Արհեստական բանականությունը տե՞ր է, թե՞ ստրուկ
DrAfter123/Getty Images
Մենք ապրում ենք իրադարձություններով լի — նույնիսկ կարելի է ասել «վայրի» — ժամանակներ, երբ պատմությունը կերտվում է արագ և կատաղի տեմպերով: Ինչո՞ւ է սա տեղի ունենում հիմա: Որովհետև փոխակերպման երեք մեծ ճգնաժամեր են պատահել մարդկությանը միանգամից: Այսօրվա աշխարհաքաղաքական, կլիմայական և թվային փոխակերպումներից յուրաքանչյուրն ինքնին բավական մարտահրավերներ կստեղծի, բայց մենք դրանք միաժամանակ ենք զգում: Համաշխարհային աննախադեպ մեգաճգնաժամը սպառնում է ճնշել մեր քաղաքական և մշակութային համակարգերի հարմարվողականության կամ վերահսկողություն պահպանելու կարողությունները: Այս մասին գրում է հոդվածի հեղինակ Յոշկա Ֆիշերը(Joschka Fischer) project-syndicate-ում:
Յուրաքանչյուր անցնող տարում ռեկորդային ջերմաստիճանները, անտառային հրդեհները, երաշտները և եղանակային ծայրահեղ իրադարձություններն ընդգծում են կլիմայական ճգնաժամի մասշտաբները: Թեև դրա երկարաժամկետ գլոբալ հետևանքները չափազանց բարդ են, խնդրի հիմնական բնույթը լավ հասկանալի է: Լուծումները հայտնի են, բայց դրանց հասնելու քաղաքականությունը խելահեղ դժվար է։ Ի հակադրություն, թվային վերափոխման հետևանքները մնում են ավելի անորոշ: Հենց վերջին մեկ տարում մարդկությունը բացեց նոր տեխնոլոգիական դուռ՝ գեներատիվ արհեստական բանականության (AI) բեկումներով, և ոչ ոք հաստատ չգիտի, թե ինչ է գտնվում մյուս կողմում:
Այս երկու զարգացումների միջև մեծ տարբերությունն այն է, որ ԱԲ-ի ազդեցությունը դեռևս կարող է դադարեցվել, նույնիսկ շրջվել, գոնե տեսականորեն: Այնուամենայնիվ, մեկը կասկածում է, որ դրանք իրականում կլինեն: Ե՛վ պատմական փորձը, և՛ հետազոտության և տեխնոլոգիական զարգացման հիմքում ընկած տրամաբանությունը հուշում են, որ արհեստական բանականության հեղափոխությունը կշարունակի թափ հավաքել:
Արհեստական Բանականությունը կօգնի՞, թե՞ կխաթարի ժողովրդավարությանը
2022-ի վերջին Կալիֆորնիայում գտնվող OpenAI-ը (Microsoft տեխնոլոգիական հսկայի խոշոր ներդրումայօին ֆինանսավորմամբ) թողարկեց իր ChatGPT մոդելը՝ դրանով իսկ առաջացնելով տեխնոլոգիական նոր ոսկու տենդ: Թեև արհեստական բանականությունը նոր չէ, շատերը ներկա պահն ընդունել են որպես նոր դարաշրջանի սկիզբ: Թվայնացումը հասել է որակապես աննախադեպ մակարդակի, մտածողությունը գնում է, և այժմ հիմնովին կփոխի մեր ողջ ապրելակերպը` սկսած այն բանից, թե ինչպես ենք արտադրում և սպառում, մինչև ինչպես ենք սովորում և շփվում միմյանց հետ:
Նայելով առաջ՝ մենք պետք է հաշվի առնենք այն հնարավորությունը, որ մարդկանց և մեքենաների հարաբերությունները գլխիվայր կշրջվեն։ Իր գերազանց հաշվողական հզորությամբ և արագությամբ, տվյալների աճող առատության հասանելիությամբ և ընկալման արագ բարելավմամբ (շնորհիվ ավելի համապարփակ և բարդ սենսորների)՝ նոր մեքենաները սկզբից անփոխարինելի կդառնան մարդկության համար, իսկ հետո՝ շատ ավելի բարձր վերջինից:
Այն, ինչի հետ մենք գործ ունենք, ուրեմն, սուբյեկտի և օբյեկտի միջև հնարավոր փոխանակումն է — մարդկանց և նրանց գործիքների միջև: Քանի որ ինքնաուսուցման կարողություններով և բարձրագույն գիտելիքներով մեքենաները հստակորեն հնարավորություն կունենան մարդկությանը երկրորդ տեղ իջեցնելու, իրական հարցն այն է, թե արդյոք նրանք իսկապես կանեն դա:
Այս դինամիկան գնահատելու համար մենք պետք է վերադառնանք գերմանացի փիլիսոփա Գեորգ Վիլհելմ Ֆրիդրիխ Հեգելի «Տեր-Ստրուկ դիալեկտիկայի» հայտնի վերլուծությանը, որը նա արտահայտել է առաջին արդյունաբերական հեղափոխության գագաթնակետին, 1807 թվականի իր «Ոգու ֆենոմենոլոգիա» գրքում: Արխետիպ Վարպետը, Հեգելը բացատրում է, պատվիրում և վայելում է ուրիշների աշխատանքի պտուղները, մինչդեռ Ստրուկը դիմանում է տքնաջան դժվարություններին և ենթարկվում Վարպետի կամքին: Ընթացքում, սակայն, Ստրուկը ձեռք է բերում աշխարհը կերտելու հմտություններ և մի օր ազատվում է լծից։
Ինչպե՞ս կդրսևորվի այս դիալեկտիկան մարդկանց և մեքենաների հարաբերություններում: Այս հարցը լիովին աննախադեպ է մարդկության պատմության մեջ, և պատասխանը կարող է պարզել, թե արդյոք այդ պատմությունը կշարունակվի ապագայում: Սակայն հարցերն ավելի են բարդացնում մյուս երկու մեծ փոխակերպումները, քանի որ դրանք կարող են նշանակել, որ մենք քիչ ընտրություն ունենք, քան ամբողջությամբ ընդունել AI-ը:
Ի վերջո, մարդու գոյատևումը զգալիորեն ավելի տաք մոլորակում նույնիսկ հնարավոր է առանց արհեստական ինտելեկտի վրա հիմնված տեխնոլոգիական քաղաքակրթություն հաստատելու: Իսկ ի՞նչ պետք է անենք, եթե մեր աշխարհաքաղաքական մրցակիցները AI-ի գերիշխանություն են հետապնդում, բացի ինքներս մեզ հետամուտ լինելով AI-ի գերակայությանը: Ավելին, ի՞նչ է դառնալու մարդկային հասարակությունների հիմնարար քաղաքական կառուցվածքը այս արմատապես տարբեր և նորագույն պայմաններում: Ի՞նչ կլինի պետությունների և կառավարությունների և նրանց միջև անվերջանալի թվացող ծեծկռտուքի հետ, հատկապես, եթե արհեստական ինտելեկտը դառնա ժամանակակից պատերազմ վարելու կամ նույնիսկ ղեկավարելու նախընտրելի միջոցը:
Այժմ, երբ մենք անցնում ենք արհեստական ինտելեկտի շեմը, կարծես թե այդ հարցում քիչ ընտրություն ունենք, մենք պետք է լրջորեն վերաբերվենք այն հնարավորությանը, որ մեր անցումը մարդակենտրոն քաղաքակրթությունից դեպի այն քաղաքակրթությունը, որտեղ գերակշռում են մեքենաները, կհանգեցնի մարդկային տարրի վերացմանը առհասարակ: Նույնիսկ եթե մարդկային տեսակը չվերացվի, այն կարող է ամբողջությամբ մարգինալացվել: Որքան էլ մեզ հիմա տարօրինակ է թվում, սա ամենայն հավանականությամբ լուսավորության դիալեկտիկայի գագաթնակետն է:
