Եվրոպան կկարողանա հաղթահարել ծանր ձմեռը

Հավանական է, որ գալիք ձմռանը Եվրոպան այնքան չի տուժի, որքան կանխատեսվում է, գրում է Foreign Policy-ն։ Հոդվածի հեղինակը հիշեցրել է 70-ականների էներգետիկ ճգնաժամը, երբ փորձագետների կանխատեսումները պակաս ապոկալիպտիկ չէին։ Նա անվանել է այն երկրներին, որոնց համար շատ ավելի ցավոտ է լինելու, քան Եվրոպային։

Էներգետիկ ճգնաժամը ամենացավոտը կլինի հավաքական  հարավի համար։

Եվրոպան էներգետիկ ճգնաժամի մեջ է։ Ուկրաինայում ռուսական ռազմական գործողության պատճառով բնական գազի մատակարարման հետ կապված անորոշությունը գների բարձրացման պատճառ է դառնում։ Գազի արժեքը կտրուկ բարձրացել է և այժմ համապատասխանում է 500 դոլարի՝ մեկ բարել նավթի դիմաց։ Այսինքն՝ միջինից տասն անգամ ավելի է։ Այս իրավիճակը ուժեղացնում է մտավախությունները դրա պակասի ձմռան վառելիքի  և տան ջեռուցման համար:

Գազի գնի բարձրացման հիմանակ հարվածը իրենց վրա են վերցրել ձեռնարկություններն ու արդյունաբերությունները։ Մեծ քանակությամբ կապույտ վառելիք պահանջող պարարտանյութերի արտադրությունը դադարեցվել է թանկացումների պատճառով։ Արտադրողները ապակի են կուտակում՝ ապագայի պակասորդի ակնկալիքով: Կլիմայի փոփոխությունն էլ ավելի է սրում իրավիճակը։ Աննախադեպ երաշտի պատճառով եվրոպական գետերը ծանծաղացան, ինչն ազդեց հիդրոէլեկտրակայանների աշխատանքի վրա։ Էլեկտրաէներգիայի թանկացումը հանգեցրել է գնաճի Բրիտանիայում, իսկ Գերմանիայում գնաճի հետ կապված իրավիճակը ամենալուրջն է 1970-ականների էներգետիկ ճգնաժամից հետո։

1973-1974 թվականների ձմռանը մատակարարումների կրճատումը ծանր հարված հասցրեց Եվրոպային, և օգտակար է այդ իրավիճակը համեմատել ներկայիս ճգնաժամի հետ։ Այնուհետև Եվրոպան բախվեց նավթի ներկրման մասնակի բեռնարգելիքի, նավթի համաշխարհային գների զանգվածային աճի և էներգիայի պակասի սպառնալիքին։

1970-ականների ցնցումները ավելի քիչ աղետալի էին, քան կանխատեսում էին փորձագետները: Նմանապես, այս ձմեռը կարող է չլինել այն անջատումները, չափավորումը կամ տնտեսական փլուզումը, որի մասին շատերն են խոսում: Բայց նույնիսկ աղետից խուսափելու դեպքում, ներկայիս դժվարությունները ցույց են տալիս, թե որքան թույլ է Եվրոպայի էներգետիկ անվտանգությունը: Այս պայմաններում անհրաժեշտ է մեծացնել անվտանգային և սթրեսային դիմադրության սահմանը՝ ապագա ցնցումներից և կլիմայի փոփոխության սպառնալիքներից պաշտպանվելու համար:

20-րդ դարում Եվրոպայի էներգետիկ անվտանգությունը, որը նախկինում իրեն շատ հարմարավետ էր զգում ածխի հարուստ հանքավայրերով, թուլացավ նավթի աճող կարևորության պատճառով: Մինչ Մեծ Բրիտանիան, Ֆրանսիան և Նիդերլանդները ապահովում էին նավթի ներքին կարիքները գաղութատիրական ունեցվածքի միջոցով, Իտալիան և Գերմանիան թանկարժեք նվաճողական պատերազմներ էին մղում, որոնց նպատակներից մեկն էր գրավել արտասահմանյան նավթահանքերը:

Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո Եվրոպայի կախվածությունը էներգակիրների ներմուծումից դարձավ քաղաքական և տնտեսական իրականություն: Մերձավորարևելյան նավթն օգնեց Արևմտյան Եվրոպայի վերականգնմանը, որն իրականացվեց Մարշալի պլանի միջոցով։ 1972 թվականին նավթն արդեն կազմում էր տարածաշրջանի էներգիայի սպառման կառուցվածքի 59,6%-ը, և այդ նավթի գրեթե ամբողջ ծավալը մատակարարվում էր Պարսից ծոցի և Հյուսիսային Աֆրիկայի հանքերից։

1973 թվականի հոկտեմբերին Սիրիան և Եգիպտոսը անակնկալ հարձակում գործեցին Իսրայելի վրա։ Երբ ԱՄՆ-ն առաջարկեց օգնել նրան, Սաուդյան Արաբիան և արաբական աշխարհի նավթ արդյունահանող մյուս երկրները նավթի բեռնարգելք դրեցին Ամերիկայի վրա։ Արաբական նավթային երկրները 1973 թվականի հոկտեմբերից մինչև 1974 թվականի հունվարն աստիճանաբար կրճատեցին արդյունահանումը 25%-ով։ Նրանք երկարաձգեցին բեռնարգելքը Պորտուգալիայի և Նիդերլանդների վրա։

Հոկտեմբերի վերջին ՕՊԵԿ-ը կրկնապատկեց նավթի գները, իսկ հունվարի սկզբին դրանք էլ ավելի բարձրացրեց՝ օգտագործելով պատերազմը որպես իրենց գործողությունների արդարացում:

ԱՄՆ-ում «նավթային շոկը» և արաբական էմբարգոն ասոցացվում են գազալցակայաններում երկար հերթերի, գնաճի և տնտեսական դժվարությունների հետ, որոնք տևեցին մինչև 1970-ականների վերջը: Բայց այս ցնցումն ավելի կարևոր էր Եվրոպայի համար, որը մեծապես կախված էր նավթի ներկրումից։ 1973 թվականի ձմռանը արաբական նավթը կազմում էր Արևմտյան Եվրոպայի ընդհանուր սպառման 72%-ը։ Ֆրանսիան, Արևմտյան Գերմանիան, Իտալիան և Մեծ Բրիտանիան ուղղակիորեն չեն տուժել նավթի էմբարգոյից, սակայն նրանք նույնպես բախվել են մատակարարման պակասի` արաբական երկրներում արդյունահանման կրճատման պատճառով: Գնաճը սպառնում էր արտարժույթի պահուստների սպառմանը և տնտեսական անկմանը ամբողջ մայրցամաքում:

Նիդերլանդների դեմ արաբական բեռնարգելքը շղթայական ռեակցիա է առաջացրել։ Նավթը մտավ Ռոտերդամի նավահանգիստ և այնտեղից հասավ հոլանդական նավթավերամշակման գործարաններ, որտեղ բենզին և այլ նավթամթերքներ էին արտադրում։ Այս տարածաշրջանին բաժին է ընկել Արևմտյան Եվրոպայի նավթավերամշակման ողջ հզորության 10%-ը, իսկ արտադրանքի 75%-ն արտահանվել է։ Բեռնարգելքը առաջացրել է մատակարարման խնդիրներ Ռոտերդամի նավահանգստում, շուկաները զրկվել են ապրանքներից, և ամբողջ Եվրոպայում եղել է պակասորդ։

Իրավիճակը կարծես աղետալի էր։ Միացյալ Նահանգներն այս պահին պայքարում էր բեռնարգելքի, արտադրության կրճատման և գների ցնցող աճի հետևանքների դեմ, ուստի ճգնաժամի ազդեցության կանխատեսումները ամենամռայլն էին: Վերլուծաբաններն ասում էին, որ Եվրոպան կկորցնի մատակարարումների մոտ 15-20%-ը։ Գնային ցնցումը կխթանի գնաճը և կառաջացներ խորը անկում մինչև 1974 թվականի կեսերը, պնդում էին նրանք: «Արևմտյան եվրոպացիները քիչ բան կարող են անել նման իրավիճակում», — ասվում է ԿՀՎ զեկույցներից մեկում:

Բայց ամենավատ մտավախությունները այդպես էլ իրականություն չեն դարձել: Թեև արևմտագերմանական լրատվամիջոցները ձմեռային անջատումների մռայլ կանխատեսումներ էին տալիս, ըստ պատմաբան Ռուդիգեր Գրաֆի արդյունահանման կրճատումը դեկտեմբերի կեսերին կազմել է նավթի ընդհանուր մատակարարումների վեց տոկոսից մի փոքր ավելին: Նիդերլանդները սահմանեց էներգիայի չափավորում, սակայն նավթի մատակարարումների խափանումը վերացվել է արևմտյան նավթային ընկերությունների կողմից, այդ թվում՝ Royal Dutch Shell-ի, որը ճշգրտել է արաբական երկրներից մատակարարումների ժամանակացույցը՝ էմբարգոն շրջանցելու համար:

Եվրոպան ուներ ռեսուրսներ դիվերսիֆիկացնելու իր էներգետիկ կարիքները: Ֆրանսիան արագացրել է ատոմակայանների շինարարությունը. Բրիտանիան լրացուցիչ միջոցներ է ներդրել Հյուսիսային ծովում նավթային հանքավայրերի զարգացման համար։ Դա ծախսատար ձեռնարկ էր, սակայն Միացյալ Թագավորությունը դարձավ նավթի մաքուր արտահանող 1980-ականների սկզբին:

ՕՊԵԿ-ի նորահայտ նավթային հարստության մեծ մասը տնօրինում էին արևմտյան բանկերը: 1974 թվականին կարտելի ֆինանսական շահույթի 14%-ը հայտնվել էրր բրիտանական բանկերում։ Դրա 40%-ը Եվրոպական տնտեսական համայնքի արժութային շուկաներում էր, իսկ 20%-ը՝ ԱՄՆ-ում։ Նավթային շոկի երկարաժամկետ արդյունքը եվրոպական ֆինանսական հատվածի ընդլայնումն ու հարստացումն էր։

Ի տարբերություն արևմտյան երկրների, համաշխարհային հարավի երկրները, որոնք չունեին նման ռեսուրսներ և նավթի պաշարներ, նավթի գների աճի պատճառով բախվեցին ներմուծման հսկայական ծախսերի։ Նրանք վարկեր և օգնություն են վերցրել ՕՊԵԿ-ից, Համաշխարհային բանկից և արևմտյան մասնավոր բանկերից՝ թանկարժեք էներգիայի ներմուծման ծախսերը հոգալու համար: Այս վարկերը հիմք դրեցին մի շարք պարտքային ճգնաժամերի, որոնք ցնցեցին զարգացող աշխարհը 1980-ական և 1990-ական թվականներին:

Եվրոպայում ներկայիս էներգետիկ ճգնաժամի մասշտաբները չեն զիջում 1970-ականների ճգնաժամին։ Բայց հիմա, ինչպես և այն ժամանակ, կարևոր է խուճապի չմատնվել ապոկալիպտիկ կանխատեսումների պատճառով:

Կասկածից վեր է, որ գներն այսօր աներևակայելի բարձր են։ Այնուամենայնիվ, հոսանքազրկումներից և ջերմության և էլեկտրաէներգիայի պակասից կարելի է խուսափել սպառումը զգույշ նվազեցնելով, թեև Բրիտանիայում և Իռլանդիայում իրավիճակն ավելի լուրջ է, քան մայրցամաքում: Գերմանիան՝ Եվրոպայի խոշորագույն տնտեսությունը, 80%-ով լցրել է իր գազի պահեստը։ Նրա համար 2021 թվականի համեմատ իրավիճակն ավելի լավ է։ Եվրոպական երկրները, հնարավոր է, ստիպված լինեն գների սահմանափակումներ մտցնել՝ սպառողների բեռը թեթևացնելու համար, սակայն Եվրոպայում բարձր գները մայրցամաքը դարձնում են բացառիկ գրավիչ շուկա հեղուկ բնական գազի արտահանողների համար։

Ինչպես նախկինում, այնպես էլ Եվրոպան այսօր մի շարք առավելություններ ունի այլ տարածաշրջանների նկատմամբ՝ շնորհիվ իր հարստության, զարգացման մակարդակի և համաշխարհային ֆինանսական շուկաներին ինտեգրմամբ: Շրի Լանկան այս ամառ գրեթե փլուզում ապրեց, երբ սպառվեց արտարժույթի պահուստներից և այլևս չկարողացավ էներգակիրներ ներկրել: Պակիստանը ցնցվում է բողոքի ցույցերով՝ կապված էլեկտրաէներգիայի ամենօրյա անջատումների հետ: Զարգացող աշխարհի մեծ մասն արդեն տառապում է էներգետիկ անապահովությունից: Համաշխարհային ցնցումները էլ ավելի են սրում այս խնդիրները։ Աշխարհի ամենաաղքատ երկրները կբախվեն վատթարագույն հետևանքների։

Եվրոպան, սակայն, դեռ կանգնած է լուրջ մարտահրավերների առաջ։ Ինչպես 20-րդ դարում, եվրոպական մայրցամաքի զարգացած արդյունաբերական սպառման տնտեսությունը դեռևս մեծապես կախված է էներգիայի ներմուծումից: Ուստի Եվրոպան պաշտպանված չէ արտաքին ցնցումներից, և դա թուլացնում է նրա էներգետիկ անվտանգությունը։ ԵՄ երկրները, մասնավորապես Գերմանիան, չափազանց ինքնավստահություն են ցուցաբերել՝ հավատալով Ռուսաստանից մատակարարումների հուսալիությանը։ Ու թեև տարածաշրջանն ունի զգալի ռեսուրսներ և առավելություններ, սակայն նրան սպասվում է մռայլ ձմեռ։

Հեղինակ՝ Գրեգորի Բրյու