Ինչի՞ց պետք է զգուշանանք

Մինչև 2023 թվականը համաշխարհային տնտեսության հեռանկարները մռայլ էին: Վերլուծաբանները կանխատեսում էին, որ Ռուսաստանի ներխուժումն Ուկրաինա և դրան հաջորդած էներգակիրների գնաճը կհանգեցնի տնտեսական զգալի անկման Եվրոպայում: Bloomberg Economics-ը հայտարարեց 100% հավանականություն մասին, որ Միացյալ Նահանգներում ռեցեսիա կգրանցվի: Քչերն էին հավատում, որ զարգացող տնտեսությունների մեծ մասը կարող է դիմակայել էներգակիրների գնաճին, բարձր տոկոսադրույքներին և անկմանը զարգացած երկրներում: Այս մասին Մոհամեդ Ա. Էլ-Էրիանը project-syndciate-ում(Beware the New Consensus on the Global Economy):

Եթե կանխատեսողները գուշակեին Իսրայելի և ՀԱՄԱՍ-ի միջև պատերազմը և դրա տարածաշրջանային էսկալացիայի ներուժը, Ռուսաստան-Ուկրաինա պատերազմի սրումը և արևմտյան որոշ երկրներում քաղաքական տուրբուլենտությունը, նրանց հոռետեսությունն ավելի ընդգծված կլիներ: Ավելին, ԱՄՆ գանձապետական շուկայի արտառոց անկայունությունը, որը հիմնական չափանիշն է բազմաթիվ ներքին և միջազգային շուկաների համար, կհարուցեր մոտալուտ համաշխարհային ռեցեսիայի մասին մտավախություններ, ինչպես նաև ԱՄՆ բանկերի ձախողումները:

Բայց թեև նախորդ տարվա քաղաքական, աշխարհաքաղաքական և շուկայական անկանխատեսելի ցնցումները պետք է ավելի խարխլեին աշխարհի աճի հեռանկարը, համաշխարհային տնտեսությունը ապշեցրեց վերևից: Զարգացած տնտեսությունների ճնշող մեծամասնությունը արհամարհեց սպասումները՝ հաջողությամբ խուսափելով տնտեսական անկումից: Զարգացող երկրները, որպես ամբողջություն, խուսափեցին ֆինանսական դժվարություններից: Նույնիսկ Չինաստանը, չնայած հիասթափեցնող աճին, ցույց տվեց իր տնտեսության ճկունությունը, երբ տարին մոտենում էր ավարտին:

Մենք այլևս ապրում ենք լրիվ նոր իրականությունում

Այս հուսադրող միտումները վերլուծաբաններին դրդել են լավատեսական հեռանկարներ որդեգրել 2024 թվականի համար: Ռեցեսիայի փոխարեն, կոնսենսուսային կանխատեսումը ներկայումս այն է, որ ԱՄՆ-ի տնտեսությունը գնում է դեպի «փափուկ վայրէջք», իսկ գնաճը ճանապարհ է հարթում տոկոսադրույքների նվազեցման համար: Կանխատեսվում է, որ Եվրոպան, ամրապնդելով իր էներգետիկ պաշարները և վերակառուցելով մատակարարման շղթաները, նույնպես կխուսափի ռեցեսիայից, չնայած Գերմանիայի տնտեսությունը կարող է շարունակել հետ մնալ: Չինաստանում ՀՆԱ-ի աճը խթանող հիմնական փաթեթ է նախատեսվում: Եվ ակնկալվում է, որ ցածր տոկոսադրույքների և էներգակիրների գների անկումը կպաշտպանի զարգացող երկրների մեծ մասին տնտեսական և ֆինանսական տեղաշարժերից:

Լինելով ավելի լավատես, քան 2023 թվականի կոնսենսուսային կանխատեսումները, ես կցանկանայի հաստատել գալիք տարվա լավատեսական կանխատեսումները: Ի վերջո, համաշխարհային տնտեսությունը հազիվ թե կարողանա լրացուցիչ հետընթացներ թույլ տալ։ Չնայած լավատես լինելու իմ ցանկությանը՝ այնուամենայնիվ, ես անհանգստանում եմ, որ կոնսենսուսային կանխատեսումները, 2023-ի համար չափազանց մռայլ լինելուց հետո, 2024-ի համար չափազանց շեղվել են հակառակ ուղղությամբ:

Մտահոգության հիմնական պատճառն այն է, որ համաշխարհային աճի դինամիկան թուլանում է, քանի որ աշխարհաքաղաքական և ներքաղաքական աճող լարվածությունը խորացնում է տնտեսական և ֆինանսական անհաջող զարգացումները: Չափազանց մեծ թվով քաղաքականություն մշակողներ ավելի շատ կենտրոնացած են անարդյունավետ աճի շարժիչների աշխուժացման վրա, քան երկարաժամկետ սպառնալիքների, ինչպիսին է կլիմայական ճգնաժամը, և շարժվել դեպի ավելի կայուն, հեռանկարային մոդելներ: Սա ակնհայտ է Չինաստանում, Եվրոպայում և զարգացող բազմաթիվ երկրներում, որտեղ կառավարությունները չեն կարողացել իրականացնել կառուցվածքային բարեփոխումներ, որոնք անհրաժեշտ են արտադրողականության և աճի ներուժը խթանելու համար: Թեև ԱՄՆ-ը համեմատաբար ավելի լավ վիճակում է գտնվում նախագահ Ջո Բայդենի վարչակազմի կողմից ընդունված տնտեսական հիմնական օրինագծերի շնորհիվ, տնային տնտեսությունների նվազող խնայողությունները և ավելի մեծ պարտքը ստվեր են գցում գալիք տարվա աճի հեռանկարի վրա:

Համաշխարհային տնտեսությունը դեռևս պայքարում է փոխառությունների զգալի աճի հետևանքների դեմ: Մի միջավայրում, որտեղ կանխատեսվում է, որ տոկոսադրույքները երկար ժամանակ կմնան բարձր, որոշակի պարտքային պայմանագրերի վերաֆինանսավորումը — հատկապես առևտրային անշարժ գույքի ոլորտում — գնալով դժվարանում է: Կենտրոնական բանկերի կողմից արհեստականորեն ցածր տոկոսադրույքների և առատաձեռն իրացվելիության ներարկումների տասնամյակից հեռանալը աստիճանական գործընթաց է, որը կարող է ցավոտ լինել ոմանց համար, հատկապես երբ մենք մոտենում ենք «մարման ժամկետների պատին»(“wall of maturities”), որը բախվում է կորպորատիվ հատվածին 2025 թվականին:

Միջուկային էներգիայի անորոշ դերը

Այս անորոշությունները սպառնում են ապակայունացնել շուկան, որն արդեն իսկ առնչվում էանսովոր բարձր անորոշության հետ:  Տնտեսական, քաղաքական և տեխնիկական Ամուր խարիսխների բացակայության պայմաններում ԱՄՆ գանձապետարանի եկամտաբերությունը մնացել է չափազանց ցածր մակարդակի վրա: Որքան երկար շարունակվի այս անկայունությունը, այնքան մեծ է հավանականությունը, որ տոկոսադրույքային ռիսկերը կարող են հանգեցնել վարկի, սեփական կապիտալի և իրացվելիության վախի:

Աշխարհաքաղաքական և ներքաղաքական տեղաշարժերը կարող են նաև սրել տնտեսական, ֆինանսական և շուկայական խոցելիությունը, քանի որ հսկայական և սարսափելի մարդկային զոհերը ընթացող հակամարտություններում, հատկապես Գազայում, մեծացնում են էսկալացիայի վտանգը և խաթարում համաշխարհային կայունությունը: Ավելին, մերձավորարևելյան հակամարտության վերաբերյալ ԱՄՆ-ի որդեգրած դիրքորոշումը վտանգում է արագացնել միջազգային տնտեսական կարգի մասնատումը և ավելի նվազեցնել Ամերիկայի համաշխարհային դիրքն ու ազդեցությունը:

Սա, միջին ուժի «սվինգ պետությունների» աճող վստահության հետ մեկտեղ, կարող է խոչընդոտել միջազգային քաղաքականության համակարգմանը, որը վճռորոշ է գլոբալ մարտահրավերների լուծման համար, ինչպիսիք են կլիմայի փոփոխությունը, անբավարար աճը, չափազանց մեծ պարտքը, աճող անհավասարությունը, մատակարարման շղթայի խոցելիությունը և որոշակի տնտեսական հարաբերություններ ռիսկից հանելու(de-risk) անհրաժեշտությունը՝ առանց ցավալի անջատում առաջացնելու: Հիմնական ընտրությունները բևեռացված երկրներում, ինչպիսին ԱՄՆ-ն է, կարող են լրացուցիչ խոչընդոտներ ստեղծել համաշխարհային գործողությունների համար ժամանակին:

Չնայած ավելի բարդ քաղաքական և աշխարհաքաղաքական լանդշաֆտին, քան սպասվում էր, համաշխարհային տնտեսությունը գերազանցեց սպասելիքները 2023 թվականին: Բայց թեև գայթակղիչ է էքստրապոլյացիա անել այս փորձից և կանխատեսել ուժեղ կատարողականություն 2024 թվականին, նման կանխատեսումներին պետք է մոտենալ առողջ չափաբաժնով զգուշությամբ: Կոնսենսուսային կանխատեսումները կարող են կրկին բաց թողնել իրենց նշանը, իսկ հետևանքները կարող են ավելի վատ լինել այս անգամ: