Երկընտրանք բյուջեի կազմակերպման հարցում
Jemal Countess/Getty Images for the Peter G. Peterson Foundation
Այս տարի մի քանի ամիսը մեկ ԱՄՆ կառավարությունը հայտնվում է փակման եզրին։ Սա տեղի ունեցավ մայիսին, երբ Կոնգրեսի հանրապետականները ի սկզբանե հրաժարվեցին բարձրացնել պարտքի սահմանաչափը, իսկ սեպտեմբերին, երբ Կոնգրեսը կարողացավ կանխել վերջին րոպեի փակումը` ընդունելով դաշնային կառավարությունը մինչև նոյեմբերի 17-ը բաց պահելու օրինագիծը: Այս մասին գրում է հոդվածի հեղինակ Կոիչի Համադան(Koichi Hamada) project-syndicate-ում:
Այն դեպքում, երբ Կոնգրեսը չկարողանա համաձայնություն ձեռք բերել դաշնային գործակալությունների ֆինանսավորման վերաբերյալ մինչև հաջորդ վերջնաժամկետը, միլիոնավոր պետական աշխատողներ, ներառյալ միլիոնավոր զինվորականներ, աշխատանքից կազատվեն՝ խաթարելով կարևոր հանրային ծառայությունները:
Թեև կառավարության փակումներն ամերիկյան յուրահատուկ երևույթ են, Միացյալ Նահանգները ընդգծում է այն երկընտրանքները, որոնց առջև ծառացած են հարկաբյուջետային քաղաքականություն մշակողներն այսօր: Այն նաև նոր լույս է սփռում տնտեսագետների միջև ընթացող բանավեճի վրա, թե արդյոք պետական բյուջեները պետք է բալանսավորված լինեն, հատկապես COVID-19 համաճարակի հետևանքով:
Ֆիսկալ բազեները հաճախ կառավարությունները նմանեցնում են մասնավոր քաղաքացիների կամ կորպորացիաների: Ճիշտ այնպես, ինչպես անվճարունակ մասնավոր կազմակերպությունները կարող են սնանկ ճանաչվել և արգելվել բիզնեսով զբաղվել, այնպես էլ կառավարությունները պետք է խուսափեն մեծ պարտքեր կուտակելուց: Թեև այս տեսակետն արձագանքում է լայն հասարակությանը և բազմաթիվ տնտեսագետների, այն բավականին միամիտ է:
Անշուշտ, պետական ծախսերը պետք է շրջահայաց լինեն, հատկապես, որ կառավարությունները չեն գործում նույն մրցակցային, շահույթի վրա հիմնված տրամաբանությամբ, ինչ մասնավոր ձեռնարկությունները: Բայց սա չի նշանակում, որ զրոյական պարտքը իդեալական է երկրի բարօրության համար:
Նրանք, ովքեր կարծում են, որ կառավարությունները պետք է խուսափեն պարտքերից, նաև հաճախ պնդում են, որ պակասորդի ծախսերը չեն կարող արդյունավետորեն խթանել տնտեսությունը: Այսպես կոչված Ռիկարդյան համարժեքությունը, որն ինքը Դեյվիդ Ռիկարդոն անիրատեսական համարեց, ենթադրում է, որ պարտքով ֆինանսավորվող ծախսերը կհանգեցնեն ավելի մեծ հարկային բեռի ապագա սերունդների վրա, այնպես որ ներկայիս սպառողները, կանխատեսելով այս ապագա հարկերի բարձրացումը, ավելի զգույշ կլինեն: Բայց սա ճիշտ է միայն այն դեպքում, երբ կառավարությունից ակնկալվում է բարձրացնել հարկերը բյուջեն հավասարակշռելու համար: Նման ակնկալիքների բացակայության դեպքում Ռիկարդյան համարժեքության հայեցակարգը քանդվում է:
Ինչպե՞ս գործունակ դարձնել միջազգային ֆինանսական համակարգը
Հավասարակշռված բյուջեի դոկտրինի դեմ ամենաարմատական (և համոզիչ) փաստարկը առաջ քաշեց տնտեսագետ Աբբա Պ. Լերները, ով ներկայացրեց «ֆունկցիոնալ ֆինանսներ» հասկացությունը: Ջոն Մեյնարդ Քեյնսի նման Լերները կարծում էր, որ հարկաբյուջետային քաղաքականությունը կարող է և պետք է օգտագործվի լիարժեք զբաղվածության հասնելու համար:
Հանրային քաղաքականությունը կոչված է բարձրացնելու և՛ քաղաքացիների, և՛ պետության բարեկեցությունը: Երբ պետական պարտքը պատկանում է ներքին հաստատություններին և տնային տնտեսություններին, այն կարող է դիտվել որպես ակտիվ, այլ ոչ թե պարտավորություն: Չնայած պետական պարտքի զգալի աճը կարող է հանգեցնել արտաքին փոխառությունների ավելացման, ներքին պարտքը եկամուտների բաշխման խնդիր է երկրի ներսում:
Սա նկատի ունենալով Լերներն առաջարկեց, որ կառավարությունը կարող է փող տպել իր պարտքերը փակելու համար։ Եթե սա գնաճ առաջացնի կամ բացասաբար ազդի վճարային հաշվեկշռի վրա, այն կարող է վտանգել երկրի բարեկեցությունը։ Բայց եթե փող տպելը նման խնդիրներ չառաջացնի, ապա պետական դեֆիցիտը կարող է արդյունավետ գործիք ծառայել լիարժեք զբաղվածության հասնելու համար։
Չնայած բացահայտորեն չհաստատելով ֆունկցիոնալ ֆինանսների հայեցակարգը, Նոբելյան մրցանակակիր տնտեսագետ Փոլ Կրուգմանը պաշտպանում է դրա հիմնական սկզբունքները (թեև մի փոքր տատանվում է): Հաշվի առնելով, որ պետությունները ավելի շատ են ապրում անհատներից, գրում է նա, նրանք կարող են վերաֆինանսավորել իրենց պարտքը կամ այլ կերպ փող տպել:
Վերջին մի քանի տարիների ընթացքում, երբ աշխարհի երկրները բախվել են COVID-19 համաճարակի և Ուկրաինայի պատերազմի հետևանքներին, պետական պարտքի շուրջ դարավոր բանավեճի մեր ըմբռնումը զարգացել է երկու իմաստալից ձևով:
- Համաճարակը ընդգծեց հավասարակշռված բյուջեի պահպանման սահմանափակումները: Անսպասելի իրադարձությունները, ինչպիսիք են պատերազմները, բնական աղետները և հանրային առողջապահական արտակարգ իրավիճակները, պահանջում են պետական ծախսերի արագ աճ: Եթե կառավարությունները նպատակ ունենային ֆինանսավորել այս ծախսերը բացառապես հարկման միջոցով, ապա նրանք պետք է շատ ավելի բարձր սահմանային հարկային դրույքաչափեր սահմանեին՝ պոտենցիալ նվազեցնելով տնտեսական արդյունավետությունը: Հետևաբար, «առաջնային հավասարակշռության» ձգտելը կարող է անխոհեմ լինել։ Փաստորեն, COVID-19-ի բռնկումից հետո ԱՄՆ-ը և այլ կառավարությունները որդեգրեցին Ռոբերտ Բարրոյի եկամուտների հարթեցման մոտեցումը՝ պետական դեֆիցիտը կառավարելու համար:
- ԱՄՆ նախագահ Ջո Բայդենի 2021 թվականի Ամերիկյան փրկության ծրագիրը( American Rescue Plan)՝ 1,9 տրիլիոն դոլար արժողությամբ, տրամադրեց շատ անհրաժեշտ խթան, բայց նաև հետագա լարվածություն դրեց տնտեսության վրա, որն արդեն ծանրաբեռնված էր Թրամփի վարչակազմի հարկերի կրճատմամբ հարուստների համար: Սա օգնում է բացատրել, թե ինչու է բարձր գնաճն այդքան համառ՝ չնայած ագրեսիվ տոկոսադրույքների բարձրացմանը Դաշնային պահուստային համակարգի կողմից:
Արժույթի միջազգային հիմնադրամի նախկին գլխավոր տնտեսագետ Օլիվիե Բլանշարն իր վերջին գրքում՝ «Հարկաբյուջետային քաղաքականություն ցածր տոկոսադրույքների ներքո», պնդում է, որ աշխարհի խոշոր տնտեսությունները կարող են պահպանել ողջամիտ դեֆիցիտներ՝ առանց սնանկության վտանգի ենթարկվելու, պայմանով, որ իրենց պետական պարտատոմսերի անվանական տոկոսադրույքները մնան ցածր: Թեև այս հեռանկարն ավելի սովորական է, քան ֆունկցիոնալ-ֆինանսական մոտեցումը, Բլանշարը նաև մեջբերում է սոցիոլոգիական հարցումները, որոնք հուշում են, որ ԱՄՆ շատ տնտեսագետներ այլևս չեն հավատում, որ հավասարակշռված բյուջեն գերազանցում է բոլոր մյուս նկատառումները:
Թեև սա վկայում է տնտեսական մտածողության հնարավոր պարադիգմային փոփոխության մասին, հարցը մնում է: Նախորդ մի քանի տարիները, անշուշտ, բացահայտեցին հարկաբյուջետային կարգապահության և հարկաբյուջետային ընդլայնման միջև ճիշտ հավասարակշռությունը չպահպանելու լուրջ հետևանքները:
