Մեզ քաոս է սպասվում, եթե քայլեր չենք ձեռնարկում
Մալդիվյան կղզիների արևով լցված կորալային կղզիներն ու խութերը գտնվում են էկզիստենցիալ վտանգի տակ։ Քանի որ երկրի բնակչության 80%-ն ապրում է ծովի մակարդակից ընդամենը մեկ մետր բարձրության վրա, բազմաթիվ կղզիներ կարող են դառնալ անբնակելի, քանի որ կլիմայի փոփոխությունը հանգեցնում է օվկիանոսի մակարդակի բարձրացմանը: Այս դարավերջում կես միլիոն մարդ կարող է տեղահանվել։ Մալդիվները դիմակայում են այս սպառնալիքին հարմարվողականության մի շարք նորարարական նախաձեռնություններով՝ կորալային խութերի վերականգնումից մինչև արևային էներգիայի լողացող համակարգեր: Բայց գոյատևումը էժան չի լինում: Այս մասին գրում են հոդվածի հեղինակներ Էմիլի Ուիլկինսոնը և Կաննի Վիգնարաջան(Kanni Wignaraja) project-syndicate-ում(Credit Ratings and Climate Chaos):
Մալդիվներն իրենց եկամուտների մեծ մասը ստանում են բարձրակարգ զբոսաշրջությունից: Այսպիսով, ինչպես շատ այլ երկրներ, այն ծանր հարված էր ստացել COVID-19 համաճարակից, որը դադարեցրեց համաշխարհային բազմաթիվ ճանապարհորդություններ: Բայց 2021 թվականին, երբ սահմանափակումները թուլացան, զբոսաշրջության հզոր վերականգնումը խթանեց Մալդիվների տնտեսական կայուն վերականգնումը (մինչհամաճարակային աճի վերադարձի խոստումով մինչև 2023 թվականը):
Այդ վերականգնումն ընդհատվեց երկու հաջորդական վարկային ռեյթինգների իջեցմամբ՝ սկզբում Moody’s-ից, այնուհետև Fitch-ից, ինչը հանգեցրեց փոխառության ծախսերի կտրուկ աճին: Մալդիվների վերջին պարտատոմսերը, որոնք թողարկվել են 2021 թվականին, ունեին արժեկտրոնային 9,875% տոկոսադրույք և 10,5% եկամտաբերություն: Այդ ժամանակից ի վեր պարտատոմսերի եկամտաբերությունը գերազանցել է 20%-ը, ինչը արտացոլում է ավելի բարձր ռիսկի ընկալումը ներդրողների կողմից: Արդյունքում, Մալդիվները փաստացի արգելափակվել են միջազգային շուկաներից: 2021 թվականից ի վեր իր զարգացման ծրագրերը ֆինանսավորելու պարտատոմս չի թողարկել։
Տեղի ունեցավ այն, ինչից պետք է զգուշանա ողջ մարդկությունը
Մալդիվները միայնակ չեն: Համաճարակի ընթացքում 16 Փոքր կղզի զարգացող պետություններից (SIDS) 11-ը — որոնք հատկապես խոցելի են կլիմայի փոփոխության նկատմամբ — որոնք գնահատվել են վարկանիշի իջեցման կամ բացասական վարկային կանխատեսումների վարկավորման երեք խոշոր գործակալություններից (CRA) առնվազն մեկի կողմից: Moody’s, Fitch և Standard & Poor’s: Սա աղետալի է տնտեսության զարգացման և կլիմայի հարմարվողականության ջանքերի համար:
Վարկային ռեյթինգների օգտագործումը՝ որպես երկրի վարկունակության վերջնական չափանիշ, վաղուց ճանաչվել է որպես ֆինանսական կայունության սպառնալիք, մասնավորապես՝ Գլոբալ Հարավում: Վարկանիշի իջեցումն ունի հսկայական ազդեցություն՝ առաջացնելով վաճառքներ և շուկայի անկայունություն հենց այն պահին, երբ երկրները ամենավերջինը կարող են այն թույլ տալ: Այնուամենայնիվ, վարկային ռեյթինգների ոլորտն ինքնին ոչ թափանցիկ է, ոչ մրցունակ:
UNDESA-ի վերջին ուսումնասիրությունը ցույց է տվել, որ համաճարակի ժամանակ առաջացող շուկաների և զարգացող երկրների վարկային ռեյթինգներն իջեցվել են ընդհանուր առմամբ 125 աստիճանով, մինչդեռ զարգացած տնտեսությունների պարագայում, որոնք և՛ կրճատվել են, և՛ ավելի արագ են կուտակել պարտքերը, իջել են ընդամենը վեց աստիճանով: Սա, հավանաբար, մասամբ արտացոլում է այն փաստը, որ մեծ երեք CRA-ները հիմնականում համալրված և կարգավորվում են Գլոբալ Հյուսիսում:
Ավելին, վարկանիշային որոշումները հաճախ ձևավորվում են գաղափարական կողմնակալություններով, ինչպիսիք են այն համոզմունքը, որ կառավարության միջամտությունը տնտեսության մեջ ինքնաբերաբար խաթարում է աճն ու արդյունավետությունը, այլ ոչ այն գործոնների, որոնք կարևոր են պարտքի կայունության համար՝ տնտեսական և սոցիալական զարգացում, ինչպես նաև կլիմայի կայունություն: Սուվերեն վարկային գնահատումներն անուղղակիորեն ֆիքսում են կլիմայի հետ կապված ռիսկերը՝ բնապահպանական, սոցիալական և կառավարման (ESG) գնահատականների միջոցով, սակայն կլիմայի դիմացկունություն ստեղծելու ջանքերն անտեսվում են՝ չնայած դրանց կարևոր հետևանքներին պարտքի կայունության վրա:
SIDS-ն աշխարհի ամենաբարձր պարտք ունեցող երկրներից է. նրանց պետական պարտք-ՀՆԱ հարաբերակցությունը միջինը կազմել է 82,5% 2020 թվականին և նախատեսվում է մնալ 70%-ից բարձր մինչև 2025 թվականը: Կլիմայի փոփոխությունը դրա կարևոր պատճառն է: Ինչպես ցույց է տվել ՄԱԿ-ի Շրջակա միջավայրի ծրագրի 2018 թվականի ուսումնասիրությունը, կլիմայական խոցելիությունը զարգացող տնտեսությունների նմուշի պարտքի միջին արժեքը բարձրացրել է նախորդ տասնամյակում 117 բազային կետով՝ ստիպելով նրանց վճարել 40 միլիարդ դոլար լրացուցիչ տոկոսավճարներ: Ոմանք կանխատեսել են, որ առաջիկա տասնամյակում այդ բեռը կավելանա 146-168 միլիարդ դոլարով:
Բոլորս չափազանց լուրջ խնդրի առաջ ենք կանգնած. այլևս ժամանակ չկա սպասելու
Սա աղետալի կլիներ SIDS-ի համար: Եթե այս երկրները պետք է մնան ջրի վերևում (բառացիորեն), նրանք պետք է կարողանան ներդրումներ կատարել կայուն աճի և զարգացման կառուցողական բլոկների մեջ՝ մարդիկ, ենթակառուցվածքներ, էներգետիկա և պարենային անվտանգություն: Բայց նրանց պարտքի սպասարկման ծախսերն արդեն հսկայական են — շատ ավելի մեծ, քան կլիմայի սահմանափակ ֆինանսավորումը, որը տրամադրվում է համաշխարհային համաձայնագրերի միջոցով: 2016-ից մինչև 2020 թվականը SIDS-ը ստացել է 9,42 միլիարդ դոլար զարգացման և կլիմայի ֆինանսավորում՝ իրենց ճկունությունը ուժեղացնելու համար, և 26,6 միլիարդ դոլար է վճարել արտաքին վարկատուներին:
Իրավիճակն ավելի վատթարացնելով՝ SIDS-ն իր պարտքերը վերակազմավորելու քիչ տարբերակներ ունի՝ հատկապես վարկանիշների իջեցման պատճառով:
Ապահով, բարգավաճ, կլիմայակական տեսանկյունից դիմացկուն պետություններն ակնհայտորեն ավելի լավն են մնացած աշխարհի համար — ներառյալ մասնավոր վարկատուների և առաջադեմ տնտեսության կառավարությունների — քան անկայուն, պարտքերով լի երկրները, որոնք հանդուրժում են մարդկային և շրջակա միջավայրի մեծ տեղաշարժը և կորուստները: Եթե վարկային ռեյթինգները մնան շուկայական բարոմետր, ապա դրանք պետք է լինեն թափանցիկ, արդար և կառուցողական:
Այդ նպատակով ՄԱԿ-ի Մարդու իրավունքների գերագույն հանձնակատարի գրասենյակը իրավացիորեն կոչ է արել կասեցնել վարկային ռեյթինգները ճգնաժամերի ժամանակ: CRA-ները նաև պետք է կասեցնեն ռիվյուների հրապարակումը ցնցումների ժամանակ, որպեսզի շուկաները կարողանան հարմարվել փոփոխվող հիմունքներին:
CRA-ների գաղափարական կողմնակալությունները և թափանցիկության պակասը կարող են լուծվել դրանց ապակենտրոնացման կամ տարածաշրջանային կամ բազմակողմ վարկանիշային գործակալությունների ստեղծման միջոցով: Վերջապես, CRA-ները պետք է կիսեն ուղեցույցն այն մասին, թե ինչպես են կլիմայական ռիսկերը և հարմարվողականության ջանքերը տեղավորվում իրենց մեթոդոլոգիաներում, հատկապես, երբ խոսքը վերաբերում է սուվերենների վարկանիշին:
Ինչպես ԱՄՆ-ում վարկային վարկանիշների համակարգը բարեփոխվեց 2008 թվականի համաշխարհային ֆինանսական ճգնաժամից հետո ( Dodd-Frank Act-ի միջոցով), CRA-ները պետք է բարելավվեն՝ ի պատասխան այն մարտահրավերներին, որոնց այժմ բախվում է SIDS-ը: Հրդեհների և ջրհեղեղների պատճառով՝ կապված կլիմայական ճգնաժամի հետ, որոնց ստեղծման մեջ նրանք ոչ մի դեր չեն ունեցել, այս երկրներն արժանի են ոչ թե պատժի, այլ աջակցության:
