Ինչո՞ւ է ավելացել պատերազմների հաճախականությունը

UIS ROBAYO/AFP via Getty Images

Մենք գնալով ավելի ենք մոտենում հետսառը պատերազմի դարաշրջանի առաջին գլոբալ հակամարտությանը: Երկու որոշակիություն, որոնք սառը պատերազմի աշխարհը կայուն պահեցին (թեև դեռևս վտանգավոր), այլևս չկան. ահաբեկչության միջուկային հավասարակշռությունը («փոխադարձ երաշխավորված ոչնչացում») և ԱՄՆ դոլարի գերակայությունը, որը լայնորեն դիտվում է որպես ֆինանսական միջուկային զենք: Այս մասին գրում է հոդվածի հեղինակ Հարոլդ Ջեյմսը(Harold James) project-syndicate-ում(War and Dollars):

Ֆիզիկական և ֆինանսական պայթուցիկ ուժի այս գործիքներն ունեին ընդհանուր, յուրօրինակ առանձնահատկություն. ոչ մեկը իրականում չէր կարող օգտագործվել: Տարբերակներից որևէ մեկի կիրառումը արդյունավետորեն ոչնչացնում էր իրեն՝ հաշվի առնելով հետադարձ բոլոր ազդեցությունները, կողմնակի վնասները և չնախատեսված հետևանքները, որոնք կհետևեն դրան: Այդպիսով տրված իշխանությունն ավելի վերացական էր, քան կոնկրետ:

Այժմ իրավիճակը փոխվել է: Կան շարունակակվող հակամարտություններ, որտեղ ինչ-որ մեկը կարող է բավական հիասթափվել միջուկային զենք օգտագործելու համար: Իսկ դոլարն արդեն լիովին վեփոնիզացվել է որպես ֆինանսական պատժամիջոցների կիրառման և զսպման միջոց:

Կապիտալիզմը կունենա՞ ապագա

Ճիշտ է, դոլարի գերակայությունից բխող խնդիրները վաղուց են եղել: 1960-ականների վերջին Նոբելյան մրցանակակիր տնտեսագետ Ռոբերտ Ա. Մունդելը ճիշտ կերպով հետ մղեց իր ժամանակի դոլարի նվազողներին (հիմնականում Ֆրանսիայում)՝ հրապարակելով  երեք մասից բաղկացած ուշագրավ կանխատեսում, որն այն ժամանակ անհավանական էր թվում: Նա ակնկալում էր, որ Խորհրդային Միությունը կփլուզվի, Եվրոպան հետամուտ է լինելու դրամավարկային միավորմանը, ԱՄՆ դոլարը կմնա միջազգային առաջատար արժույթը իր ողջ կյանքի ընթացքում: Պարզվեց, որ նա ճիշտ էր բոլոր երեք կետերով (մահացել է երկու տարի առաջ):

Այսօր, սակայն, դոլարը գնալով ավելի խոցելի է դառնում ֆինանսական տուրբուլենտության նկատմամբ, ինչն ակնհայտ երևում պարտատոմսերի շուկաներում, որոնք մանրակրկիտ ուսումնասիրում են ԱՄՆ երկարաժամկետ պետական պարտքը: Այս խնդիրները, իհարկե, մասամբ տեխնիկական են, բայց դրանք նաև քաղաքական են։ Առանց Ամերիկայի երկարաժամկետ հարկաբյուջետային դիրքի վերաբերյալ անորոշությունների, շուկաները կմնան հանգիստ: Բայց նախագահ Ջո Բայդենի վարչակազմը խոշոր պետական ներդրումներ է իրականացրել այն ժամանակ, երբ ԱՄՆ Կոնգրեսը դարձել է ամբողջովին անգործունակ՝ կասկածի տակ դնելով նրա կարողությունը նույնիսկ պահել կառավարությունը և վճարել պարտքերը: Այս հարկաբյուջետային պարտավորությունները, որոնք առաջացրել են ուժեղ տնտեսական աճ, և քաղաքական փակուղին, հավանաբար, ԱՄՆ-ի կառավարման երկարաժամկետ հատկանիշներն են:

Դոլարը նույնպես խոցելի է, քանի որ մնացած աշխարհը կապում է ԱՄՆ ռազմավարության ետևում գտնվող կետերը: Կետերը, իհարկե, դոլար են։ Ինչպես մեկ տասնամյակ առաջ նշել է ԱՄՆ ազգային անվտանգության նախկին խորհրդական Խուան Զարատեն, պատժամիջոցները չափազանց լավ են աշխատում փոքր և համեմատաբար մեկուսացված պետությունների դեմ, բայց որքան մեծ լինի թիրախը, այնքան ավելի շատ պատժամիջոցները կվնասեն դրանք սահմանողներին:

Ինչպե՞ս գործունակ դարձնել միջազգային ֆինանսական համակարգը

Դոլարի նոր խոցելիության ևս մեկ պատճառն այն է, որ շատ ամերիկացիներ խորապես կասկածում են այսպես կոչված հիպերգլոբալացմանը և հիպերֆինանսականացմանը: Նոբելյան մրցանակակիր տնտեսագետ Անգուս Դիթոնը, ըստ երևույթին, խոսելով շատերի համար, նոր գիրք է հրապարակել, որում քննադատում է մյուս տնտեսագետներին այնպիսի անհավասար աշխարհ ստեղծելու համար, որը հրահրում է պատառաքաղներ և հեղափոխություն: Այսօր Ամերիկայում ստեղծված իրավիճակը, ենթադրում է նա, հիշեցնում է ուշ շրջանի Խորհրդային Ռուսաստանի սոցիալական քայքայումը:

2024 թվականի ԱՄՆ նախագահական ընտրությունները ի մի կբերեն դոլարային քաոսի այս բոլոր տարրերը, հատկապես, եթե այդ ընթացքում ռեցեսիա լինի: Նման բարձր ֆինանսական տուրբուլենտության պայմաններում այդ սցենարը կարող է ավելացնել նրանց գրավչությունը, ովքեր առաջարկում են, որ Ամերիկան հրաժարվի իր առաջնորդական դերից և քաղաքական դիրքերից, որոնք սկսվել են 1945 թվականից հետո: Ի վերջո, Բայդենի վարչակազմն արդեն պահպանել է Թրամփի ժամանակաշրջանի մաքսատուրքերի մեծ մասը: Շատ իրական վտանգ կա, որ և՛ դեմոկրատները, և՛ հանրապետականները քարոզարշավ կիրականացնեն գլոբալացումից երես թեքվելու խոստումների հիման վրա:

Ակնհայտ է, որ միջազգային հանրությանն անհրաժեշտ են ավելի լավ ուղեցույցներ ֆինանսական դիվանագիտության կառավարման համար (նման Սառը պատերազմի միջուկային սպառազինությունների մրցավազքի ժամանակ մշակված տարբերակներին): 1969 թվականին աշխարհի գերտերությունները սկսեցին քայլեր ձեռնարկել աշխարհն ավելի անվտանգ դարձնել Ռազմավարական սպառազինությունների սահմանափակման բանակցությունների (SALT) միջոցով —  երկար գործընթաց, որը հանգեցրեց Ռազմավարական սպառազինությունների կրճատման պայմանագրերին(Strategic Arms Reduction Treaties): Թեև միջուկային զենքի կիրառումը զսպելը և սահմանափակելը շարունակում է մնալ միջազգային հանրության առաջնահերթություն, օրակարգում պետք է ավելացվի ֆինանսական ինքնաոչնչացման կանխումը։

Համաշխարհային ֆինանսական ուղիների «միջուկայնացման» դադարեցումը նշանակում է վերամիավորում կարգավորման թեմաների հետ, որոնք 1945 թվականից առաջ էին։ Բրետտոն Վուդսի կոնֆերանսում և Սան Ֆրանցիսկոյում ՄԱԿ-ի կոնֆերանսում տնտեսագիտությունը և անվտանգությունը համարվում էին նույն մետաղադրամի երկու կողմերը: Սակայն ՄԱԿ-ի և Բրետտոն Վուդսի ինստիտուտների (Արժույթի միջազգային հիմնադրամ և Համաշխարհային բանկ) կապը թերի էր: Միջազգային ֆինանսական կառույցների հինգ խոշորագույն բաժնետերերը նույնպես պետք է լինեին ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի հինգ մշտական անդամներ։ Բայց մշտական անդամների կողմից կիրառվող վետոյի իրավունքը ոչնչացրեց այդ մարմնի արդյունավետությունը, և այժմ վետոյի ոգին ներթափանցել է Բրետտոն Վուդսի ինստիտուտներ գերմեծամասնության քվեարկության կանոնների միջոցով:

Դրամական սպառազինությունների սահմանափակման վերաբերյալ բանակցությունները կարող են գնալ SALT-ի հետքերով, ինչը կավարտվի Արժույթային սպառազինությունների կրճատման պայմանագրով(Monetary Arms Reduction Treaty):

Սա պետք է լինի առաջնահերթություն: Ավելի ամուր միջազգային արժութային կարգը կստեղծի ավելի լավ անվտանգություն՝ ստեղծելով ավելի ուժեղ գլոբալ կարողություն խաղաղության խախտումների դեմ պայքարելու համար և կկանխի դրանց հաճախականության տագնապալի աճը: