Այս ժամանակն այլ է Մերձավոր Արևելքում

EYAD BABA/AFP via Getty Image

Արաբների և հրեաների միջև հակամարտությունը — Հորդանանի հովտի և Միջերկրական ծովի միջև ընկած հողի շուրջ — որը կենտրոնացած է Սուրբ Երուսաղեմի շուրջ, որն այժմ Իսրայելի պետության մայրաքաղաքն է, տևում է ավելի քան հարյուր տարի: Բայց հիմա հակամարտությունը փոխվում է, և ոչ դեպի լավը: Այս մասին գրում է հոդվածի հեղինակ Յոշկա Ֆիշերը project-syndicate-ում:

Այն սկսվեց Օսմանյան սուլթանների տիրապետության ներքո և շարունակվեց Առաջին համաշխարհային պատերազմից հետո, երբ Ազգերի լիգայի մանդատը բարակ քողարկեց այն, ինչ իրականում գաղութային իշխանություն էր երկու եվրոպական հաղթողների՝ Մեծ Բրիտանիայի և Ֆրանսիայի կողմից: Հետո սկսվեց Երկրորդ համաշխարհային պատերազմը, որն ավարտվեց Գերմանիայում նացիստական ​​ռեժիմի անկմամբ: 1947 թվականին նորաստեղծ Միավորված ազգերի կազմակերպության երկու երրորդ մեծամասնությունը համաձայնեց Պաղեստինի մանդատային տարածքի բաժանման ծրագրին, իսկ 1948-ին, մանդատի ժամկետը լրանալով, հիմնադրվեց Իսրայել պետությունը։

Սա հանգեցրեց առաջին մերձավորարևելյան պատերազմին Իսրայելի և նրա արաբ հարևանների միջև, որոնք պարտություն կրեցին մեկ տարվա ընթացքում, ինչը հանգեցրեց բազմաթիվ արաբների զանգվածային տեղահանմանը վիճելի հողից (իրադարձություն, որը հայտնի է որպես Նակբա, որը նշանակում է «աղետ»): Սակայն առաջիկա տասնամյակների ընթացքում կհետևեն ավելի շատ պատերազմներ, որոնք կհանգեցնեն ավելի շատ տեղահանումների և արտաքսումների:

Այս դարավոր պայքարի ընթացքում ավելի լայն աշխարհը ենթարկվել է հսկայական և խորը աշխարհաքաղաքական փոփոխությունների՝ սկսած հին գաղութային կայսրությունների անկումից մինչև երկու համաշխարհային պատերազմներ և երկարատև սառը պատերազմ: Այնուամենայնիվ, իսրայելա-պաղեստինյան հակամարտությունը մնացել է հիմնականում տարածաշրջանային կամ նույնիսկ պարզապես տեղական հակամարտություն երկու փոքր բնակչության միջև: Ի տարբերություն 1914 թվականի ամռանը Սարաևոյի ճգնաժամի, այս հակամարտությունը երբեք չի առաջացրել համաշխարհային բռնկում կամ մեծ տերությունների բախում, որն ավարտվել է համաշխարհային պատերազմով: Բայց հիմա այդ աշխարհաքաղաքական իրականությունը նույնպես կարող է տեղի տալ մեր աչքի առաջ։

Արդեն մոտ տարի է, ինչ ՀԱՄԱՍ-ը հարձակվել է Գազայի հետ Իսրայելի սահմանային տարածքի վրա՝ կոտորելով խաղաղ բնակիչներին և հարյուրավոր պատանդներ վերցրել՝ ներառյալ երիտասարդներին ու ծերերին, կանանց և երեխաներին: Գազայում սկսված պատերազմը սարսափելի վնաս է հասցրել պաղեստինցի խաղաղ բնակիչներին, որոնց թվում ՀԱՄԱՍ-ի զինյալները թաքցնում և պահում են զենքի պահեստներ: Բայց հենց սկզբից այս պատերազմը ավելին է եղել, քան նույն հողի շուրջ հրեա-պաղեստինյան դարավոր հակամարտության հերթական արյունալի էջը: Ավելի լայն անժխտելի ենթատեքստը Իրանի և նրա «Դիմադրության առանցքի» և դրան ընդդիմացողների միջև տարածաշրջանային հեգեմոնիայի համար պայքարն է:

Այն պահից ի վեր, երբ Իրանը ապրիլի 13-ին իր սեփական տարածքից աննախադեպ հրթիռային հարձակում կատարեց Իսրայելի դեմ, երկուսն էլ գտնվում էին չհայտարարված պատերազմական վիճակում, և ոչ թե որևէ հողի վրա: Այս հակամարտությունը շատ ավելի մեծ հարթություն ունի, քանի որ քանի դեռ Իսրայելը` Մերձավոր Արևելքի ամենաուժեղ ռազմական տերություններից մեկը, գոյություն ունի, Իրանը չի կարող հասնել տարածաշրջանային գերիշխանության իր նպատակին: Այսպիսով, Իրանի համար Իսրայելն առաջին հերթին միջոց է այդ նպատակին հասնելու համար: Հրեական պետությունը նրան էական առավելություն է տալիս իր գլխավոր արաբ մրցակցի՝ Սաուդյան Արաբիայի նկատմամբ՝ Համասի, Հեզբոլլահի և Դիմադրության առանցքի այլ մասնակիցների գոյության պատճառ տրամադրելով:

Իրանի առաջադեմ միջուկային ծրագիրը նույն նպատակին հասնելու ևս մեկ միջոց է: Միջուկային զենք ունեցող Իրանը կփոխի ուժերի հավասարակշռությունը Մերձավոր Արևելքում և, հավանաբար, նաև համաշխարհային մասշտաբով:

Այժմ, երբ կանչվել է Մերձավոր Արևելքում մեծ տարածաշրջանային պատերազմի ուրվականը, դժվար թե որևէ մեկը կարողանա զսպել այն: Իրանը և նրա վստահված անձինք խոստացել են վրեժ լուծել Իսրայելի կողմից Թեհրանում և Բեյրութում ՀԱՄԱՍ-ի և Հեզբոլլահի բարձրաստիճան պաշտոնյաների վերջին սպանությունների համար: Կտրուկ փոփոխվող, ավելի ու ավելի անկայուն աշխարհում մերձավորարևելյան դարավոր հակամարտությունը նոր բան է դարձել: Բոլոր մեծ տերություններն արդեն ներգրավված են, քանի որ Իրանը Ռուսաստանի և Չինաստանի մերձավոր գործընկերն է, և տարածաշրջանի կարգավիճակը՝ որպես էներգիայի խոշոր արտահանող, նշանակում է, որ ցանկացած հետագա սրացում կբերի գլոբալ տնտեսական լուրջ խափանումներ:

Ինչպես 1970-ականներին, Մերձավոր Արևելքը համաշխարհային տնտեսական ճգնաժամ առաջացնելու ներուժ ունի: Այս անգամ, սակայն, կենսունակ լուծումներ չեն երեւում։ Բոլոր ներգրավված կողմերը համառորեն համոզված են սեփական հնարավորությունների մեջ, և ոչ պաղեստինցիները, ոչ իսրայելցիները երբեք պարզապես չեն հանձնվի: