Պատերազմի աշխարհ
YAD BABA/AFP via Getty Images
Երբ Գերմանիայի կանցլեր Օլաֆ Շոլցը 2022 թվականի փետրվարի 27-ին խորհրդարանում ունեցած ելույթում Ռուսաստանի ներխուժումն Ուկրաինա նկարագրեց որպես “Zeitenwende” (շրջադարձային կետ), պատերազմի տարածման վտանգն արդեն ակնհայտ էր: Բայց արդյոք նա ակնկալում էր, որ մենք ականատես կլինենք տարածաշրջանային պատերազմների շղթայի, կամ մեծ տերությունների միջև լարվածությունը կսկսի աճել գրեթե ամեն օր: Ցավոք, մենք այսօր այստեղ ենք: Այս մասին գրում է հոդվածի հեղինակ Յոշկա Ֆիշերը(Joschka Fisher) project syndicate-ում:
Այժմ ՀԱՄԱՍ-ը Գազայից դաժան ահաբեկչական հարձակում է իրականացրել Իսրայելի վրա՝ սպանելով 1400 իսրայելցիների, որոնց մեծ մասը խաղաղ բնակիչներ են, և առևանգելով ավելի քան 200 մարդու: Ինչպե՞ս կարող էր նման մահացու հարված հասցնել Մերձավոր Արևելքի ամենաուժեղ ռազմական և հետախուզական ուժին:
Ինչո՞ւ են բոլորը սպասում են այս հանդիպմանը
Հաշվի առեք հարձակման ճշգրտությունը և դրա մեջ մտնող ամբողջ պլանավորումը: Ակնհայտ է, որ նպատակը պարզապես արյունով թաթախված անգութ դաժանության ցուցադրություն չէր իսրայելցի խաղաղ բնակիչների, այդ թվում՝ տատիկների և մանուկների դեմ: Ավելին, այն նպատակ ուներ կրկին ակտիվացնել հրեական տրավման՝ կրկնելով Շոայի վայրագությունները — ողջ հրեա ժողովրդին բնաջնջելու նացիստների փորձը: Ուղերձը հրեաների համար այն է, որ նրանք երբեք չպետք է ապահով զգան, նույնիսկ Իսրայելի ռազմական գերազանցության դեպքում: Իհարկե, ՀԱՄԱՍ-ը միայնակ չէ այս նպատակն առաջ մղելու հարցում: Այսպիսով նորից պետք է հարցնենք, թե հարձակման հետևում պետություն կար։ Կասկածներն ընկել են Իրանի վրա։
Ինչ էլ որ լինի, հոկտեմբերի 7-ի հարձակումը ողջ Մերձավոր Արևելքը կանգնեցրեց մեծ պատերազմի շեմին: Քանի որ Իսրայելի գոյությունը վտանգված է, ԱՄՆ-ն և Եվրոպան անխուսափելիորեն ներքաշվել են: Բայց նաև մյուսները (Չինաստանը), ըստ տեղեկությունների, ռազմանավեր է տեղակայում տարածաշրջանում:
Իր հերթին, Իսրայելը քիչ ընտրություն ունի, քան ռազմական հակահարված տալ՝ վերականգնելու զսպումը, թեև այս պատերազմը շատ ավելի շատ քաղաքացիական կյանքեր կարժենա և կխորացնի ատելությունը երկու կողմերի միջև: Նրանք, ովքեր պլանավորել էին հոկտեմբերի 7-ի օպերացիան, անկասկած, հիմնվեցին այս ելքի վրա — ինչը կրկին հուշում է, որ ՀԱՄԱՍ-ը միայնակ չի գործել:
Ապշեցուցիչ զուգահեռն Ուկրաինայի և Գազայի պատերազմների միջև այն է, որ երկուսն էլ ներառում են պայքար գոյություն ունեցող ազգային պետության գոյատևման համար: Բայց նույնքան կարևոր է, որ երկուսն էլ հաստատում են, որ մենք ականատես ենք նոր աշխարհակարգի առաջացմանը: Մինչ Արևմուտքը ամուր կանգնած է Իսրայելի կողքին, Ռուսաստանը և Չինաստանը բռնում են մյուս կողմը, ինչպես նաև Գլոբալ Հարավի մեծ մասը՝ գաղութացման իր տրավմատիկ հիշողությունների պատճառով:
Արևմուտքը չի կարող պարզապես ընդունել այս «մենք ընդդեմ մնացածի» դինամիկան: Երկարաժամկետ հեռանկարում նման աշխարհաքաղաքական բևեռացումը բոլորին ավելի վատ վիճակում կթողնի: Սակայն ալիքը շրջելը կպահանջի դիվանագիտական հերոսական ջանքեր: Որպես նոր աշխարհակարգի էական մաս՝ Գլոբալ հարավը պահանջում է ճանաչում և աթոռ սեղանի շուրջ։
Կապիտալիզմը կունենա՞ ապագա
Բացի Ուկրաինայի և Մերձավոր Արևելքի պատերազմներից, կա նաև ռազմական հակամարտության աճող վտանգը Հարավչինական ծովում կամ Թայվանի նեղուցում ,որին անմիջականորեն կներգրավվեն երկու գերտերություններ՝ ԱՄՆ-ն և Չինաստանը: Այս ֆոնին Լեռնային Ղարաբաղի շուրջ Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև պատերազմները մոռացության են մատնվում(սա հանդիսանում է հոդվածի հեղինակի կարծիքը):
Պատմականորեն ուժերի գլոբալ հավասարակշռությունը փոխելու կամ միջազգային նոր կարգը վերանայելու և պարտադրելու ջանքերը երբեք չեն եղել առանց բռնության: Սա ավելի անհանգստացնող է դարձնում խոշոր տերությունների ավելի ու ավելի ագրեսիվ տոնը միմյանց նկատմամբ:
Pax Americana-ի հետ 1945 թվականի աշխարհն ավելի խոցելի է թվում, քան երբևէ: Սպասելու փոխարեն, թե արդյոք այն ի վերջո ինքնուրույն կլուծվի, նրա հիմնական մրցակիցները ցանկանում են օգտագործել դրա ակնհայտ թույլ կողմերը: Չնայած դեռ կա միջազգային հանրություն, վերջինիս պատրաստակամությունը՝ պահպանելու ստատուս քվոն, թվում է նկատելիորեն նվազել է:
Դժվար է չմտածել 1914թ.-ի մասին, երբ իրադարձություններն իրենց կյանքն առան և արագացրին համաշխարհային պատերազմը: Պատիվն ու փառասիրությունը գերակայում են բանականությունից, որը կրկին կրոնական ու ազգայնական կրքերի ստրուկն է։ Այսօրվա խառնաշփոթի մեջ մենք տեսնում ենք մի աշխարհ առանց կարգի: Նրանք, ովքեր ծաղրում են ԱՄՆ նախագահ Ջո Բայդենին իր տարիքի համար, պետք է մտածեն, թե ինչ կլիներ, եթե մերձավորարևելյան այս վերջին ճգնաժամը ծավալվեր առանց նման խոհեմ և փորձառու ղեկավարության Սպիտակ տանը: Աշխարհն ավելի անորոշ և վտանգավոր տեղ կլիներ, քան կա:
