ԵՄ ընդլայնման աշխարհաքաղաքականությունը

Որտե՞ղ են ավարտվելու Եվրոպայի սահմանները: Հոկտեմբերի 6-ին ԵՄ առաջնորդները հավաքվեցին Իսպանիայի Գրանադայում՝ քննարկելու մի հարց, որը գերել է եվրոկրատներին, վերլուծական կենտրոններին և լրագրողներին ամբողջ դաշինքում ուկրաինական պատերազմի սկզբից ի վեր: Այս մասին գրում է հոդվածի հեղինակ Մարկ Լեոնարդը(Mark Leonard) project-syndicate-ում:

Մինչ Եվրամիությունն արդեն Ուկրաինային տվել է թեկնածուի կարգավիճակ 2022 թվականի հունիսին, ակնկալվում է, որ Եվրոպական խորհուրդը դեկտեմբերի 15-ին կքվեարկի անդամակցության պաշտոնական բանակցություններ սկսելու վերաբերյալ: Բայց Իսպանիայում բանավեճը ցույց է տալիս, որ հարցն այլևս իրականում Ուկրաինայի և Արևմտյան Բալկանների մասին չէ; այն այժմ գոյաբանական հարց է, որը հեռուն գնացող հետևանքներ ունի ԵՄ-ի և նրա դերի համար արագ փոփոխվող գլոբալ միջավայրում:

ԵՄ-ն, ըստ երևույթին, գնում է դեպի արմատական վերահայտնագործություն, «վերահիմք»` կառուցված երեք սյուների վրա, որոնցից յուրաքանչյուրը կատաղի բանավեճի առարկա է: Այն մեծ գործարք է փնտրում աշխարհաքաղաքական հրամայականների և ազատական արժեքների միջև։

Առաջին հենարանը անվտանգությունն է: Քանի որ ԵՄ-ն խաղաղության նախագծից անցնում է կատարում պատերազմական նախագծի, ստիպված է վերանայել իր որոշ հիմնական ենթադրություններ: Առավել ակնհայտ է, որ եվրոպացի առաջնորդները պետք է հրաժարվեն իրենց հակակրանքից կոշտ իշխանության հանդեպ: Սակայն դեռևս պարզ չէ, թե ինչպես կզարգանա այս գործընթացը: Կարո՞ղ են եվրոպական կառավարությունները միավորվել և զարգացնել իրենց ռազմական հնարավորությունները, թե՞ նրանք իրենց գումարները վատնելու են ԱՄՆ-ի և Հարավային Կորեայի պատրաստի սարքավորումների վրա:

Եվրոպան վտանգի առաջ է կանգնած

Ազգային սահմանները, որոնք ժամանակին համարվում էին ճկուն ԵՄ առաջնորդների կողմից, նոր նշանակություն են ստացել Ուկրաինա Ռուսաստանի ներխուժումից հետո: Ընդլայնման բանավեճն իր հիմքում կայանում է դաշինքի ազդեցության գոտու սահմանների սահմանման շուրջ՝ ապահովելով, որ Ուկրաինան և Մոլդովան նման երկրները կարող են հետամուտ լինել եվրոպական ապագայի, այլ ոչ թե նրանց վերաբերվեն որպես բուֆերային երկրների՝ ԵՄ-ի և Ռուսաստանի միջև:

Անվտանգության վերաբերյալ ԵՄ-ի փոխըմբռնումը ընդգծում է ընդլայնման նշանակությունը։ Հաշվի առնելով ներգաղթի, էներգիայի և կարևոր հումքի ռազմավարական օգտագործումը, ինչպես նաև տեխնոլոգիական նորարարությունների և կանոնակարգման աճող ազգայնացումը, անդամ երկրները չեն կարող ապավինել միայն ՆԱՏՕ-ին իրենց բոլոր պաշտպանական կարիքները բավարարելու համար: Միայն ԵՄ-ի ընդլայնմամբ ու հզորացմամբ կարող է ապահովվել եվրոպացի քաղաքացիների անվտանգությունը։

Սա մեզ տանում է դեպի երկրորդ սյուն՝ տնտեսություն։ Եվրոպացիները, անկասկած, ավելի շատ, քան ցանկացած այլ խումբ, հավատում էին տնտեսական փոխկախվածության փոխակերպող ուժին և նախկին հակառակորդներին դաշնակիցների վերածելու ունակությանը: Բայց հաշվի առնելով Ռուսաստանի կողմից իր էներգակիրների վեփոնիզացիան և Չինաստանի՝ COVID-19 համաճարակի ժամանակ բժշկական մատակարարումները սահմանափակելու սպառնալիքները, ԵՄ-ն այժմ ձգտում է ավելի մեծ ինքնաբավության՝ հնարավոր ռիսկերը մեղմելու համար:

Եվրոպան, սակայն, երբեք չի կարող հասնել ամբողջական ինքնաբավության։ «Ռազմավարական ինքնավարություն» հետապնդելու փոխարեն, եվրոպացի առաջնորդները պետք է կենտրոնանան տարբեր հարաբերություններ զարգացնելու վրա բազմաթիվ գործընկերների հետ՝ երաշխավորելով, որ մենք այլընտրանքներ կունենանք, եթե մի երկիր երբևէ փորձի մեզ շանտաժի ենթարկել: Օրինակ, Ուկրաինան և Բալկանները կարող են առաջարկել կարևոր ներդրումներ և աշխատուժ՝ դրանով իսկ օգնելով ամրապնդել Եվրոպայի համաշխարհային դիրքը:

Բայց այստեղ է նաև, որ ընդլայնման մղումը կարող է զգալի հակազդեցության հանդիպել: Վերջերս Վարշավա կատարած այցի ժամանակ ես ականատես եղա հացահատիկի ճգնաժամի հետևանքներին ուկրաինական պատերազմի հետևանքով: Թեև Լեհաստանը ՆԱՏՕ-ին Ուկրաինայի անդամակցության ջատագովն է և ավելի լավ է հասկանում ընդլայնման աշխարհաքաղաքական հիմնավորումը, քան շատ երկրներ, այն նաև խիստ վերապահումներ ունի: Հիմնական մտահոգություններից մեկը տնտեսական ցնցումների ներուժն է, որը բացասաբար կանդրադառնա Լեհաստանի գյուղատնտեսության ոլորտի վրա:

Երրորդ սյունը արժեքներն են։ Նախկինում Եվրոպան բաժանված էր լիբերալ կոսմոպոլիտ ԵՄ անդամ երկրների և դաշինքից դուրս գտնվող երկրների միջև, ինչը պահանջում էր աստիճանական ինտեգրում և փոխակերպում՝ acquis communautaire-ի մեկ գլուխ (ԵՄ օրենսդրության մարմին): Բայց հիմա այս երկփեղկությունն ակնհայտ է հենց ԵՄ-ի ներսում, որտեղ Հունգարիան և Լեհաստանը նման են ոչ լիբերալ ազգայնականությանը( illiberal nationalism):

Ի՞նչ փոփոխություններ են տեղի ունենում ԵՄ անդամ երկրների քաղաքական համակարգերում

Ընդլայնումը հնարավոր լուծում է առաջարկում երկու ճամբարների համար: Եվրոպայի լիբերալների համար սա հնարավորություն է ներքին բարեփոխումներ իրականացնել օրենքի գերակայության պայմանականության և որակյալ մեծամասնության քվեարկության միջոցով(through rule-of-law conditionality and qualified-majority voting): Այս մոտեցումը, կարելի է հուսալ, կմեղմացնի ազգայնական միտումները, որոնք հաճախ խոչընդոտում են միասնական արտաքին քաղաքականություն հաստատելու ջանքերին: Ի հակադրություն, Եվրոպայի ոչ լիբերալները կարծում են, որ ընդունելով Սերբիան ավտոկրատ նախագահ Ալեքսանդր Վուչիչի օրոք և հնարավոր ավելի ազգայնական Ուկրաինային, ոչ լիբերալ դաշինքի հավաքական ուժը բավական մեծ կլինի՝ մարտահրավեր նետելու Գերմանիային և Ֆրանսիային՝ ԵՄ դե ֆակտո առաջնորդներին:

Լիբերալիզմի հաղթանակը հեռու է երաշխավորված լինելուց: Այս պահին բոլոր հայացքներն ուղղված են Հունգարիային և Լեհաստանին, որոնք հոկտեմբերի 15-ին կանցկացնեն կարևոր համընդհանուր ընտրություններ: Մինչդեռ Բենիտո Մուսոլինիի քաղաքական ժառանգներն արդեն իշխանության մեջ են Իտալիայում, և Ֆրանսիան կարող է հետևել այդ օրինակին, եթե Մարին Լը Պենը հաղթի 2027 թ. նախագահական ընտրություններ։

Այնուամենայնիվ, Եվրոպան նոր դարաշրջանի շեմին է։ Ներկայիս իրավիճակը հիշեցնում է սառը պատերազմին հաջորդող տարիները, երբ եվրոպացի առաջնորդները քննարկում էին դաշինքը ընդլայնել, թե խորացնել դրա ինտեգրումը: Հույս ունենալով ունենալ իրենց տորթը և ուտել այն, նրանք փորձեցին անել երկուսն էլ: Բայց երբ Բալկանները վերածվեցին քաոսի, մեկնաբանները զուգահեռներ անցկացրեցին ԵՄ ղեկավարության և Ներոնի միջև, երբ Հռոմն այրվում էր: Այսօր ԵՄ-ն բախվում է նմանատիպ վտանգի, քանի որ խորը գոյաբանական երկընտրանքները վերածվում են բյուրոկրատական բանավեճերի բյուջեների, գործընթացների և ինստիտուտների շուրջ:

Արագ փոփոխվող աշխարհաքաղաքական միջավայրում բարգավաճելու համար ԵՄ-ն պետք է ընդլայնի և խորացնի իր ինտեգրումը: Սակայն դրան հասնելը կարող է ավելի դժվար լինել 2023-ին, քան 2004-ին: Փոխանակ Ուկրաինային, Մոլդովային և Բալկաններին ուղղորդելու անդամակցության նույն գործընթացով, որը ձեռնարկեցին Լեհաստանն ու Հունգարիան, ԵՄ-ն պետք է ստեղծի նոր, նորարարական շրջանակներ: Սա կարող է հանգեցնել համընկնող շրջանակների ավելի խառն կառուցվածքի, այլ ոչ թե դաշինքի առաջնորդների պատկերացրած «համակենտրոն շրջանակների» Եվրոպային: Բայց եթե եվրոպական նախագիծը ցանկանում է գոյատևել, այն պետք է նորից հայտնագործի իրեն մեծ գործարք գտնելու համար, այլ ոչ թե պարզապես ընդլայնի իր սահմանները: