Համաշխարհային տնտեսությունում առկա անորոշության հինգ պատճառ
LIU JIN/AFP via Getty Images
Գործարարները, կառավարությունները և ներդրողներն արդեն շրջում էին համաշխարհային մառախլապատ լանդշաֆտով մինչև Մերձավոր Արևելքում ծավալվող ողբերգական իրադարձությունները: Սակայն ՀԱՄԱՍ-ի և Իսրայելի միջև սարսափելի հակամարտությունը, որն արդեն հանգեցրել է հսկայական տառապանքների և խլել հազարավոր խաղաղ բնակիչների, այդ թվում՝ շատ երեխաների կյանքեր, անորոշության նոր շերտ է մտցրել համաշխարհային տնտեսության համար: Նույնիսկ շատ անհավանական իրավիճակում, երբ աշխարհաքաղաքական իրավիճակն արագորեն բարելավվի տարածաշրջանում և դրանից դուրս, անորոշության խորը զգացում կպահպանվի՝ պայմանավորված տնտեսական և ֆինանսական հինգ գործոններով: Այս մասին գրում է հոդվածի հեղինակ Մոհամեդ Ա. Էլ-Էրյանը(Mohamed A. El-Erian) project-syndicate-ում:
- Համաշխարհային տնտեսության աճի հիմնական շարժիչները ներկայումս լարվածության տակ են: Երբ Եվրոպան ռեցեսիայի եզրին է և Չինաստանը կանգ է առել, ԱՄՆ տնտեսությունը հայտնվել է որպես համաշխարհային աճի հիմնական շարժիչ ուժը: Սա հատկապես ակնհայտ դարձավ 2023 թվականի երրորդ եռամսյակում, երբ Միացյալ Նահանգների աճի գնահատականները ևս մեկ անգամ տպավորեցին: Բայց նույնիսկ Ամերիկայի աճի հեռանկարն է անորոշ: Վերջին 15 ամիսների ընթացքում ԱՄՆ տնտեսության ուղղության վերաբերյալ վերլուծաբանների կոնսենսուսը մեծապես տատանվել է չորս սցենարների միջև՝ փափուկ վայրէջք, կոշտ վայրէջք, վթարային վայրէջք և վայրէջքի բացակայություն: Թեև այժմ գերակշռող տեսակետն է, որ ԱՄՆ-ը գնում է դեպի մեղմ վայրէջք, առաջիկա շաբաթների ընթացքում կանխատեսումները կարող են փոխվել դեպի ծանր: Երբ աշխարհի ամենամեծ տնտեսության աճի նարրատիվը՝ իր կկայացած ինստիտուտներով և դիվերսիֆիկացված արտադրողական բազայով, կարող է այդքան հեշտությամբ փոխվել, զարմանալի չէ, որ մնացած աշխարհում անորոշությունն ավելի ընդգծված է: Պոտենցիալ արդյունքների սովորական զանգի տեսքով բաշխումը մեկ գագաթով և բարակ պոչերով նմանվելու փոխարեն, գլոբալ հեռանկարը նման է մուլտիմոդալ բաշխմանը, որի երկու ծայրերում էլ ճարպային պոչեր կան, ինչը ենթադրում է էքստրեմալ իրադարձությունների ավելի մեծ հավանականություն: Դրական կողմը, ինչպես Գորդոն Բրաունը, Մայքլ Սփենսը, Ռիդ Լիդոուն և ես պնդում ենք մեր նոր Permacrisis գրքում, գեներատիվ արհեստական բանականության, կենսաբանական գիտությունների և մաքուր էներգիայի առաջընթացը կարող է բարձրացնել արտադրողականությունը և զգալիորեն խթանել ՀՆԱ-ի հնարավոր աճը: Բաշխման մյուս ծայրում կա վտանգ, որ մի շարք արատավոր ցիկլեր կխորացնեն կասկադային ազդեցությունները:
- Ճանապարհորդությունը դեպի այս անորոշ ապագա հղի է վտանգներով: Ամենաանմիջական ռիսկը համաշխարհային փոխառության ծախսերի վերջին աճն է, քանի որ շուկաները հարմարվում են այն հավանականությանը, որ ԱՄՆ Դաշնային պահուստային համակարգը և այլ խոշոր կենտրոնական բանկերը կպահպանեն բարձր տոկոսադրույքները երկարաժամկետ հեռանկարում։
- Տոկոսադրույքի այս հեռանկարի պահպանումը մեծացնում է ռեցեսիայի և ֆինանսական շուկայի տուրբուլենտության ռիսկը: Մենք դրա վաղ նշանները տեսանք մարտին, երբ հաշվեկշռի սխալ կառավարումը և բանկային վերահսկողության սայթաքումները հանգեցրին ԱՄՆ որոշ տարածաշրջանային բանկերի ձախողմանը:
- Համաշխարհային տնտեսությունը և հիմնական ֆինանսական շուկաները այժմ բացակայում են հիմնական խարիսխներից: Քանի որ տնտեսական քաղաքականության գործիքները գնալով ավելի են ենթարկվում քաղաքական և աշխարհաքաղաքական նկատառումներին, համաշխարհային աճի առանց այն էլ թույլ հեռանկարը կարող է վատթարանալ: Աճող դեֆիցիտների և տոկոսավճարների աճի պայմաններում կա նաև հարց, թե ով է կլանելու պետական պարտքի թողարկման զգալի աճը: Ավելի քան մեկ տասնամյակ Fed-ը եղել է ԱՄՆ պետական պարտատոմսերի ամենավստահելի գնորդը՝ շնորհիվ փող տպելու իր անսահման թվացող կարողությունների և նվազագույն գնային զգայունության: Սակայն գնաճի և այլ խնդիրների պատճառով ստիպված է եղել անցնել քանակական մեղմացումից քանակական խստացման: Fed-ն այժմ հուսալի զուտ վաճառող է: Միջազգային գնորդները նույնպես ավելի զգույշ են թվում՝ մասամբ աշխարհաքաղաքական լարվածության պատճառով: Ավելին, տեղական շատ ինստիտուցիոնալ ներդրողներ, ինչպիսիք են կենսաթոշակային հիմնադրամները և ապահովագրական ընկերությունները, արդեն կուտակել են զգալի պարտատոմսեր՝ կրելով շուկայական զգալի կորուստներ:
- Առանց այս տնտեսական, քաղաքական և տեխնիկական խարիսխների, համաշխարհային տնտեսությունը և կապիտալ շուկաները նման են նավակների խորդուբորդ և անկանխատեսելի ծովում: Սա մեզ բերում է գլոբալ անորոշության հինգերորդ շարժիչ ուժին. ոչ ադեկվատ արձագանքը երկարաժամկետ ճգնաժամերին, ինչպիսիք են կլիմայի փոփոխությունը և ընդլայնվող տնտեսական անհավասարությունը: Որքան երկար սպասենք այս խնդիրները լուծելու համար, այնքան ավելի մեծ կլինեն վերջնական ծախսերը: Այսօրվա մեր անբավարար գործողությունները երաշխավորում են, որ մենք կբախվենք ավելի բարդ տնտեսական և քաղաքական խոչընդոտների:
Ինչպես գրում ենք Permacrisis-ում, այսօրվա աշխարհը ձևավորվել է շարունակվող երեք ձախողումների հիման վրա. շարունակական և ներառական աճի հասնելու կրկնվող անկարողություն; կրկնվող ներքաղաքական սխալներ; և գլոբալ քաղաքականության արդյունավետ համակարգման մշտական բացակայությունն այն ժամանակ, երբ ընդհանուր մարտահրավերները պահանջում են հավաքական գործողություն: Այս ձախողումները միասին ունեցել են խորը տնտեսական, ֆինանսական, ինստիտուցիոնալ, սոցիալ-քաղաքական և աշխարհաքաղաքական հետևանքներ:
Սա վատ նորությունն է։ Լավ նորությունն այն է, որ մենք կարող ենք լուծել այս խնդիրները և այսօրվա արատավոր շրջանները վերածել առաքինի շրջանների: Սակայն այս նպատակին հասնելու համար պահանջվող հիմնական փոփոխություններն իրականացնելը մեզնից կպահանջի հեռատես քաղաքական առաջնորդություն ազգային մակարդակով և մեր ընդհանուր մարտահրավերների վերաբերյալ գլոբալ իրազեկվածության բարձրացում: Նման ղեկավարության բացակայության դեպքում մենք ռիսկի ենք դիմում մեր երեխաներին և թոռներին թողնել մի աշխարհ, որում առկա են տնտեսական և ֆինանսական անկայունություն, ներքաղաքական անկարգություններ և աշխարհաքաղաքական ցնցումներ:
