Համաշխարհային տնտեսությունը կաղում է, բայց դիմանում է

Getty Images

Հարուստ և աղքատ երկրների մերձեցման գործընթացը կանգ է առել, իսկ առջևում էլ ավելի շատ խնդիրներ կան: Այս մասին գրում է հոդվածի հեղինակ Մարտին Վուլֆը(Martin Wolf) FINANCIAL TIMES-ում:

Վերջին չորս տարիները երեք խոշոր ցնցումներ բերեցին աշխարհին՝ կորոնավիրուսի համաճարակը, դրա հետևանքով մատակարարումների խափանումները, Ռուսաստանի և Ուկրաինայի միջև հակամարտությունը և դրան հետևած ապրանքների գնաճը: Ավարտվե՞լ է լայնածավալ ցնցումների շարանը։ Բացասական պատասխան է հուշում անխնա հարձակումը Իսրայելի վրա և հակամարտությունը Գազայի։ Շարունակվող անկանխատեսելիության մեկ այլ նշան է վերջին անկայունությունը պարտատոմսերի շուկաներում:

Այսպիսով, մանրակրկիտ պատրաստված վերլուծությունը տնտեսական վերջին կանխատեսման ԱՄՀ-ի կողմից կարող է փոքր-ինչ հնացած լինել, բայց, այնուամենայնիվ, մնում է կառուցողական: Տվյալները և՛ հուսադրող են, և՛ տագնապալի։ Համաշխարհային տնտեսությունը ցույց է տվել ճկունություն, սակայն երկարաժամկետ հեռանկարում ցուցանիշները վատթարանում են՝ չխոսելով դրանց անհամապատասխանության մասին հարուստ և աղքատ երկրների համար:

Սկսենք սթրեսադիմացկունությունից: Այստեղ պետք է նշել երեք հուսադրող զարգացումներ: ԱՄՀ-ն ստիպված չէր էական փոփոխություններ կատարել իր ապրիլյան կանխատեսման մեջ: Նախորդ տարվա անկայունությունը ֆինանսական շուկաներում — ԱՄՆ տարածաշրջանային բանկերի և Credit Suisse-ի փլուզմամբ — նվազել է. և, որ ավելի կարևոր է,  կան ավելի շատ շանսեր գնաճը թիրախային մակարդակի հասցնելու առանց ռեցեսիայի: Այսպիսով, գնանկումը կարող է լինել «ավելի անթերի», քան սպասվում էր։ Արժույթի միջազգային հիմնադրամի ուսումնասիրությունը նշում է, որ աշխատաշուկաները մնում են ճկուն շատ բարձր եկամուտ ունեցող երկրներում, առանց աշխատավարձ- գին պարույրի նշանների: Կա նաև «աշխատավարձի սեղմման» վկայություն, որտեղ ավելի ցածր աշխատավարձերը բարձրանում են ավելի բարձր աշխատավարձերի համեմատ: Հետազոտության հեղինակները կարծում են, որ սա կարող է պայմանավորված լինել հմուտ աշխատողների ճկուն աշխատանքային գրաֆիկի և հեռավար աշխատանքի հարմարավետությամբ. նրանք պատրաստ են աշխատել տնից ավելի քիչ գումարով:

Աշխարհի ամենամեծ սպառնալիքը

Այնուամենայնիվ, զգալի կարճաժամկետ ռիսկերը մնում են: Մեկն այն է, որ Չինաստանում գույքային ճգնաժամը շատ ավելի լուրջ է դառնում։ Մյուսը ապրանքների գների հետագա անկայունության հավանականությունն է։ Երրորդը սպառման թուլացումն է, քանի որ համաճարակի ընթացքում կուտակված խնայողությունները սպառվում են (հատկապես Միացյալ Նահանգներում): Չորրորդն այն է, որ գնաճը սպասվածից ավելի դիմացկուն է եղել. այն փաստը, որ հնարավոր է թվում գնաճը նվազեցնել առանց ռեցեսիայի, պատճառ չէ վաղաժամ հրաժարվելու այդ ջանքերից: Վերջապես, հարկաբյուջետային քաղաքականությունն այս նոր աշխարհում ձեռք կբերի ավելի  ավելի խիստ սահմանափալումներ: Սա նշանակում է նաև, որ զարգացող երկրները պայքարում են անկայուն պարտքերի դեմ: Այս ֆոնին հետագա ֆինանսական ցնցումները անհավանական չեն թվում:

Ավելին, սթրեսադիմացկունությունը, ցավոք, հավասար չէ բարձր արտադրողականության հետ: Այսպիսով, 2023 թվականին համաշխարհային արտադրությունը մոտավորապես 3%-ով ցածր կլինի, քան կանխատեսվում էր մինչև համաճարակը։ Ընդ որում, բարձր եկամուտ ունեցող երկրներում այդ կորուստներն այնքան էլ մեծ չեն, իսկ ԱՄՆ-ում մի փոքր աճ է նկատվում։ Այնուամենայնիվ, զարգացող երկրներում հետևանքներն ավելի քիչ բարենպաստ էին։ Սա արտացոլում է ցնցումներին դիմակայելու առաջինի ավելի մեծ կարողությունը համեմատած վերջիններիս հետ, որոնք չունեն պատվաստանյութեր արտադրելու և ցածր տոկոսադրույքներով պարտք վերցնելու կարողություն: Արդյունքում, համաճարակը, զուգորդված Ուկրաինայի հակամարտության և կլիմայի փոփոխության հետ, փոխել է աղքատության կրճատման տասնամյակների միտումները: Համաշխարհային բանկի տվյալներով՝ 2022 թվականին 95 միլիոնով ավելի շատ մարդ է ապրել ծայրահեղ աղքատության մեջ, քան 2019 թվականին։

Այս վատ և անհավասար տնտեսական կատարողականի վերջին ցուցանիշները պետք է դիտարկվեն ավելի երկարաժամկետ հեռանկարում: Զեկույցում նշվում է, որ 2008-ից 2023 թվականներին կանխատեսվող միջնաժամկետ համաշխարհային աճի հեռանկարները նվազել են 1,9 տոկոսային կետով: Անկումը ընդհանուր է, բայց առավել խիստ զարգացող երկրների համատեքստում:

Նույնիսկ ավելի երկարաժամկետ մարտահրավերներ են երևում հորիզոնում: Դրանցից մեկը կլիման է. նախորդ սեպտեմբերն ամենաշոգն էր աշխարհում՝ գերազանցելով նախորդ ռեկորդը «անհավանական» 0,5°C-ով:

Համաշխարհային գնաճի անատոմիան

Այս բոլոր խնդիրներն ըստ էության ունեն քաղաքական բնույթ, ինչը կրկին հուշում է դրանց անլուծելիության մասին։ Մենք ունենք ռեսուրսներ և տեխնոլոգիա դրանք կառավարելու համար, և ոչ մի համոզիչ պատճառ, թե ինչու այդքան շատ մարդիկ ստիպված են ապրել սարսափելի պայմաններում: Ինչպես նաև բնապահպանական խնդիրներից գլուխ չհանելու պատճառ չկա։ Բայց սա պահանջում է ճանաչել մեր ընդհանուր շահերը, հավաքական գործողությունների անհրաժեշտությունը և անխուսափելիությունը նրա, ինչը մինչև վերջերս համարվում էր հեռավոր հնարավորություններ:

Մենք վատ ենք կարողանում խելացի մտածել և միասին գործել, և այս պահին իրավիճակը միայն վատթարանում է, քանի որ մենք տեսնում ենք քաոսը Վաշինգտոնում, քաղաքականության վատ ընտրությունը Չնաստանի կողմից, հակամարտությունը Ռուսաստանի և Ուկրաինայի միջև, գոնե որոշակի խաղաղության բացակայությունը Իսրայելի և պաղեստինցիների միջև, և ամենաաղքատ երկրների՝ վերջին ցնցումների հետևանքներից խուսափելու անկարողությունը:

Մարաքեշում կայանալիք տարեկան հանդիպման ժամանակ քաղաքականություն մշակողները պետք է համաձայնության գան ԱՄՀ-ի և Համաշխարհային բանկի ռեսուրսների զգալի ավելացման շուրջ: Սա գիտակցում են գրեթե բոլորը։ Արդյոք դա իսկապես այդպես կլինի: Շատ եմ կասկածում։ Բայց այդպես էլ պետք է լինի։ Ժամանակն է, որ մարդկությունը մի փոքր մեծանա։