Ինչն է մահացու վտանգ ներկայացնում ժողովրդավարության համար
Getty Images
Թեև տնտեսական անհավասարությունը չափելու բազմաթիվ եղանակներ կան, հիմնական ցուցանիշները հետևողականորեն ցույց են տալիս, որ անհավասարությունները գնալով վատանում են: Միավորված ազգերի կազմակերպության վերջին զեկույցի համաձայն՝ աշխարհի բնակչության 71%-ն այժմ ապրում է այն երկրներում, որտեղ անհավասարությունն աճել է։ Այս մասին գրում է հոդվածի հեղինակ Կաուշիկ Բաշուն(Kaushik Basu) project-syndicate-ում:
Զարմանալի չէ, որ սա ներառում է Հնդկաստանն ու Չինաստանը: Թոմաս Պիկետիի և նրա համահեղինակների վերջին հոդվածը ցույց է տալիս, որ Հնդկաստանում առաջին 1%-ի եկամուտների մասնաբաժինը հասել է ամենաբարձր մակարդակին 1922 թվականից ի վեր:
Միևնույն ժամանակ, գլոբալ անհավասարությունը մնում է չափազանց բարձր։ Մինչ միլիարդատերերի կարողությունը հասել է աննախադեպ մակարդակի, Համաշխարհային բանկի գնահատմամբ՝ աշխարհում 712 միլիոն մարդ գոյատևում է օրական 2,15 դոլարից պակաս գումարով:
Ապագա սերունդները, հավանաբար, ցնցված կլինեն, որ մենք հանդուրժել ենք անհավասարության նման ծայրահեղ մակարդակը, ճիշտ այնպես, ինչպես սարսափում ենք մեր նախնիների կողմից ստրկության ընդունումից: Բայց ինչպես Դեյվիդ Հյումը պնդում էր տասնութերորդ դարում, բարոյական հրամայականները («պետք է») չեն կարող ծագել օբյեկտիվ փաստերից («է»): Այլ կերպ ասած, անհավասարության նման խնդիրները չեն կարող լուծվել միայն գիտության կամ բանականության միջոցով: Փոխարենը, մենք պետք է ընդգծենք նրանց բարոյական հետևանքները՝ համոզելու մարդկանց գործել:
Համաշխարհային անհավասարության երկու հիմնական ասպեկտները հատուկ ուշադրության են արժանի:
- Տնտեսական անհավասարությունները կվատթարանան ինչպես երկրների ներսում, այնպես էլ երկրների միջև: Քանի որ արհեստական բանականության նման տեխնոլոգիական առաջընթացը նվազեցնում է մարդկային աշխատուժի պահանջարկը, ամբողջ աշխարհում աշխատավոր դասակարգի տնային տնտեսությունները կարող են գնալով ավելի աղքատանալ: Մինչդեռ նրանք, ովքեր տիրապետում են մեքենաներին և ղեկավարում են խոշորագույն կորպորացիաները, ակնկալվում է, որ կհավաքեն աննախադեպ ուժ և հարստություն: Միացյալ Նահանգները — որտեղ ապրում է մոտ 38 միլիոն մարդ, որոնք ապրում են աղքատության շեմից ցածր՝ չնայած աշխարհի ամենահարուստ երկրներից մեկն է — պատկերացում է տալիս այս մռայլ ապագայի մասին:
- Ծայրահեղ անհավասարությունը մահացու վտանգ է ներկայացնում ժողովրդավարության համար՝ հնարավորություն տալով միլիարդատերերին և փողատերերին ազդել ընտրությունների վրա, գրավել ավանդական և սոցիալական լրատվամիջոցները և ձևավորել հանրային ընկալումները: Ցավոք սրտի, դատելով սոցիալական մեդիայի շաղակրատություններից և թրոլինգից, առաջադեմ հարկման և վերաբաշխման քաղաքականության դեմ ամենաուժեղ ընդդիմությունը գալիս է հասարակության ավելի աղքատ շերտերից՝ հիմնականում ապատեղեկատվության և մանիպուլյացիայի պատճառով:
Ծայրահեղ անհավասարության և արհեստական բանականության վրա հիմնված ապատեղեկատվության թունավոր համակցությունը նաև գործոն է, որը ճնշում է ազատական ժողովրդավարությունների վրա և ամբողջ աշխարհում ավտորիտար ուժերի աճին: Թույլ տալով մի քանի հարուստ անհատների անհամաչափ ազդեցություն ունենալ՝ այսօրվա համաշխարհային տնտեսությունը գնալով ավելի է մարգինալացնում և զրկում աշխարհի բնակչության մեծ մասի իրավազորությունը:
Անշուշտ, անհավասարությունը նվազեցնելու սխալ փորձերը նույնպես զգալի ռիսկեր են պարունակում: Օրինակ, կատարյալ էգալիտարիզմի հասնելու փորձն անխոհեմ կլինի, քանի որ որոշակի անհավասարություն է անհրաժեշտ խթաններ ստեղծելու համար: Նմանապես, ողջ հարստությունը կենտրոնացնելը պետության ձեռքում, ինչպես արեց Խորհրդային Միությունը, կհանգեցներ պահանջարկի և առաջարկի սխալ կառավարման և, ի վերջո, կռոնիզմի(cronyism):
Փոխարենը, այն, ինչ մեզ իրականում անհրաժեշտ է, առաջադեմ հարկային համակարգ է, որը եկամուտները վերաբաշխում է հարուստներից աղքատներին՝ պահպանելով խթանները: Բարեբախտաբար, նման միջոցառումների զգալի հնարավորություն կա։ Իմ վերջին «Երջանիկ լինելու պատճառ» գրքում ես առաջարկում եմ հարկային ռեժիմ, որը ես անվանում եմ «ակորդեոնի հարկ», որի նպատակն է նվազեցնել եկամուտների տարբերությունը՝ հարկելով բարձր եկամուտ ունեցողներին և փոխանցելով եկամուտը նրանց, ովքեր ավելի ցածր եկամուտներ ունեն:
Թեև այս մոդելը, ըստ էության, գործում է որպես առաջադեմ հարկային համակարգ, դրա հզորությունը կայանում է միկրո կառուցվածքի մեջ: Որոշակի կետից այն կողմ, գերհարուստներն այլևս չեն ձգտում ավելի շատ վաստակել՝ իրեր գնելու համար: Պարզ ասած, հինգերորդ զբոսանավից հետո վեցերորդը պարզապես կարգավիճակի խորհրդանիշ է, որի նպատակն է գերազանցել այլ հարուստ անհատներին:
Որոշակի շեմից բարձր բոլոր եկամուտները հարկելով և այդ գումարը փոխանցելով դրանից ցածր եկամուտ ունեցողներին՝ կառավարությունները կարող են նվազեցնել անհավասարությունը՝ չվնասելով խթաններին: Ամենահարուստ մարդը կմնա ամենահարուստը, իսկ երկրորդ ամենահարուստը նույնքան ջանասիրաբար կաշխատի գագաթին հասնելու համար: Բայց խթանները միջին և բանվոր դասակարգերի, որոնց անդամները հիմնականում աշխատում են իրենց ապրուստը հոգալու համար, այլ ոչ թե փորձում են գերազանցել իրենց հարևաններին, կմնան անփոփոխ:
Թեև ակորդեոնի հարկը կարող է հանդես գալ որպես ազգային մակարդակում անհավասարության նվազեցման հզոր գործիք, այսօրվա գլոբալացված տնտեսությունը իրագործման զգալի մարտահրավերներ է ներկայացնում: Եթե կառավարությունը չափազանց ագրեսիվ կերպով հարկում է բարձր եկամուտները, դա կարող է առաջացնել կապիտալի արտահոսք:
Այսպիսով, գլոբալ անհավասարության նվազեցումը պահանջում է բազմակողմ համաձայնություններ։ Թեև ԱՄՆ-ը լավ դիրք ունի այս ջանքերը ղեկավարելու համար, վերջինիս կարողությունը կախված է նոյեմբերին կայանալիք նախագահական ընտրությունների արդյունքից: Փոխնախագահ Կամալա Հարիսը — ենթադրաբար դեմոկրատ թեկնածուն — հույս է տալիս ավելի մեծ բաշխման արդարության համար: Ի հակադրություն, նախկին նախագահ Դոնալդ Թրամփի հաղթանակը, հավանաբար, կհանգեցնի անհավասարության վատթարացմանը: Մեզ մնում է հուսալ, որ ամերիկացի ընտրողները ճիշտ ընտրություն կկատարեն։
