Խաղաղապահության ճգնաժամ
MONUC Peacekeepers (South Africa Contingent, 1 Parachute Battalion) at Kalengera MOB, North Kivu.
UN Photo/Marie Frechon
Նախորդ ամիս Կոնգոյի Դեմոկրատական Հանրապետության նախագահ Ֆելիքս Չիսեկեդին պահանջել էր, որ ՄԱԿ-ը սկսի իր 17000 խաղաղապահների դուրսբերումը իր երկրից մինչև դեկտեմբեր: Հունիսին գնդապետ Ասիմի Գոյտայի ռազմական ռեժիմը Մալիում հանդես եկավ նույն պահանջով: ՄԱԿ-ը մինչև հունվար կավարտի այդ երկրից իր 12000 խաղաղապահների դուրսբերումը։ Միևնույն ժամանակ, Աֆրիկյան միությունը Սոմալիից հեռացնում է իր խաղաղապահներին, որոնց թիվը կազմում է ավելի քան 15,000, քանի որ Արևմտյան կառավարությունները չեն ցանկանում շարունակել ֆինանսավորել առաքելությունը: Այս մասին գրում է հոդվածի հեղինակ Ադեկեյե Ադեբաջոն(Adekeye Adebajo) project-syndicate-ում:
Այս անժամանակ մեկնումները կսրեն անկայունությունը Աֆրիկայի ամենաանկայուն շրջաններում: Այդ իսկ պատճառով այս ամենը ընդգծում է խաղաղապահության աճող ճգնաժամը Աֆրիկայում։
Այս ճգնաժամի հիմքում պարադոքսն է: ՄԱԿ-ի խաղաղապահները, որոնց 84%-ը տեղակայված է Աֆրիկայում, լավ ռեսուրսներ ունեն, բայց նրանք հաճախ հրաժարվում են վտանգավոր կիրարկման առաքելություններ կատարել ռիսկի տակ գտնվող բնակչությանը պաշտպանելու համար: Աֆրիկյան խաղաղապահներն, ընդհակառակը, ավելի պատրաստակամ են անել այն, ինչ անհրաժեշտ է խաղաղությունն ապահովելու համար, սակայն հազվադեպ են ստանում իրենց անհրաժեշտ նյութատեխնիկական և ֆինանսական ռեսուրսները:
ՄԱԿ-ի խաղաղապահները Աֆրիկայում վստահության երկարամյա խնդիր ունեն: 1961 թվականին Կոնգոյի հանրաճանաչ վարչապետ Պատրիս Լումումբան մահապատժի է ենթարկվել ՄԱԿ-ի խաղաղապահ առաքելության կողմից, որը Արևմուտքի դոմինացիայի տակ էր: Դրանից հետո աֆրիկյան բազմաթիվ կառավարություններ դեմ արտահայտվեցին իրենց տարածքում ՄԱԿ-ի խաղաղապահների տեղակայմանը, իսկ Բուրունդին, Չադը, Եգիպտոսը, Էրիթրեան և Սուդանը արտաքսեցին ՄԱԿ-ի զորքերը։
Դրանով այս երկրները կարող են երեխային դուրս նետել լոգանքի ջրի հետ: ՄԱԿ-ը անբաժանելի դեր է խաղացել Նամիբիայում, Մոզամբիկում և Սիերա Լեոնեում խաղաղության և ժողովրդավարական կառավարման վերականգնման գործում: Բայց աֆրիկյան կառավարությունները կասկածում են ունեն ոչ միայն արտաքին խաղաղապահ ուժերի արդյունավետության, այլև նրանց մտադրությունների վրա։
Արդյոք մեր անձնական տվյալները պաշտպանվա՞ծ են
Նրանց կասկածը հազիվ թե անհիմն լինի։ Արտաքին դերակատարների կողմից, ինչպիսիք են Ֆրանսիան և Միացյալ Նահանգները, զորքերի տեղակայումը աֆրիկյան երկրներում, ինչպիսիք են Չադը, Ջիբութին, Նիգերը և Սենեգալը, հաճախ ավելի շատ շահագրգիռ միջամտություն է, քան Աֆրիկայի անվտանգության ամրապնդման իրական ջանքեր:
Հատկապես Ֆրանսիան շատ աֆրիկացիների կողմից դիտվում է որպես ՄԱԿ-ի խաղաղապահ զորքեր օգտագործելու մեծամասամբ սեփական շահերն առաջ մղելու համար: ՄԱԿ-ի Խաղաղության գործողությունների դեպարտամենտը ղեկավարելու 27 տարիների ընթացքում վերջինիս մեղադրել են շահագրգիռ առաքելություններ տեղակայելու մեջ իր նախկին գաղութներում, ներառյալ Կենտրոնական Աֆրիկյան Հանրապետությունը (CAR), Չադը, Կոտ դ’Իվուարը և Մալին: Այժմ ֆրանսիական զորքերը դուրս են մղվել Բուրկինա Ֆասոյի, Մալիի և Նիգերի բազաներից:
Եթե ավելի լայն, ապա ՄԱԿ-ի խաղաղապահները հաճախ դիտվում են տեղական բնակչության կողմից — ինչպիսիք են Հարավային Սուդանում և այլուր — ավելի շուտ որպես սպանդի և տեղահանման դիտորդներ, քան որպես պատնեշներ նրանց դեմ: Ինչպես Արևմտյան երկրները, այնպես էլ ՄԱԿ-ի խաղաղապահ ուժերի հիմնական ոչ արևմտյան մասնակիցները — ինչպիսիք են Բանգլադեշը, Հնդկաստանը, Նեպալը և Պակիստանը — հակված են հրաժարվել իրենց զորքերը տեղակայել Աֆրիկայում վտանգավոր կիրարկման առաքելությունների համար:
Աֆրիկայի բնակչությունը նաև դժգոհ է, որ ՄԱԿ-ի խոշոր առաքելությունների համար տրամադրվող տարեկան 1 միլիարդ դոլարի այդքան մեծ մասը սովորաբար ուղղվում է հենց խաղաղապահների երբեմն շռայլ կարիքների բավարարմանը, այլ ոչ թե պատերազմից տուժած երկրների վերականգնմանը:
Աֆրիկյան խաղաղապահ ճգնաժամը, սակայն, նաև տեղական արմատներ ունի՝ սկսած մայրցամաքի ինստիտուցիոնալ թուլություններից: Աֆրիկան շատ թույլ պետություններ ունի, որոնք պատված են վատ կառավարմամբ, սոցիալ-տնտեսական դադաղ զարգացմամբ և արտաքին դերակատարների ձախողմամբ՝ ամրապնդելու պետական ինստիտուտները կայուն ձևերով, ինչը երկարաժամկետ խաղաղության նախապայման է: Որպես հետեւանք, երկրները հաճախ են նորից հայտնվել հակամարտությունների մեջ:
Նույնիսկ տարածաշրջանային այնպիսի ուժեր, ինչպիսիք են Նիգերիան և ՀԱՀ-ը, որոնք ղեկավարել են առաքելությունները Բուրունդիում, Դարֆուրում, Լիբերիայում և Սիերա Լեոնեում, պայքարում են ներքին փխրունության դեմ: Նմանապես, նորաստեղծ աֆրիկյան տարածաշրջանային կազմակերպությունները նույնպես ունեն զգալի թույլ կողմեր:
Այս մարտահրավերը հրատապ լուծում է պահանջում
Այնուամենայնիվ, հարկ է նշել, որ այս կազմակերպությունները հսկայական զոհողություններ են կատարել հանուն խաղաղության:
Հաղթահարելու ճգնաժամը՝ աֆրիկյան կառավարությունները պետք է անդրադառնան հակամարտությունների հիմնական պատճառներին, ընդ որում միջազգային դոնոր համայնքը մեծահոգաբար աջակցում է ժողովրդավարական իրական բարեփոխիչներին նման ջանքերում: Ավելին, ՄԱԿ-ը պետք է ներդրումներ տրամադրի աֆրիկյան տարածաշրջանային կազմակերպություններին աջակցելու համար, որոնք շարունակում են պատրաստակամություն դրսևորել մայրցամաքում խաղաղություն հաստատելու համար:
ՄԱԿ-ի առաքելությունների համար զորքեր տեղակայող երկրները պետք է ապահովեն, որ Աֆրիկայում և այլուր խաղաղապահության նպատակը խաղաղության հասնելն է, ոչ թե շահույթի, և նրանք պետք է պատրաստ լինեն թույլ տալ իրենց խաղաղապահներին մասնակցել ռիսկային գործողություններին այդ նպատակին հասնելու համար: Սա առաջնորդներից կպահանջի ձևավորել ներքին հասարակական կարծիքը, այլ ոչ թե խոնարհվել դրան:
Վերջապես, փոփոխությունները ՄԱԿ-ի շրջանակներում կենսական նշանակություն ունեն: ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհուրդը պետք է ընդլայնի իր մշտական անդամությունը, հատկապես Աֆրիկայում և Լատինական Ամերիկայում:
Գուտերեշի առաջարկները հիմնված են ՄԱԿ-ի նախկին գլխավոր քարտուղար Բուտրոս Բուտրոս-Ղալիի 1992 թվականի «Խաղաղության օրակարգի» վրա, որը սահմանում է խաղաղարության, խաղաղության պահպանման և խաղաղության հաստատման շրջանակը:
