Ուկրաինական երկընտրանքը Աֆրիկայի. Ինչու մայրցամաքը դժվար ընտրության առաջ կանգնեց Ռուսաստանի և Արևմուտքի միջև

Ուկրաինայում ռազմական գործողությունների արդեն յոթերորդ ամիսն է, և աֆրիկյան շատ երկրներ դեռևս լուրջ աջակցություն չեն ցուցաբերել Կիևին՝ վրդովեցնելով արևմտյան առաջնորդներին: Հակամարտության սկզբում, երբ աֆրիկյան 17 երկրներ հրաժարվեցին աջակցել Ռուսաստանին դատապարտող ՄԱԿ-ի բանաձևին, աֆրիկյան մայրաքաղաքներում աշխատող որոշ եվրոպացի դիվանագետներ մեծ շոու ցուցադրեցին՝ վախեցնելով նրանց առաջնորդներին ռազմական գործողությունների դեմ արտահայտվելուց հրաժարվելու համար: Գրում է Foreign Affairs-ը։

Չնայած Արևմուտքի կողմից շարունակվող ճնշումներին, այդ ժամանակից ի վեր իրավիճակը գրեթե չի փոխվել: Օրինակ՝ հուլիսին Ֆրանսիայի նախագահ Էմանուել Մակրոնը մեկնել էր Կենտրոնական և Արևմտյան Աֆրիկայի երկրներ՝ հասնելու նրանց աջակցությանը Ուկրաինային։ Բայց նա միայն կարողացավ զայրացնել աֆրիկյան շատ առաջնորդների, երբ մեղադրեց նրանց կեղծավորության մեջ, քանի որ հրաժարվեցին դատապարտել ռազմական գործողությունները: Մյուս կողմից, երբ նույն ամսին Ռուսաստանի արտգործնախարար Սերգեյ Լավրովը շրջեց աֆրիկյան մի շարք երկրներով, ընդգծեց Ռուսաստանի կապերը մայրցամաքի հետ և իր երկիրը ներկայացրեց որպես զոհ Ուկրաինայում: Մինչ օրս աֆրիկյան շատ քիչ երկրներ, ներառյալ Գանան, Քենիան և Նիգերիան, կտրականապես դեմ են այս հակամարտությանը: Բայց նույնիսկ նրանք սահմանափակվում են համընդհանուր դատապարտմամբ և դիվանագիտության և խաղաղության կոչեր են անում՝ հրաժարվելով հատուկ քննադատել Մոսկվային։

Թեև Արևմուտքի առաջնորդները շփոթված են այս դիրքորոշումից, կան հասկանալի պատճառներ, թե ինչու աֆրիկյան երկրները չեն ցանկանում աջակցել Ուկրաինայի իրադարձությունների արևմտյան մեկնաբանությանը: Առաջին հերթին, Աֆրիկան ​​հսկայական, բարդ և չափազանց բազմազան մայրցամաք է: Նրա 54 երկրներն ու տարածքները ունեն յուրահատուկ հանգամանքներ և պատմություններ, ինչպես նաև տարբեր հարաբերություններ Ռուսաստանի և Արևմուտքի հետ։ Անհիմն ամբարտավանություն կլինի հավատալ, որ աֆրիկացի առաջնորդները անմիջապես կմիավորվեն և միասնական դիրքորոշում կհայտնեն: Երբ նախկինում մայրցամաքի երկրները համախմբվում էին և ընդհանուր տեսակետ էին հայտնում, դա երկար քննարկումների արդյունք էր, որը հաճախ տևում էր տարիներ։ Այդպես եղավ Աֆրիկյան միասնության կազմակերպությունը Աֆրիկյան միության վերանվանման դեպքում: Դա տեղի է ունեցել 2002 թվականին, սակայն անցումային պլանը մշակվել է 1990-ականների վերջից: Այլ դեպքերում հնարավոր եղավ միասնական դիրքորոշում ձևավորել հատուկ և հրատապ սպառնալիքի պատճառով, ինչպիսին է Մանո գետի ավազանում Էբոլայի բռնկումը կամ COVID-19 համաճարակը: Բայց հետո աֆրիկյան երկրները հասկացան, որ առանց միասնական ճակատ ստեղծելու չեն հաղթահարի այդ վտանգը։ Իսկ Ուկրաինայում Ռուսաստանի զինված գործողություններում նման վտանգի նշաններ չկան։

Ավելին, աֆրիկյան մայրաքաղաքների թերահավատությունը հեռավոր եվրոպական հակամարտությունում Արևմուտքի հետ միավորվելու վերաբերյալ բացատրվում է նաև նրանց միջև ուժերի անհավասարակշռությամբ: Սա սովորաբար արտահայտվում է կառուցվածքային բռնությամբ։ Բազմաթիվ պատմական անարդարություններ կան, որոնք Արևմուտքը չի ընդունում, էլ ուր մնաց՝ բացատրել ու պատասխան տալ դրանց համար։ Եվ հետո կան անարդարության ժամանակակից ձևեր։ Դաժան գաղութատիրական և նեոգաղութային պատմությունը արագորեն քոչարկվեց գորգի տակ արևմտյան պետությունների ղեկավարների կողմից, իսկ աֆրիկյան երկրները շարունակում են հաղթահարել դրա հետևանքները։ Դիտարկենք COVID-19 համաճարակը, երբ աֆրիկյան երկրները մուրացին դեղամիջոցներ և պատվաստանյութեր, որոնք Արևմուտքը դեն նետեց միլիոնավոր չափաբաժիններով՝ ամրապնդելով այն գաղափարը, որ իր բարեկամությունը պայմանավորված է բազմաթիվ հանգամանքներով: Եվ եթե սրան գումարենք աֆրիկյան երկրներին իր կողմը գրավելու Ռուսաստանի փորձերը, ապա պարզ է դառնում, որ պատմական պատճառներով ԱՄՆ-ի և նրա եվրոպացի դաշնակիցների համար դժվար է աֆրիկյան կոալիցիա կազմել Մոսկվայի դեմ։

Իհարկե, պատճառներից մեկը, թե ինչու Աֆրիկան ​​չի ցանկանում Ուկրաինայի հարցում համահունչ կանգնել Արևմուտքին, հենց Ռուսաստանի գործունեությունն է մայրցամաքում։ Արևմտյան երկրների ու վերլուծաբանների կարծիքով, Մոսկվան լայնամասշտաբ տեղեկատվական արշավ է իրականացնում հատկապես համացանցում՝ ձևավորելով Աֆրիկայի կարծիքը հակամարտության մասին։ Այս ջանքերը հիմնված են ռուսական նախկին տեղեկատվական գործողությունների վրա, որոնց միջոցով Մոսկվան ազդել է քաղաքական զարգացումների վրա այլուր, այդ թվում՝ Միացյալ Նահանգներում: Մայիսին Economist-ը հրապարակեց Twitter-ի էջերի վերլուծությունը, որոնք տարածում էին հակամարտության մասին ռուսական տեղեկատվություն։ Այս հաշիվների զգալի մասը հիմնված է Աֆրիկայում և ուղղված է հատկապես աֆրիկյան հասարակությանը:

Այս երկրներից շատերի համար կոմունիզմը դարձավ այլընտրանք արևմտյան գաղութատիրությանը և 20-րդ դարում աֆրիկյան անկախության շարժումների հիմքը։ Նման հանգամանքները թույլ են տալիս ժամանակակից Ռուսաստանին, որը Խորհրդային Միության իրավահաջորդն է, ասել, որ ինքը գտնվում է աֆրիկյան պատմության ճիշտ կողմում։ Իհարկե, ազատագրական շարժումներին աջակցություն ցուցաբերեցին ոչ միայն Ռուսաստանը, այլև խորհրդային կոմունիստական ​​բլոկի մյուս անդամները, այդ թվում՝ Ուկրաինան։ Այնուամենայնիվ, Ռուսաստանը հմտորեն օգտագործում է Աֆրիկայի դաշնակցի իր համբավը և մայրցամաքի բարդ հարաբերություններն Արևմուտքի հետ:

Երկրորդ պատճառը, թե ինչու աֆրիկյան երկրները չեն շտապում աջակցել Ուկրաինային, Աֆրիկայի և Արևմուտքի երկրների միջև ժամանակակից աշխարհաքաղաքականության վերաբերյալ տեսակետների տարբերությունն է։ Շատ կառավարություններ, որոնք ներկայումս հակված են դեպի Ռուսաստանը, ներառյալ Մալիի, Եթովպիայի և Ուգանդայի կառավարությունները, պարտական ​​են Ռուսաստանին իրենց գոյատևմանը: Ռուսաստանը դարձել է աֆրիկյան մայրցամաքի զենքի ամենամեծ մատակարարը։ Այն կազմում է աֆրիկյան երկրների կողմից 2017-2021 թվականներին սպառազինությունների գնման ընդհանուր ծավալի 44%-ը: Նման տվյալներ է ներկայացնում Ստոկհոլմի Խաղաղության միջազգային հետազոտությունների ինստիտուտը (Ուկրաինան զենք է մատակարարում նաև աֆրիկյան որոշ երկրների, մասնավորապես՝ Հարավային Սուդանին)։

Հատկանշական է, որ որոշ աֆրիկյան առաջնորդներ, որոնք վաղուց վայելում են Արևմուտքի աջակցությունը, չեն վարանում ընդունել Ռուսաստանից ռազմական օգնությունը։

Սակայն այլ երկրների համար այն, ինչ Մակրոնն անվանում է կեղծավորություն, ավելի շատ կոնֆլիկտային հոգնածություն է: Ի վերջո, Աֆրիկան ​​դիմացել և շարունակում է դիմակայել բազմաթիվ բախումների սեփական հողի վրա, որոնց վերջը չի երևում: Սառը պատերազմի ժամանակ շատ աֆրիկյան հակամարտություններ Խորհրդային Միության և Միացյալ Նահանգների միջև եղել են հեռակա մարտեր: Թեև արևմտյան երկրները շատ դժկամությամբ են ընդունում դա, սակայն նման ճգնաժամերի հետևանքները, այդ թվում՝ Անգոլայում, Կոնգոյի Դեմոկրատական ​​Հանրապետությունում, Մոզամբիկում և այլ երկրներում, դեռևս խիստ բացասական են ազդում շատ երկրների վրա։

Ապագաղութացման մասին իր դասական էսսեում՝ «Concerning Violence»-ում, որը հրապարակվել է 1961 թվականին իր «Երկրի թշվառները» գրքում, հոգեբույժ և փիլիսոփա Ֆրանց Ֆանոնը գրել է. «Չեզոքությունը երրորդ աշխարհի քաղաքացուն է սերմանում… անվախություն և ժառանգական հպարտություն, որը հիշեցնում է ցուցադրական անհնազանդություն «Չեզոքությունը ձևավորում է երրորդ աշխարհի քաղաքացուն… անվախություն և ժառանգական հպարտություն, որը հիշեցնում է անհարգալից անհնազանդություն»: Նա պնդում է, որ չեզոքությունը անհրաժեշտ է աֆրիկյան երկրների գոյատևման համար: Միևնույն ժամանակ նա քննադատում է աֆրիկյան առաջնորդներին այն բանի համար, որ չեզոքությունը խթանում է օտարերկրյա պետությունների ջանքերը՝ ռազմականացնելու մայրցամաքը։ Նույն օրինակն է ի հայտ գալիս այսօր, և, հետևաբար, նրա նախազգուշացումը մնում է ուժի մեջ: Ռուսաստանն արդեն խոստացել է ավելացնել զենքի մատակարարումները աֆրիկյան երկրներին՝ ակնհայտորեն փորձելով գնել նրանց հավատարմությունը: Դեմոկրատական ​​շրջանակների շատ ակտիվիստներ և առաջնորդներ վախենում են, որ մայրցամաքը կրկին մտնում է մի ժամանակաշրջան, երբ օտարերկրյա ուժերի կողմից աֆրիկյան կառավարություններում ընկերներ գնելու փորձի պատճառով, թույլ ղեկավարության նոր դարաշրջան կսկսի:

Աշխարհը, որը գոյություն չունի

Աֆրիկյան երկրներն ունեն յուրահատուկ շահեկան դիրք, որի միջոցով կարող են գնահատել Ուկրաինայում ռուսական ռազմական գործողությունը։ Նրանց հակամարտությանը միանալ հորդորելու փոխարեն, արևմտյան երկրները կարող են օգտվել առիթից և հնարավորություն տալ աֆրիկացիներին գործնականում կիրառելու իրենց հողի վրա երկարատև պատերազմներից ստացած դասերը: Աֆրիկյան միությունը հայտարարել է, որ իր նպատակներից մեկն է «լռեցնել զենքերը մինչև 2030 թվականը»: Աֆրիկյան երկրներն ունեն աշխարհի ամենաբարդ խաղաղության և անվտանգային պայմանավորվածությունները: Սա մասամբ պայմանավորված է նրանով, որ ստիպված են լինում  հաճախ օգտագործել դրանք։ Օրինակ, Աֆրիկյան միության խաղաղության և անվտանգության խորհուրդը մշտական ​​որոշումներ կայացնող մարմին է այս կազմակերպության շրջանակներում: Եվ ենթատարածաշրջանային կազմակերպությունները, ինչպիսիք են Արևմտյան Աֆրիկայի տնտեսական համայնքը (ECOWAS), ստեղծել են իրենց խաղաղապահ ուժերը և վաղ նախազգուշացման մեխանիզմները: Նրանց համար, ովքեր աշխատում են նման մարմիններում, Ուկրաինայի հակամարտության վերաբերյալ հիմնական հարցը հետևյալն է. «Ո՞ւր են խաղաղապահները»: Բացառությամբ ՄԱԿ-ի գլխավոր քարտուղարի, նրանք համաշխարհային առաջնորդների կողմից նվազ ջանքեր են տեսնում լարվածությունը թուլացնելու համար: Բայց չէ՞ որ Ռուսաստանի և Արևմուտքի միջև հակամարտությունը այն խնդիրն է, որ պետք է լուծի դիվանագիտությունը։

Աֆրիկյան երկրները գիտեն, թե որքան դժվար է դադարեցնել հակամարտությունը: Միայն Արևելյան Աֆրիկայում շատ ճգնաժամեր են բորբոքվում, այդ թվում՝ ԿԺԴՀ-ի արևելքում, Եթովպիայում, Սոմալիում, Հարավային Սուդանում և Սուդանում: Նրանցից ոմանք չափազանց կործանարար են։

Պատմությունը հիշեցնում է Աֆրիկայի երկրներին, որ ուկրաինական հակամարտությանը պետք է վերաբերվել մեծ զգուշությամբ, իսկ բարեկամության պնդումներին՝ կասկածանքով: Շատ աֆրիկացիներ հասկանում են, որ Ռուսաստանի և Արևմուտքի միջև այսօրվա սիրախաղն ամենևին էլ բարեկամություն չէ։ Նրանք պարզապես ցանկանում են Աֆրիկան ​​օգտագործել որպես իրենց նպատակներին հասնելու գործիք:

Հեղինակ՝ Նանջալա Նյաբոլա