ՆԱՏՕ-ի թույլ կողմերը որտե՞ղ են
Վերջերս Ֆինլանդիայի անդամակցությունը ՆԱՏՕ-ին և Շվեդիայի սպասվող ընդունումը ամրապնդեցին դաշինքի հնարավորությունները մի շարք կարևոր ուղղություններով, ինչպիսիք են սուզանավային պատերազմը, ռադիոէլեկտրոնային հետախուզությունը և հրետանին Բալթիկ ծովի տարածքում: Սակայն ՆԱՏՕ-ի հյուսիսային թևում կան մտահոգիչ թերություններ, հատկապես Արկտիկայում և մերձարկտիկական գոտում, ինչը ցույց է տալիս, որ Հյուսիսատլանտյան դաշինքի որոշ առանցքային անդամներ չեն կատարում իրենց պարտավորությունները՝ չնայած Մոսկվայի անմնացորդ հետաքրքրությանը Հեռավոր Հյուսիսում: Այս մասին գրում է հոդվածի հեղինակ Ալեքսանդր Բ. Գրեյը FOREIGN POLICY գործակալությունում:
Ռուսաստանը շատ լավ է օգտագործել մի քանի գործոններ՝ տարածաշրջանում մանևրելու տեղ գտնելու համար: Արկտիկայում և շրջակայքում կան բազմաթիվ կղզիներ, որտեղ գործում են իշխանությունների տարանջատման կանոններ, որի ազգային պաշտպանության հարցերով զբաղվում է ավելի մեծ իրավաբանական անձ: Այսպիսի իրավիճակ է Սվալբարդում (Նորվեգիա), Ֆարերյան կղզիներում (Դանիա) և Գրենլանդիայում (Դանիա)։ Միևնույն ժամանակ, տեղական իշխանությունները պահպանում են ինքնավարության զգալի աստիճան: Յուրաքանչյուր դեպքում Մոսկվան ընդլայնում է իր ազդեցությունը՝ գրեթե չհանդիպելով որևէ դիմադրության Օսլոյի և Կոպենհագենի կողմից:
Սվալբարդում, Նորվեգիայից Հյուսիսային բևեռ ընկած ճանապարհի մեջտեղում, Ռուսաստանը օգտվեց 1920 թվականի պայմանագրի անորոշությունից, որը սահմանափակում է Նորվեգիայի ինքնիշխան իրավունքը՝ զբաղվելու ավանդական ռազմական գործունեությամբ այնտեղ, և ընդլայնում է իր տնտեսական և քաղաքական ազդեցությունը: Մոսկվան զգալի հանքարդյունաբերական ներկայություն է պահպանում արշիպելագում և պնդում է, որ Օսլոն իրավունք չունի միջազգային պատժամիջոցներ կիրառել այնտեղ գտնվող ռուսական բնակավայրերի մատակարարման նկատմամբ։
«Մեծ խաղ» է սկսվում Արևմուտքի և Ռուսաստանի միջև
Թեև պայմանագիրը հաստատում է Նորվեգիայի «բացարձակ ինքնիշխանությունը» կղզու նկատմամբ, այն արգելում է Սվալբարդի օգտագործումը «ռազմական և նմանատիպ նպատակներով», և Օսլոն սա տեսնում է որպես իր ինքնիշխանության լուրջ սահմանափակում: Այնուամենայնիվ, կարելի է ենթադրել, որ ՆԱՏՕ-ի շրջանակներում իր ինքնիշխանությունն ու պարտավորությունները պաշտպանելիս Նորվեգիան պարտավոր է ապահովել Սվալբարդում միջազգային իրավունքի պահպանումը, ներառյալ պատժամիջոցների կիրառումը։
Ֆարերյան կղզիներում, որի պաշտպանության համար պատասխանատու է Դանիան, ուկրաինական հակամարտության ողջ ընթացքում Ռուսաստանից ժամանած բազմաթիվ ձկնորսական նավակներ են նստած՝ գործելով 1970-ականների պայմանագրի համաձայն: Նմանատիպ ռուսական նավերը մեղադրվում են լրտեսության և նույնիսկ դիվերսիայի մեջ, այդ թվում՝ Հյուսիսային ծովում սուզանավային մալուխների դեմ։ Կոպենհագենը չի կարող միջամտել այս հարցում, ինչը ՆԱՏՕ-ի իր գործընկերներին թողնում է հյուսիսային թևում անբավարար պաշտպանված Ռուսաստանի ասիմետրիկ մարտավարությունից։
Վերջերս Ֆարերները փորձում են սահմանափակել ռուսական ձկնորսական նավերի առկայությունը իրենց ջրերում, սակայն այս հարցում բազմաթիվ բացեր կան, ինչը թույլ է տալիս ռուսներին պահպանել մուտքը։ Համաձայն 2005 թվականի Արտաքին քաղաքականության օրենքի՝ Ֆարերյան կղզիները արտաքին հարաբերություններում զգալի ինքնավարություն ունեն, բայց միայն իրենց կառավարության իրավասության ներքո։ Բայց նման ցավոտ հարցերը լուծելու համար անհրաժեշտ է Կոպենհագենի մասնակցությունը և համաձայնեցումը Դանիայի արտաքին քաղաքական առաջնահերթությունների հետ։
Գրենլանդիան վաղուց վեճի առարկա է Դանիայի, Մոսկվայի և Պեկինի միջև, որոնք բարձր են գնահատում հսկա կղզու հարուստ բնական ռեսուրսները և նրա ռազմավարական դիրքը Ֆարերյան Կղզիների և Իսլանդիայի սահմանի մոտ, որպես ռազմավարական կարևոր ջրային տարածք՝ բաժանելով Հյուսիսային Ատլանտիկան Հյուսիսային և Նորվեգական ծովերից: Գրենլանդիան աստիճանաբար ընդլայնում է իր տեղական ինքնավարությունը և, համապատասխանաբար, ենթակա է դրսից աճող ազդեցության։ Կոպենհագենի հզորության թուլացումը մեծ տերություններին մեծ հնարավորություններ է տվել մեծացնելու մրցակցությունն աշխարհի այս ամենամեծ կղզում։
Գրենլանդիայի քայլը դեպի ավելի մեծ ինքնավարություն գրեթե անխուսափելի է թվում: Բայց Կոպենհագենը դեռ հնարավորություն ունի սահմանելու արտաքին քաղաքական հարաբերությունների պարամետրերը գալիք տասնամյակների ընթացքում, եթե այն պնդի ավելի սերտ ներգրավվածություն այն ոլորտներում, որոնք ուղղակիորեն ազդում են ՆԱՏՕ-ի իր պարտավորությունների և պաշտպանական իրավասությունների վրա: Գրենլանդիայի և Դանիայի հարաբերությունները փոփոխությունների են ենթարկվում, և այս պայմաններում Կոպենհագենը պետք է հստակ գծեր գծի միջազգային ասպարեզում, քանի որ վտանգված են նրա, ինչպես նաև ՆԱՏՕ-ի դաշնակիցների կենսական շահերը։
