📉 Ֆինանսական շահարկումների վտանգավոր աճը և նոր ճգնաժամի սպառնալիքը

Դամբիսա Մոյո – Project Syndicate, հոկտեմբեր 2025

Վերջին տարիներին ֆինանսական շուկաներում շահարկային գործունեությունը (speculation) նոր թափ է ստացել՝ դառնալով ավելի զանգվածային ու անկանխատեսելի։ Դրա գլխավոր շարժիչ ուժերն են՝

• 📱 առևտրային մոբայլ հավելվածների և սոցիալական մեդիայի միջոցով ներդրողների զանգվածային ներգրավումը,

• ⚖️ ֆինանսական ոլորտում կանոնակարգերի թուլացումը,

• 🧠 ալգորիթմային և բարձր արագությամբ առևտրային տեխնոլոգիաների զարգացումը։

Այս բոլոր գործոնները նպաստում են, որ շուկաներում աճի կարճաժամկետ շահի հետևող բարձր ռիսկային շահարկումների բաժինը, որոնք հաճախ կտրված են իրական տնտեսությունից։

⚠️ Հիմնական վտանգները

Մոյոն զգուշացնում է, որ այս միտումները կարող են հիմք դառնալ նոր, 2008-ի ֆինանսական ճգնաժամին նման գլոբալ շոկի համար։ Հիմնական ռիսկերը հետևյալն են․

1. Շուկայի անկայունություն – արագ փոփոխվող և զգացմունքային առևտրի պատճառով գները տատանվում են ոչ թե հիմնարար տնտեսական ցուցանիշներով, այլ կարճաժամկետ էյֆորիայով կամ վախով։

2. Իրական տնտեսությունից անջատում – կապիտալը հաճախ չի ուղղվում արտադրական ներդրումների և նորարարության ոլորտներ, այլ տեղափոխվում է կարճաժամկետ շահարկումների դաշտ։

3. 

   Մեծ տերությունների դարաշրջանը ավարտվե՞ց. Ինչպես են միջին ուժերը գրավում գլոբալ քաղաքականության բեմը

   Համակարգային ռիսկեր – եթե այս շահարկային բուրգը փլուզվի, վնասը կարող է շղթայական ազդեցությամբ տարածվել բանկային համակարգի, կենսաթոշակային ֆոնդերի և պետական բյուջեների վրա։

🧭 Ինչպես նվազեցնել վտանգները

Մոյոն առաջարկում է մի շարք մոտեցումներ՝ հնարավոր ճգնաժամը կանխելու համար․

• 📜 Կարգավորումների արդիականացում – պետությունները պետք է մշակեն նոր կանոններ, որոնք կհաշվի առնեն թվային առևտրի և սոցիալական մեդիայի ազդեցությունը։

• 🔍 Թափանցիկության բարձրացում – շուկայի մասնակիցների գործունեությունը պետք է դառնա ավելի բաց և վերահսկելի։

• 🧑‍🏫 Ներդրողների կրթություն – նոր մասնակիցները պետք է հասկանան ռիսկերի իրական չափը և տարբերությունը շահարկման ու երկարաժամկետ ներդրման միջև։

• 🌐 Միջազգային համագործակցություն – գլոբալ շուկաների փոխկապակցվածության պայմաններում հարկավոր է համակարգված մոտեցում միջազգային կազմակերպությունների և կենտրոնական բանկերի միջև։

📊 Եզրակացություն

Դամբիսա Մոյոն նախազգուշացնում է, որ եթե ներկայիս շահարկային ալիքը չկառավարվի, այն կարող է առաջացնել նոր գլոբալ ֆինանսական ճգնաժամ՝ նույնքան խոր և ավերիչ, որքան 2008-ին։ Իրական տնտեսությունը չի կարող անվերջ դիմակայել այս ճնշմանը․ անհրաժեշտ է քաղաքական կամք և համաշխարհային մակարդակի համակարգում՝ ֆինանսական շուկաները դարձնելու համար ավելի կայուն և կապված արտադրողական իրականության հետ։

📌 Հիմնական միտք: Շահարկումները եղել են ֆինանսական շուկաների անբաժանելի մասը, բայց դրանց ներկայիս ծավալն ու կառուցվածքը վերածվել են համակարգային վտանգի․ եթե կառավարությունները, վերահսկիչ մարմինները և ներդրողները չգործեն արագ ու միասնաբար, հաջորդ մեծ ճգնաժամը կարող է լինել ժամանակի հարց։

Ցանկանու՞մ ես, որ այս սեղմ տարբերակը ձևավորեմ նաև որպես PDF փաստաթուղթ (հարմար ուսման կամ ներկայացման համար)։