինական հացահատիկի նավերի համար դեպի արտաքին շուկաներ նավարկելու համար:
Լարված հարաբերություններ Արևմուտքի հետ
Միացյալ Թագավորության Chatham House-ի օգնական Գալիպ Դալայն ասում է, որ Էրդողանի հայտարարությունները ՇՀԿ-ին անդամակցելու վերաբերյալ պայմանավորվածեն Արևմուտքի հետ Անկարայի լարվածությամբ:
«Ամեն անգամ, երբ դժգոհություն է առաջանում Արևմուտքից, մասնավորապես՝ ԱՄՆ-ից, այն ընկալման պատճառով, որ Թուրքիայի նկատմամբ անարդար են վարվում, առաջանում է այլընտրանքների գաղափարը», — ասել է նա Al Jazeera-ին:
«Եվ դրա պատճառով Անկարան ներկայումս կարծում է, որ Թուրքիայի շահերն ավելի լավ են ծառայում ուժերի տարբեր կենտրոնների միջև հավասարակշռող ակտի միջոցով՝ նկատի ունենալով Չինաստանը, Ռուսաստանը և Արևմուտքը», — ասել է Դալայը:
Բայդենը աջակցություն է հայտնել Թուրքիային F-16 ինքնաթիռների վաճառքին, որոնք ներկայումս օգտագործվում են և զիջում են F-35-ներին: Սակայն այդ քայլի համար նրան անհրաժեշտ է ԱՄՆ Կոնգրեսի հավանությունը:
Հուլիսին ԱՄՆ Կոնգրեսի Ներկայացուցիչների պալատը հաստատեց մի բարեփոխում, որը նոր խոչընդոտ է ստեղծում Թուրքիային F-16-ներ վաճառելու Բայդենի ծրագրի համար՝ խիստ պայմաններ սահմանելով ցանկացած վաճառքի համար:
Նախորդ շաբաթ Էրդողանն ասաց, որ իր կառավարությունը կարող է դիտարկել այլ տարբերակներ, եթե ԱՄՆ-ն չկարողանա կատարել ինքնաթիռներ տրամադրելու իր խոստումը:
Վերջերս Միջերկրական ծովում ՆԱՏՕ-ի անդամ Թուրքիայի և Հունաստանի միջև լարվածության աճը դրդել է ԵՄ-ին և ԱՄՆ-ին դատապարտել Թուրքիային:
Անկարան և Աթենքը հակասությունների մեջ են մի շարք հարցերի շուրջ, ինչպիսիք են թռիչքները, երկու երկրների միջև առկա կղզիների կարգավիճակը, ծովային սահմանները և ածխաջրածնային ռեսուրսները:
Այնուամենայնիվ, Աքգունը կարծում է, որ Թուրքիան դժվար թե անդամակցի ՇՀԿ-ին մի քանի պատճառներով՝ հաշվի առնելով դաշինքի կառուցվածքն ու նպատակները։
«Թուրքիայի անդամակցությունը ՇՀԿ-ին հնարավոր չի թվում որպես ՆԱՏՕ-ի անդամ և ԵՄ թեկնածու, բայց նաև այն պատճառով, որ այն ներկայումս աշխարհագրորեն և քաղաքականապես կապ չունի ՇՀԿ-ի գոյության նպատակների հետ»,- ասել է Աքգունը: