Պոպուլիզմի առավելությունը

Alex Wong/Getty Images

Քանի որ 2008 թվականի համաշխարհային ֆինանսական ճգնաժամը վարկաբեկեց հին լիբերալ ուղղափառությունը (the old liberal orthodoxy), դռները բացվել են պարզեցված քաղաքականության համար, մասամբ այն պատճառով, որ մարդկանց մեծ մասը հակված է կենտրոնանալ միայն քաղաքականության առաջին կարգի ազդեցության վրա( first-order effects): Ցավոք, բոլորը ստիպված կլինեն ծանր ճանապարհով սովորել, թե ինչու առաջին հերթին նման քաղաքականությունը անհաջողության մատնվեց: Այս մասին գրում է հոդվածի հեղինակ Ռաղուրամ Գ. Ռաջան(Raghuram G. Rajan) project-syndicate-ում:

Նույնիսկ ամենալավ ժամանակներում քաղաքականություն մշակողները դժվարանում են հանրությանը բացատրել բարդ խնդիրները: Բայց երբ նրանք ունենան հասարակության վստահությունը, շարքային քաղաքացին կասի. «Ես լայնորեն գիտեմ, թե ինչ եք փորձում անել, ուստի կարիք չկա ինձ բացատրել յուրաքանչյուր դետալ»: Այդպես էր շատ զարգացած տնտեսություններում մինչև համաշխարհային ֆինանսական ճգնաժամը, երբ լայն կոնսենսուս կար տնտեսական քաղաքականության ուղղության վերաբերյալ: Մինչ Միացյալ Նահանգներն ավելի մեծ ուշադրություն էր դարձնում ապակարգավորմանը, բաց լինելուն և առևտրի ընդլայնմանը, Եվրամիությունը ավելի շատ մտահոգված էր շուկայի ինտեգրմամբ: Ընդհանուր առմամբ, սակայն, լիբերալ (դասական բրիտանական իմաստով) ուղղափառությունը գերակշռում էր:

Հիմնահարց, որը լուրջ ազդեցություն կունենա մեր ապագայի վրա

Այնքան համատարած էր այս կոնսենսուսը, որ Արժույթի միջազգային հիմնադրամի իմ երիտասարդ գործընկերներից մեկի համար դժվարացավ լավ աշխատանք գտնել ակադեմիայում՝ չնայած MIT-ի հեղինակավոր տնտեսագիտության բաժնի PhD-ի առկայությանը, հավանաբար այն պատճառով, որ նրա աշխատանքը ցույց տվեց, որ առևտրի ազատականացումը դանդաղեցրել է աղքատության կրճատման տեմպերը Հնդկաստանի գյուղական շրջաններում: Թեև տեսական փաստաթղթերը, որոնք ցույց են տալիս, որ ավելի ազատ առևտուրը կարող է ունենալ նման անբարենպաստ հետևանքներ, ընդունելի էին, ուսումնասիրությունները, որոնք ապացուցում էին էմպիրիկ երևույթը, ընդունվեցին թերահավատությամբ:

Համաշխարհային ֆինանսական ճգնաժամը կոտրեց և՛ տիրող կոնսենսուսը, և՛ հանրության վստահությունը: Ակնհայտ է, որ լիբերալ ուղղափառությունը բոլորի համար չէր աշխատել ԱՄՆ-ում: Այժմ ընդունելի ուսումնասիրությունները ցույց են տվել, որ միջին դասի արտադրական աշխատողները, որոնք ենթարկվել են չինական մրցակցությանը, հատկապես ծանր հարված են ստացել: «Ակնհայտ է,- ասվում է մեղադրանքում,- քաղաքականություն մշակող էլիտաները, որոնց ընկերներն ու ընտանիքը գտնվում էին պաշտպանված ծառայողական աշխատանքով, օգտվում էին ներկրվող էժան ապրանքներից և նրանց չէր կարելի վստահել առևտրում»:

Այն իրադարձությունից հետո, երբ հին ուղղափառությունը կորցրեց դիրքերը, և երբ դրա կողմնակիցները կորցրին հասարակության վստահությունը, դռները բացվեցին անսովոր լուծումների համար: Բայց եթե արկղից դուրս մտածելը կարող է լավ արդյունքներ բերել, քաղաքականության դեղատոմսերը նույնպես պետք է հեշտությամբ ըմբռնվեն անվստահելի մասնագետների կողմից(by the untrusting layperson): Դրանցում են վատ պոպուլիստական քաղաքականության արմատները:

Եթե մեզ պետք է աշխատատեղեր ստեղծել, ինչո՞ւ չսահմանել սակագներ՝ աշխատողներին պաշտպանելու համար: Եթե մեզ պետք է ծախսել, ինչո՞ւ պարզապես փող չտպել (ինչպես թելադրում է Արժույթի ժամանակակից տեսությունը): Եթե մենք ցանկանում ենք վերակենդանացնել արտադրությունը, ինչո՞ւ չշեշտել Չինաստանից կախվածության վտանգը և սուբսիդիաներ և այլ խթաններ չառաջարկել ընկերությունների համար:

Ինչու ձախողվեց գլոբալիզմը

Քանի որ լիբերալ ուղղափառությունը վարկաբեկվել է հանրության աչքում, շատ նման քաղաքականություններ, որոնք հակասում էին վերջինիս, այժմ կրկին ի հայտ են եկել: Սակայն, նույնքան կարևոր է, որ պոպուլիստական քաղաքականության գրավչությունը, որքան էլ անցյալում անհիմն կամ անհաջող էր, ակնհայտորեն ճշմարիտ է թվում և հեշտ է կումունիկացնել: Ինչպես հայտնի է ասել ամերիկացի էսսեիստ Հ.Լ. Մենկենը, «յուրաքանչյուր բարդ խնդրի համար կա պատասխան, որը հստակ է, պարզ և սխալ»(As the American essayist H.L. Menken famously quipped, “for every complex problem, there is an answer that is clear, simple, and wrong.”): Ի վերջո, ո՞վ չի կարող տեսնել, որ ներմուծման մաքսատուրքերը կպաշտպանեն գոնե ներքին աշխատատեղերը։ Թեև պողպատի նոր մաքսատուրքերով խնայված աշխատատեղերը կբարձրացնեն մեքենաների արտադրության արժեքը երկրում՝ հանգեցնելով այդ ոլորտում աշխատատեղերի հնարավոր կորստի, այս կետը պահանջում է հիմնավորման լրացուցիչ քայլ, որն ավելի դժվար է կումունիկացնել:

Նմանապես, Չինաստան մատակարարին բարեկամ երկիր մատակարարողով փոխարինելը, թվում է, մատակարարման շղթան ավելի դիմացկուն է դարձնում Չինաստան-ԱՄՆ հնարավոր հակամարտությունը, բայց սա կարող է նաև ստեղծել անվտանգության կեղծ զգացում, նկատի ունենալով, որ բարեկամ շատ մատակարարներ դեռևս ապավինում են Չինաստանին հիմնական միջոցների համար: Նմանապես, կապիտալի պահանջների ավելացումը կարող է բանկերին ավելի անվտանգ դարձնել համաշխարհային ֆինանսական ճգնաժամից հետո. բայց շարունակական ավելացումը միայն կբարձրացնի բանկերի ֆինանսավորման ծախսերը և կնվազեցնի նրանց գործունեությունը, ինչը կհանգեցնի ռիսկերի արտագաղթի դեպի չկարգավորված, անթափանց ստվերային ֆինանսական հատված:

Ըստ քսաներորդ դարի ֆրանսիացի ազատական լրագրող Ֆրեդերիկ Բաստիայի՝ «Վատ տնտեսագետի և լավի միջև կա միայն մեկ տարբերություն. վատ տնտեսագետը սահմանափակվում է տեսանելի էֆեկտով. լավ տնտեսագետը հաշվի է առնում և՛ էֆեկտը, որը կարելի է տեսնել, և՛ այն էֆեկտները, որոնք պետք է կանխատեսվեն»։ Բայց երբ վստահություն չկա, քաղաքականություն մշակողների և տնտեսագետների զգուշացումներին պարզապես չեն հավատա երկրորդ փուլի անտեսանելի հետևանքների մասին:

Զարգացող շուկաները և զարգացող երկրները նախկինում անցել են նման ցիկլերի միջով, ինչի պատճառով էլ նրանցից ոմանք այս անգամ հայտնվել են որպես ուղղափառ լիբերալ մակրոտնտեսական քաղաքականության կողմնակիցներ: Այնուամենայնիվ, անսովոր պոպուլիստական քաղաքականություն վարելու գայթակղությունը մնում է ուժեղ, հատկապես հիմա, երբ հարուստ արդյունաբերական երկրներն ընդունել են դրանք:

Հետևաբար, Հնդկաստանը, չնայած այսպես կոչված License Raj-ի հետ ունեցած իր սարսափելի փորձին, վերջերս սկսեց համակարգիչներ ներմուծելու լիցենզիաներ պահանջել՝ մասամբ ներքին արտադրությանն աջակցելու համար, մասամբ էլ նվազեցնելու իր կախվածությունը չինական ներմուծումից: Բայց ի՞նչ կասեք ՏՏ ծառայությունների արտահանման (Հնդկաստանի արտահանման եկամտի ամենամեծ աղբյուրը) և բացասական հետևանքների մասին ընդհանրապես հնդկական բիզնեսի համար:

Մեր օրերում դժվար է հոռետես չլինել։ Արդյունաբերական երկրներում ճոճանակը լիբերալ ուղղափառության նկատմամբ ավելորդ հավատից անցել է դեպի պոպուլիստական քաղաքականության հավատ, մինչև որ դրանց թերությունները ևս մեկ անգամ ակնհայտ դառնան: