ԱՄՆ-ի տոկոսադրույքները հասել են վերջին 14 տարվա առավելագույնին` պայմանավորված գնաճի դեմ պայքարով

ԱՄՆ կենտրոնական բանկը բարձրացրել է տոկոսադրույքները ամենաբարձր մակարդակին վերջին 15 տարվա ընթացքում ՝ պայքարելով աշխարհի խոշորագույն տնտեսությունում գնաճի զսպման համար: Դաշնային պահուստային համակարգը հայտարարեց, որ բարձրացնում է իր հիմնական տոկոսադրույքը ևս 0,75 տոկոսային կետով՝ բարձրացնելով թիրախային միջակայքը մինչև 3% և 3,25%: Ակնկալվում է, որ փոխառության ծախսերն ավելի կբարձրանան և կմնան բարձր, ասվում է բանկում: Այս քայլը տեղի է ունենում չնայած աճող մտավախություններին, որ գնաճի վերահսկման ծախսերը կարող են առաջացնել ավելի ծանր տնտեսական անկում: Գրում է BBC-ին։

Դաշնային պահուստային համակարգի նախագահ Ջերոմ Փաուելը հայտնեց, որ տոկոսադրույքի բարձրացումն անհրաժեշտ է պահանջարկը նվազեցնելու համար՝ թուլացնելու գների բարձրացման ճնշումը և խուսափելու տնտեսության երկարաժամկետ վնասից:  «Մենք պետք է գնաճը հետ մղենք»,- ասաց նա։ «Կցանկանայի, որ դրա համար ցավազուրկ ճանապարհ լիներ,սակայն չկա»: Գրեթե բոլոր երկրների բանկերը, բացառությամբ Ճապոնիայի և Չինաստանի, բախվում են նմանատիպ խնդիրների, քանի որ նրանք բարձրացնում են տոկոսադրույքները՝ պայքարելու սեփական գնաճի առաջացրած խնդիրների դեմ:

Ակնկալվում է, որ Անգլիայի բանկը հինգշաբթի օրը կհայտարարի իր յոթերորդ անընդմեջ տոկոսադրույքի բարձրացման մասին, մինչդեռ Ինդոնեզիան և Ֆիլիպինները այն երկրներից են, որոնք նույնպես պատրաստ են թանկացումներին: Վերլուծաբանները սկսում են անհանգստանալ, որ տոկոսադրույքների բարձրացման գլոբալ շարժը, որը տարածվում է հանրության մեջ ավելի թանկ հիփոթեքային վարկերի, վարկային քարտերի պարտքերի տեսքով, կարող է հանգեցնել ավելի մեծ տնտեսական անկման, քան ակնկալում են քաղաքականություն մշակողները:

Նույնիսկ եթե այն խուսափի կրճատման երկու եռամսյակներից, որոնք սովորաբար սահմանում են տնտեսական անկումը, ակնկալվում է, որ 2023 թվականի համաշխարհային տնտեսությունը կլինի ամենաթույլը ավելի քան մեկ տասնամյակի ընթացքում՝ բացառությամբ 2020-ի համաճարակի տարվա, ասել է Բեն Մեյը՝ Oxford Economics-ի գլոբալ մակրոհետազոտությունների կենտրոնի տնօրենը:  «Այն է պարզ  դարձել, որ եթե ընտրությունը տրվի՝ թույլ տալով գնաճը կայուն ժամանակով բարձր մնալ… կամ տնտեսությունը տնտեսական անկման մղել, [կենտրոնական բանկի ղեկավարները] նախընտրում են տնտեսությունը մղել տնտեսական անկման և գնաճը վերադարձնել դեպի թիրախ»,- ասաց նա։

Որքա՞ն կբարձրանան տոկոսադրույքները

ԱՄՆ-ում Fed-ը բարձրացնում է տոկոսադրույքները իր ժամանակակից պատմության ամենաարագ տեմպերից մեկով։ Fed-ը ի սկզբանե հույս ուներ, որ խնդիրները կվերանան, քանի որ մատակարարման շղթայի խնդիրները կապված են կորոնավիրուսային համաճարակի հետ: Սակայն ուկրաինական պատերազմը, որը խաթարեց նավթի և պարենի մատակարարումները, դժվարացրեց խնդիրը:

Եվ թեև նավթի գները իջել են դրանից հետո, գնաճային ճնշումներն այժմ աճում են տնտեսության մեջ, իսկ ամենավերջին տվյալները ցույց են տալիս, որ օգոստոսին գնաճը կազմել է 8,3%՝ հիմնականում բնակարանների, առողջապահության և կրթության ոլորտներում:

Աշխատավարձերը, չնայած բարձրանաում են, չեն պահել տեմպերը՝ վնասելով տնային տնտեսությունների բյուջեներին:

Չորեքշաբթի օրը Fed-ի հրապարակած կանխատեսումները ցույց են տալիս, որ քաղաքականություն մշակողները ակնկալում են, որ այն մինչև տարեվերջ կհասնի 4,4%-ի, իսկ 2023-ին էլ ավելի կբարձրանա՝ կտրուկ ավելի բարձր, քան նրա նախկին կանխատեսումները:

«Ապշեցուցիչը արագությունն է», — ասում է Fitch Ratings-ի գլխավոր տնտեսագետ Բրայան Քոլթոնը: «Նրանք պետք է շատ արագ շարժվեն… և դա  նշանակում է, որ ավելի հավանական է դառնում անակնկալը  ընկերությունների և տնային տնտեսությունների համար»:

Անորոշությունը մեծ կշիռ ունի

Նյու Յորքի բնակիչը ասել է, որ իրեն հաջողակ է զգում, քանի որ նախորդ տարի գնել է երկու սենյականոց բնակարան, նախքան փոխառության ծախսերը սկսել են աճել՝ փակելով հիփոթեքային տոկոսադրույքը շուրջ 2,6%: Սակայն 30-ամյա երիտասարդն աշխատում է տնային վարկերի ոլորտում, որտեղ բիզնեսը անկում է ապրել, քանի որ հիփոթեքային տոկոսադրույքները 2008 թվականից ի վեր առաջին անգամ անցնում են 6%-ով: Նա ասաց, որ վախենում է կորցնել իր աշխատանքը և «ամեն օր», անորոշության պայմաններում, կրճատում է ծախսերը և չեղարկում արձակուրդային ծրագրերը: «Ես չգիտեմ, թե ինչ է բերելու 2023 թվականը»,- ասաց նա։ «Այդ ամենը ծանր է նստում, ոչ միայն իմ,  այլև բոլորի վրա»:

Ինչպե՞ս են բարձր տոկոսադրույքները նվազեցնում գնաճը

Որոշ գնաճը համարվում է առողջ, բայց հանկարծակի գների կտրուկ աճերը դժվարացնում են տնային տնտեսությունների և ձեռնարկությունների համար պլանավորել և նվազեցնել ծախսերի հզորությունը՝ վնասելով տնտեսական աճին և ժամանակի ընթացքում քայքայելով կենսամակարդակը: Բարձրացնելով ձեռնարկությունների և տնային տնտեսությունների համար փոխառության ծախսերը՝ կենտրոնական բանկերը մտադիր են նվազեցնել մեծ տոմսերի պահանջարկը, ինչպիսիք են մեքենաները, տները կամ բիզնեսի ընդլայնումը, ինչը պետք է թուլացնի գները բարձրացնող ճնշումները: Բայց դա նաև նշանակում է ավելի քիչ տնտեսական ակտիվություն, ինչը սովորաբար հանգեցնում է աշխատատեղերի կորստի և տնտեսական այլ խնդիրների:

ԱՄՆ-ում, որտեղ տնտեսությունը կրճատվել է տարվա առաջին կիսամյակում, տների վաճառքը նվազել է, և աճող թվով ընկերություններ սկսել են աշխատատեղերի կրճատում կամ սառեցնել աշխատանքի ընդունումը՝ նախազգուշացնելով թանկացող ծախսերի և առաջիկա նվազման մասին: Առայժմ ԱՄՆ աշխատաշուկան ցույց է տվել դանդաղման քիչ նշաններ՝ օգնելով պահպանել սպառողական ծախսերը՝ ԱՄՆ-ի տնտեսության հիմնական շարժիչ ուժը: Սակայն ճնշումը աճում է Fed-ի վրա: Չորեքշաբթի օրը հայտնի առաջադեմ սենատոր Էլիզաբեթ Ուորենը Դաշնային պահուստային համակարգի քայլերն որակեց «ծայրահեղ»: «Ես նախազգուշացրել եմ, որ նախագահ Փաուելի Fed-ը միլիոնավոր ամերիկացիների կազատի աշխատանքից, և ես վախենում եմ, որ նա արդեն այդ ամենը իրականացնելու ճանապարհին է», — գրել է նա Twitter-ում:

Արդյո՞ք տոկոսադրույքի բարձրացումը կհանգեցնի անկման

Fed-ի հրապարակած կանխատեսումները ցույց են տալիս, որ քաղաքականություն մշակողները ակնկալում են, որ այս տարի ԱՄՆ-ում աճը կնվազի՝ մինչև 0,2%: Նրանք տեսնում են, որ հաջորդ տարի աճը կհասնի 1,2%-ի, սակայն կանխատեսում են, որ գործազրկության մակարդակը կաճի մինչև 4,4%: Կանխատեսումները ցույց չեն տալիս, որ գնաճը վերադառնում է բանկի 2% թիրախին մինչև 2025 թվականը։ Պարոն Փաուելը ասաց, որ ավելի քիչ գործելը կարող է ավելի մեծ տնտեսական վնաս պատճառել:

«Ավելի բարձր տոկոսադրույքները, ավելի դանդաղ աճը և աշխատաշուկայի մեղմացումը ցավալի են հասարակության համար, որին մենք ծառայում ենք, բայց դրանք այնքան ցավալի չեն, որքան գների կայունությունը չվերականգնելը, այնուհետև վերադառնալը և նորից դա անելը,-ասաց նա։

Շատ վերլուծաբաններ կանխատեսում են հաջորդ տարի ԱՄՆ-ի տնտեսական անկումը, սակայն հույս ունեն, որ այն համեմատաբար մեղմ կլինի՝ նշելով, որ տնային տնտեսությունների ֆինանսներն ավելի լավ վիճակում են, քան նախորդ անկումների ժամանակ:

Սակայն Ուկրաինայի պատերազմը և էներգիայի մատակարարման հետ կապված մտահոգությունները մեծացնում են ռիսկերը, չորեքշաբթի օրը Կոնգրեսի լսումների ժամանակ օրենսդիրներին նախազգուշացրեց JP Morgan Chase-ի ղեկավար Ջեյմի Դայմոնը: «Կա հնարավորություն, ոչ մեծ, փոքր հնարավորություն, մեղմ վայրէջքի, կա մեղմ անկման հնարավորություն, ավելի կոշտ անկման հնարավորություն: Եվ Ուկրաինայի պատերազմի պատճառով… և անորոշությունը, որն առաջանում է գլոբալ էներգիայի մատակարարման և սննդի մատակարարման շղթաներում,- ասաց նա։ «Կարծում եմ՝ քաղաքականություն մշակողները պետք է պատրաստ լինեն վատթարագույնին»։

Հեղինակ՝ Նատալի Շերման