Համաշխարհային կարգը բացակայում է
MAHMUD HAMS/AFP via Getty Images
Երբ Ռուսաստանը ներխուժեց Ուկրաինա 2022 թվականի փետրվարի 24-ին, ամեն ինչ փոխվեց ոչ միայն Եվրոպայի, այլև աշխարհի համար: Պատմական ժամացույցը ետ էր շրջվել։ Այս մասին գրում է հոդվածի հեղինակ Յոշկա Ֆիշերը(Joschka Fischer) project-syndicate-ում:
Հենց որ խոշոր ռազմական տերությունը նվաճողական պատերազմ սկսեց խաղաղ հարևանի դեմ, մենք վերադարձանք մի աշխարհ, որտեղ իշխանությունը հաստատվում է բռնության միջոցով, իսկ սահմանները գծվում են արյունով: 20-րդ դարավերջի և քսանմեկերորդ դարասկզբի աշխարհաքաղաքական որոշիչ սկզբունքը տապալվեց: Ոչ բռնի բանակցություններն ու խաղաղությունը դուրս եկան; ուժի միակողմանի պնդումները նորից մտան:
Չնայած վերջին տասնամյակների ընթացքում բազմաթիվ պատերազմներ են եղել, դրանք հիմնականում տարածաշրջանային են եղել և տեղի են ունեցել աշխարհաքաղաքական խզման գծերի ծայրամասում: Չկար որևէ ակնարկ գլոբալ Սարաևոյի մասին — պատերազմ, որը պահանջում էր միջազգային միջամտություն, ինչպես Բոսնիայում 1990-ականներին, բայց շատ ավելի մեծ մասշտաբով: Ավտոմատ կայունացուցիչները հուսալիորեն աշխատեցին, և Միացյալ Նահանգները` միակ գերտերությունը, որը դեռևս ծառայում էր որպես կարգուկանոնի երաշխավոր — կամ այդպես էր թվում — մինչև որ այդ աշխարհը ճեղքվեց մեր աչքերի առջև՝ ավելի լավ այլընտրանք չտեսնելով:
Արևմուտքի գլխավորած միջազգային կարգը ճգնաժամ է ապրում
Ինչպես ակնհայտ էր վաղուց, քսանմեկերորդ դարի աշխարհաքաղաքական հիմնական առանցքը լինելու է հարաբերությունները ԱՄՆ-ի և Չինաստանի միջև։ Եթե երկու գերտերությունները կարողանան ռազմավարական փոխըմբռնման հասնել և համագործակցել միմյանց հետ, ապա խաղաղ ապագայի մեր հնարավորությունները կտրուկ կմեծանան։ Եթե չկարողանան, հակառակը կլինի։
Իրավիճակը բարդացնում է այն փաստը, որ հին աշխարհակարգը՝ հիմնված հիմնականում Ամերիկայի լիբերալ սկզբունքների և Արևմտյան գերակայության վրա, կորցնում է ուժը և շատ հարցեր է առաջացնում: Ինչ հետևանքներ կհետևի զինված մարտահրավերների տարածումից գոյություն ունեցող աշխարհակարգի համար: Կարո՞ղ է Pax Americana-ն իր տեղը զիջել Չինացիների կողմից որոշված համակարգին: Եթե այո, ապա այդ գործընթացը կլինի՞ բռնի, թե՞ խաղաղ, միգուցե գլոբալ մասշտաբով հին եվրոպական «պենտարխիայի» (հինգ ուժերի գերակայություն) ինչ-որ վերստեղծմամբ:
Այդ վերջին միտքն ինձ չափազանց մեխանիկական է թվում, հատկապես հիմա, երբ երկրորդ մեծ պատերազմը շարունակվում է Մերձավոր Արևելքում: Հոկտեմբերի 7-ին Իսրայելում ՀԱՄԱՍ-ի ոճրագործությունները ցույց են տալիս, թե ինչպես կարող են պայթել տարածքային երկարատև հակամարտությունները, երբ փոխվում են ավելի ժամանակակից, պայմանական աշխարհաքաղաքական պայմանները: Իսրայելա-պաղեստինյան հակամարտությունը նորություն չէ. այն թվագրվում է Բրիտանական կայսրության և Առաջին համաշխարհային պատերազմի ժամանակներով: Բայց առանց կայուն աշխարհաքաղաքական շրջանակի, նման հակամարտությունները իդեալականորեն հարմար են գաղտնի գործիքավորման համար այլոց կողմից, որոնք պայքարում են համաշխարհային կամ տարածաշրջանային իշխանության համար:
Հնարավոր զարգացում ԱՄՆ-Չինաստան հարաբերություններում 2024 թվականին
Ավելացնենք Թայվանի նկատմամբ Չինաստանի աճող ագրեսիվ հռետորաբանությունը և ինքնիշխանության պահանջը Հարավչինական ծովում, և հեշտ է տեսնել, թե որքան անկայուն է գլոբալ իրավիճակը: Համալրելով անորոշությունը՝ աշխարհը ենթարկվում է լայն վերադասավորման: Գլոբալ Հարավը պահանջում է ավելի շատ տեղեր սեղանի շուրջ, և նոր դաշինքներ և կոալիցիաներ են ի հայտ գալիս Արևմուտքի հասանելիությունից դուրս:
Արդյոք «Արևմուտքն ընդդեմ մնացածի» մրցակցությունը կդառնա այն համատեքստը, որում նահանջում է Արևմուտքի գերակայությունը: Թե՞ Եվրոպայում և ԱՄՆ-ում հզոր քաղաքական հոսանքները Արևմուտքին կհեռացնեն իր ավանդական դաշնակցային կառույցներից և գնալով ավելի հակաժողովրդավարական ուղղությամբ:
Իրոք, նոր աշխարհ է առաջանում: Այն կբնութագրվի ոչ միայն ավելի շատ փոխկախվածություններով, այլև ավելի շատ անապահովությամբ, վտանգով, պատերազմով։ Միջազգային հարաբերություններում կայունությունն օտար հասկացություն է դառնալու — այն մենք լիովին չէինք գնահատում, մինչև չանհետացավ:
