Հենրի Քիսինջերի ժառանգությունը
Դժվար է պատկերացնել աշխարհն առանց Հենրի Քիսինջերի ոչ միայն այն պատճառով, որ նա ապրել է 100 տարեկան, այլ այն պատճառով, որ ավելի քան կես դար ազդեցիկ, իսկ երբեմն էլ գերիշխող տեղ էր զբաղեցնում ամերիկյան արտաքին քաղաքականության և միջազգային հարաբերությունների մեջ: Այս մասին գրում է հոդվածի հեղինակ Ռիչարդ Հաասսը(Richard Haass) project-syndicate-ում։
Ծնված Գերմանիայում 1923 թվականին՝ Քիսինջերը ներգաղթել է Միացյալ Նահանգներ 1938 թվականին։ Վերադարձել է Գերմանիա, երբ եղել է ԱՄՆ բանակում, այնուհետև եղել է Հարվարդի համալսարանի ուսանող, իսկ ավելի ուշ՝ պրոֆեսորադասախոսական կազմի անդամ։ Նա ութ տարի ծառայել է ԱՄՆ կառավարությունում՝ սկզբում որպես ազգային անվտանգության խորհրդական, այնուհետև՝ պետքարտուղար (երկու պաշտոնները միաժամանակ զբաղեցնելով 1973-1975 թվականներին) նախագահներ Ռիչարդ Նիքսոնի և Ջերալդ Ֆորդի օրոք:
Պաշտոն զբաղեցնելու շրջանում նրա ձեռքբերումները շատ էին և զգալի։ Սկզբի համար եղավ բացումը Չինաստան( there was the opening to China)` հնարավորություն, որը ստեղծվել էր Չինաստանի և Խորհրդային Միության պառակտման հետևանքով, սակայն բացահայտվեց և այնուհետև օգտագործվեց Քիսինջերի և Նիքսոնի կողմից՝ Խորհրդային Միության (այն ժամանակ Ամերիկայի գլխավոր հակառակորդ) վրա ազդեցություն գործադրելու համար: Այդ դիվանագիտական նախագիծը ոչ միայն վերջ դրեց ԱՄՆ-ի և Չինաստանի միջև տասնամյակների թշնամությանը: Այն նաև ստեղծեց տարաձայնությունները շտկելու բանաձև Թայվանի շուրջ, Չինաստանի տնտեսական վերափոխման հիմք դրեց և հաստատեց հարատև և ավելի կարևոր հարաբերություններ (established an enduring and ever-more important relationship):
Կար նաև լարվածություն. Խորհրդային Միության հետ լարվածության թուլացում: Քիսինջերն ու Նիքսոնը (նրանց սերտ հարաբերությունները Քիսինջերի ազդեցության բացատրություններից մեկն է) կառուցեցին դարաշրջանի երկու գերտերությունների հարաբերությունները: Սա թույլ տվեց միջուկային զենքի վերահսկման շուրջ բանակցություններ վարել, հակամարտությունների կառավարման կանոններ, որոնցում ներգրավված էին իրենց համապատասխան դաշնակիցները, և կանոնավոր գագաթնաժողովներ — այս ամենը օգնեց Սառը պատերազմը պահել սառը, երբ այն կարող էր թեժանալ կամ, ավելի վատ, հանգեցնել միջուկային էսկալացիայի:
Այնուհետև կար Մերձավոր Արևելքը։ Զուգահեռներն այսօրվա հետ ապշեցուցիչ են: Քիսինջերն ու Նիքսոնը հստակեցրին, որ Իսրայելը կունենա անհրաժեշտ ռազմական աջակցությունը, բայց նրանք նաև ճնշում էին իսրայելցիներին, որպեսզի չչարաշահեն ռազմական ուժը, քանի որ դա կարող էր Խորհրդային Միությունը ներքաշել պատերազմի մեջ կամ վերացնել դիվանագիտության հեռանկարները դրանից հետո: Քիսինջերի անձնական «մաքոքային» դիվանագիտությունը օգնեց հրադադարի հաստատմանը և հակառակորդ զինված ուժերի տարանջատմանը` հիմք ստեղծելով նախագահ Եգիպտոսի և Իսրայելի խաղաղության համաձայնագրի համար՝ բանակցված Ջիմի Քարթերի կողմից:
Այս ձեռքբերումները, որոնցից որևէ մեկը նշանակալից ժառանգություն կկազմի պետքարտուղարի համար, ցույց են տալիս աշխարհի գործերին Քիսինջերի մոտեցման առանցքային տարրերից շատերը: Անշուշտ, նա ընդունեց դիվանագիտությունը, բայց դա դիվանագիտություն էր, որը գործում էր ուժերի բարենպաստ հավասարակշռության ֆոնին։ Պարզապես դիվանագիտություն չէր, այլ դիվանագիտություն զսպվածությամ։
Քիսինջերը պահպանողական թեքում ուներ։ Նա առաջնահերթություն էր տալիս կարգուկանոնին, ինչը նշանակում էր, որ պատերազմից խուսափելու նրա ջանքերը գերակայում էին ավելի հավակնոտ նպատակներից, որոնք առաջ էին մղվում ուրիշների կողմից, ովքեր ցանկանում էին վերափոխել երկրները կամ պարտադրել խաղաղություն արդարությամբ: Նրա շեշտը դրվել է ավելի շատ երկրների միջև հարաբերությունների վրա, քան քաղաքականության վրա նրանց ներսում: Ինչպես նա տեսավ, ԱՄՆ արտաքին քաղաքականության հիմնական գործն այլոց արտաքին քաղաքականության ձևավորումն էր:
Այս թեմաները կարելի է գտնել նրա բազմաթիվ գրքերում և հոդվածներում՝ սկսած դոկտորական ատենախոսությունից և հուշերից մինչև միջուկային զենքի, դաշինքների, դիվանագիտության և, վերջերս, համաշխարհային կարգի, Չինաստանի և արհեստական բանականության մասին նրա մտորումներ: Նույնիսկ եթե Քիսինջերը երբեք չծառայեր կառավարությունում, նա, այնուամենայնիվ, խոր ազդեցություն կգործեր ԱՄՆ արտաքին քաղաքականության վրա՝ իր գաղափարների ուժով և իր գրվածքների պերճախոսությամբ:
Իհարկե, ԱՄՆ—ում եղել ժամանակակից այլ մեծագույն պետքարտուղարներ, ինչպիսիք են Ջորջ Մարշալը, Դին Աչեսոնը և Ջեյմս Բեյքերը: Բայց ոչ մեկը չի համեմատվում Քիսինջերի հետ, երբ խոսքը վերաբերում էր և՛ ակտոր լինելուն, և՛ վերլուծաբան: Նա իր դարաշրջանի ականավոր գիտնական-գործիչն էր:
Բայց սա չի նշանակում, որ Քիսինջերը որոշ բաներ սխալ չի հասկացել: Նա արել է, ինչպես շտապում են նշել նրա բազմաթիվ քննադատները:
Առավել հակասական քաղաքականությունը, որի հետ նա կապված էր, վերաբերում էր Վիետնամի պատերազմին: Պատերազմի քննադատները Քիսինջերին մեղադրում են այն երկարացնելու և այն Կամբոջա ընդլայնելու համար, այն ժամանակ, երբ շատերը համարում էին, որ այն և՛ անհաղթելի է, և՛ չարժե կռվել: Բայց նա նաև կրակի արժանացավ պատերազմի կողմնակիցների կողմից՝ դրա ավարտի բանակցություններում իր դերի շնորհիվ: «Խաղաղության» պայմանները թույլ տվեցին Հյուսիսային Վիետնամին երկու տարվա ընթացքում հասնել իր հաղթանակին հարավի նկատմամբ։
Քիսինջերը նաև հակասական դեր խաղաց 1971 թվականի իրադարձություններում, երբ նա կանգնած էր Պակիստանի կողքին, չնայած այն տեղեկություններին, որ նրա կառավարությունը ռեպրեսիաների զանգվածային արշավ էր իրականացնում, կամ այն, ինչ շատերն էին համարում ցեղասպանություն (ներկայիս Բանգլադեշում)։ Ի վերջո, Քիսինջերը դեռևս բուռն քննադատության է արժանանում դերի համար՝ փորձելով տապալել Չիլիում Սալվադոր Ալենդեի դեմոկրատական ճանապարհով ընտրված կառավարությանը՝ նրա գաղափարական հակումների պատճառով:
Քիսինջերը երբեմն փորձում էր հերքել այս և այլ բողոքները իր քաղաքականության վերաբերյալ շ: Բայց նրա ջանքերը լիովին համոզիչ չէին, քանի որ որոշ հիմնական քննադատություններ իսկապես արժանի էին: Սակայն ավելի մեծ կետն այն է, որ նրա ձեռքբերումները վեհ էին և շատ ավելի վեհ, քան նրա անհաջողությունները:
Արդյունքը լրջության հարատև, արժանի ժառանգություն է աշխարհի և ԱՄՆ արտաքին քաղաքականության վտանգի մասին, որը սահմանվում է կամ թերհասանելիությամբ (մեկուսացումով) կամ գերհասանելիությամբ (փորձելով վերափոխել իրավիճակները կամ ռեժիմները, որոնք հնարավոր է լավագույն դեպքում կառավարել): Սա ժառանգություն է, որ խելամիտ կլինեն ուշադրություն դարձնել ամերիկացիները, քանի որ նրանք կրկին բախվում են մի աշխարհի, որը նշանավորվում է մեծ տերությունների քաղաքականությամբ և աճող անկարգություններով:
