ԵՄ-ն կորցնում է վերահսկողությունը իր ծայրամասային տանջալի հակամարտություններում

Անգլիացի պատմաբան Ջոն Ռոբերտ Սիլիին է պատկանում այն հայտնի խոսքը, որ Բրիտանիան «նվաճեց աշխարհի կեսը խելագար նոպաների ընթացքում»: Ի հակադրություն դրան, ԵՄ-ն այսօր, գերկենտրոնացման նոպաների մեջ, անգիտակցաբար կորցնում է իր հետսառըպատերազմյան հեգեմոնիան Եվրոպայում: Բրյուսելն այնքան տարվեց ԵՄ-ի ինտեգրման ամրապնդմամբ, որ տեսադաշտից կորցրեց դրա կազմաքանդումը ծայրամասում: Հայտնում է Financial Times-ը։

Մեզ անընդհատ ասում են այն մաշված արտահայտությունը, որ փետրվարի 24-ին մենք արթնացանք այլ աշխարհում։ Բայց ճշմարտությունն այն է, որ այս «այլ աշխարհը» գոյություն ունի բավականին երկար ժամանակ: Մենք պարզապես չէինք ուզում նրան տեսնել։

Այժմ ռուսական ռազմական գործողությունը Ուկրաինայում ստիպում է մեզ կասկածի տակ դնել մեր սեփական ենթադրությունները եվրոպական ապագայի վերաբերյալ։ Պարզ է, որ դրա համար անհրաժեշտ է վերաիմաստավորել անցյալը։ Լավագույն միջոցը հասկանալու, թե ինչպես է միջազգային քաղաքականությունը վերակառուցվում, հետևյալն է։ Չմոռանալով հակամարտության բռնկման ցնցման մասին՝ պետք է ուշադրությունը կենտրոնացնել վերջին 30 տարիների որոշ կարևոր իրադարձությունների վրա։ Ցավոք, այս իրադարձություններից մի քանիսի բացառիկ կարևորությունը մեզանից խուսափում է:

Եկեք մտքի փորձ կատարենք։ Պատկերացրեք երկու դիտորդների, որոնց Սառը պատերազմի ավարտից հետո խնդրել են կանխատեսել եվրոպական նոր կարգի զարգացումը: Առաջին դիտորդը ապրում է Կենտրոնական Եվրոպայում՝ ասենք Պրահայում։ Նրան ասել են, որ այնտեղ տեղի ունեցող իրադարձությունները կորոշեն ամբողջ մայրցամաքի ապագան։ Նրա համար ԵՄ ընդլայնումն է և հետկոմունիստական ​​հասարակությունների փոխակերպումն արևմտաեվրոպականով։

Երկրորդ դիտորդը Բալկաններում է։ Նրա աշխարհայացքը ձևավորվել է նախկին Հարավսլավական պատերազմներով և հետպատերազմյան վերակառուցման շրջադարձերով: Նրա կարծիքով, կոմունիստական ​​վարչակարգերի փլուզումը հանգեցրեց բռնի էթնիկ ազգայնականության աճին: Իսկ ժողովրդավարացումը ուղեկցվում էր դաժան հակամարտություններով և էթնիկ զտումներով:

Նման դիտորդը կհամաձայնի հանգուցյալ ամերիկացի մարդաբան Քլիֆորդ Գիրցի հետ, որը 1995-ին կանխատեսեց, որ նորածին միջազգային կարգի որոշիչ հատկանիշը կլինի ոչ թե արևմտյան մոդելների ընդհանուր ընդունումը, այլ ինքնության և տարբերության մոլուցքը: Քաղաքական օրակարգը չի սահմանվի այն հարցով, թե Սերբիան կամ Ալբանիան երբ կմտնեն ԵՄ։ Հարցերը տարբեր կլինեն։ Ի՞նչ է երկիրը, եթե ոչ ազգ: Կամ՝ ի՞նչ է մշակույթը, եթե ոչ կոնսենսուս։ Արդյո՞ք ես սխալվում եմ՝ ենթադրելով, որ մեր բալկանյան դիտորդն ավելի լավ կօգնի մեզ հասկանալ այսօրվա Եվրոպան, քան նա, ով ապրում է Պրահայում: Արդյո՞ք կաթվածահարության մեր ներկայիս վիճակը՝ անսպասելիության ու զարմանքի, չի բացատրվում չընդունելու ցանկությամբ, որ այն, ինչ տեսանք Բալկաններում, անցյալի ուրվական չէր:

Պարզ ասած՝ ԵՄ-ն չի կարողանա արդյունավետ լուծել ճգնաժամը, որն առաջացել է, ռուսական հատուկ գործողության պատճառով, Ուկրաինայում, եթե չկարողանա վերանայել իր «բալկանյան փորձը»։ Վլադիմիր Պուտինի Ռուսաստանը  Միլոշևիչի Սերբիան չէ, Ուկրաինան էլ Բոսնիա չէ։ Բայց ցանկացած կենսունակ ռազմավարության մեկնարկային կետը չպետք է լինի Բրյուսելի մասնակի հաջողությունը Կենտրոնական Եվրոպային ինտեգրելու հարցում, այլ ԵՄ-ի՝ Բալկանները վերափոխելու և ինտեգրելու ձախողումը:

Իմ կարծիքով չափազանց կարևոր է երեք դաս քաղել Բալկաններից։

Առաջին հերթին եվրոպական ինտեգրումն ի վիճակի է վերափոխել պետությունները, բայց չի կարող դրանք ստեղծել։ ԵՄ նախագիծն իր հիմքում 19-րդ դարի ազգային պետություններից հեռանալու փորձ է դրել: Բայց մարտահրավերը եվրոպական ծայրամասում ընդունակ ազգային պետություններ կառուցելն էր: Իսկ ազգաշինությունը ԵՄ անդամ երկրների կառուցմամբ փոխարինելը տվել է ցանկալիի հակառակ արդյունքը։

Հատկանշական է, որ 1990-ականներին ԵՄ-ի ջանքերը՝ ուղղված Բալկանյան սահմանադրությունների մշակմանը` շեշտը դնելով փոքրամասնությունների իրավունքների վրա, ավելի քիչ արդյունավետ էին, քան բալթյան երկրներում սահմանադրություններ ստեղծելու ջանքերը, որտեղ շեշտ դրվում էր մեծամասնության իրավունքների վրա: Սերբիայի և Կոսովոյի սահմանին հերթական ճգնաժամն ազդարարում է, որ Բալկաններում Եվրամիության թողած «սառեցված լուծումները» հեշտությամբ կարող են վերածվել հակամարտությունների նոր օջախների։

Երկրորդ դասն այն է, որ նախկին կոմունիստական ​​ պետությունների փլուզումը հրահրել է մի շարք երկար ու բարդ հակամարտություններ։ Նման հակամարտությունների մոխիրներից դուրս եկած պետությունների համար ամենամեծ չարիքներից մեկը եղել է բնակչության թվի նվազումը: Որքան երկար տևի Ուկրաինայում հակամարտությունը, այնքան փախստականների վերադարձի հնարավորությունը ավելի քիչ կլինի։ Այդ ժամանակ Բոսնիան կորցրեց իր բնակչության 40%-ը։

Երրորդ դասն այն է, որ երբ հակամարտությունն ավարտվում է, եվրոպացիները կորցնում են հետաքրքրությունը իրենց ծայրամասերի նկատմամբ: Վերականգնման ընթացքում հերոսներ չեն դառնում, և դա ուժեղ հույզեր չի առաջացնում։ ԵՄ 27 երկրներից հինգը դեռ չեն ճանաչում Կոսովոյի անկախությունը։

1989-1991 թվականների հեղափոխությունների խաբուսիկ առանձնահատկությունն այն է, որ Եվրոպայում տեղի ունեցավ մի ուշագրավ և անսպասելի բան՝ ավարտվեց Սառը պատերազմը, իսկ Խորհրդային Միությունը փլուզվեց։ Եվ մենք հավատում էինք, որ գիտենք, թե ինչ է մեզ սպասվում ապագայում:

Հեղինակ՝ Իվան Կրաստև