Ինչպիսին կլինի Հետարևմտյան աշխարհը

Արևմուտքը ոչ միայն չկարողացավ համոզել մնացյալ աշխարհին, որ վերջինս նույնպես մասնաբաժին ունի Ուկրաինայի պաշտպանության գործում, այլև այս ձախողումը ավելի լայն փոփոխության խորհրդանիշ է: Միացյալ Նահանգները, Եվրոպան և նրանց դաշնակիցները որքան շուտ ճանաչեն 1945 թվականից հետո իրենց ստեղծած միջազգային ինստիտուտների սահմանները, այնքան ավելի լավ վիճակում կլինեն: Այս մասին գրում է հոդվածի հեղինակ Մարկ Լեոնարդը project-syndicate-ում։

Երբ ՆԱՏՕ-ի ղեկավարներն այս ամիս գան Վիլնյուս՝ դաշինքի տարեկան գագաթնաժողովին, նրանք ցույց կտան, որ կազմակերպությունը, նոր համախմբված Ուկրաինային աջակցության թիկունքում, հեռու է «ուղեղային մահից», ինչպես նկարագրել է Ֆրանսիայի նախագահ Էմանուել Մակրոնը 2019 թվականին: ՆԱՏՕ-ի նոր կենսունակությունը, սակայն, հերքում է ավելի մեծ խնդիր. Արևմուտքի ձախողումը համոզելու մնացած աշխարհին, որ վերջինս նույնպես մասնաբաժին ունի Ուկրաինայի պաշտպանության գործում, ավելի լայն փոփոխության խորհրդանիշ է:

Ուժերի արագ զարգացող դինամիկայի աշխարհում լուռ հեղափոխությունը վերափոխում է բազմակողմանիությունը և գնալով ավելի է թողնում Արևմուտքն ու նրա ինստիտուտները թիկունքում: Հնդկաստանի արտաքին գործերի նախարարին վկայակոչելով՝ Արևմուտքի խնդիրներն այլևս աշխարհի խնդիրները չեն:

Այս զարգացումը կարող է անակնկալ լինել նրանց համար, ովքեր խաղադրույք էին կատարել 1945 թվականից հետո գլոբալ կառավարման ինստիտուտների փոխակերպող ուժի վրա(սառը պատերազմին անմիջապես հետո): Արևմուտքի բնազդն էր ընդգծել այս ինստիտուտների ունիվերսալ բնույթը և ընդլայնել դրանց շրջանակը: Հույսը այն հանգամանքն էր, որ նույնիսկ անհնազանդ երկրներին վրան բերելը կնվազեցնի այն այրելու նրանց ցանկությունը: Բավարար ժամանակի առկայության դեպքում, վեճը շարունակվի, նրանք կդառնան այն, ինչ ԱՄՆ պետքարտուղարի այն ժամանակվա տեղակալ Ռոբերտ Զելիկը անվանում էր «պատասխանատու շահագրգիռ կողմեր»(“responsible stakeholders”):

Բայց այս կանխատեսումը ձախողվեց, հատկապես այն պատճառով, որ Չինաստանը՝ պատասխանատու-շահագրգիռ կողմի մոտեցման հիմնական թիրախը(he main target of the responsible-stakeholder approach), երբեք ստիպված չեղավ ընտրություն կատարել ինտեգրացիայի և ռեվիզիոնիզմի միջև: Սեղանի շուրջ տեղ հատկացվելուց հետո այն հետապնդեց եռակողմ ռազմավարություն՝ հնարավորինս շատ արժեքներ կորզելու համաշխարհային ինստիտուտներից՝ միաժամանակ պահպանելով սեփական ինքնիշխանությունը և կառուցելու զուգահեռ ինստիտուտներ: Դրանց թվում են ԲՐԻԿՍ խմբավորումը (Բրազիլիա, Ռուսաստան, Հնդկաստան, Չինաստան և ՀԱՀ), Զարգացման նոր բանկը և Ասիական ենթակառուցվածքային ներդրումների բանկը, որոնք համապատասխանաբար պետք է լինեն G7-ի, Արժույթի միջազգային հիմնադրամի և Համաշխարհային բանկի այլընտրանքները:

Միայն 2008 թվականի համաշխարհային ֆինանսական ճգնաժամից հետո Արևմուտքն արթնացավ այս իրողության հետ: Այդ ժամանակից ի վեր, այն արտացոլում է Չինաստանի գործելակերպը՝ փորձելով առաջ մղել իր շահերն ու արժեքները նմանատիպ եռակողմ ռազմավարությամբ: Օրինակ՝ Միացյալ Նահանգները կրկին համագործակցել է ՄԱԿ-ի հետ՝ հետ մղելու չինական ազդեցությունը, միևնույն ժամանակ կառուցելով իր սեփական զուգահեռ ինստիտուտները՝ ԵՄ-ԱՄՆ Առևտրի և տեխնոլոգիաների խորհրդից մինչև Քառակողմ անվտանգության երկխոսություն («Քառյակ» Ավստրալիա, Հնդկաստան և Ճապոնիա) և AUKUS (Ավստրալիայի և Միացյալ Թագավորության հետ):

Ինչպես է ԲՐԻԿՍ-ի ընդլայնումը սպառնում ԱՄՆ-ի գերակայությանը

Արևմտյան կառավարությունները նաև ջանքեր են գործադրում Եվրատլանտյան և Ասիա-Խաղաղօվկիանոսյան ինստիտուտների միջև ավելի կապող հյուսվածք ստեղծելու համար (օրինակ՝ ասիացի գործընկերներին ՆԱՏՕ-ի գագաթնաժողովներին հրավիրելով): Բայց ամենից տպավորիչն այն է, որ նոր կենտրոնացումը բացառիկ կլիմայական ակումբների, ածխածնի սահմանային հարկերի և այլնի պահպանման վրա է: Հետամուտ լինելով այս գաղափարներին՝ Արևմուտքն ավելի է խարխլել 1945 թվականից հետո ստեղծված ինստիտուտները՝ դարձնելով դրանք և, հետևաբար, ինքն իրեն էլ ավելի քիչ վստահելի մնացած աշխարհի աչքում:

Զրո վերջնարդյունքի մոտեցման խնդիրն, իհարկե, այն է, որ այն կարող է էլ ավելի դժվարացնել գլոբալ հրատապ մարտահրավերների լուծումը: Երբ խոսքը վերաբերում է կլիմայի փոփոխությանը, Ուկրաինայի պատերազմին և ապագա համաճարակների սպառնալիքին, գլոբալ կառավարման ժառանգական հաստատությունները ապացուցել են, որ ի վիճակի չեն կոոպերատիվ լուծումներ տալ՝ մասամբ իրենց վստահության կորստի պատճառով:

Մեզանից շատերը կցանկանային, որ 1990-ականների գլոբալ կառավարման մոդելն աշխատեր, բայց դժվար է հերքել, որ «պատասխանատու-շահագրգիռ կողմերի» հին էթիկան այժմ պետք է իր տեղը զիջի նոր էթիկային, որն ավելի հարմար է բազմաբևեռ աշխարհին:

Ինչու է աշխարհը գտնվում մեծ անկարգության եզրին

Ցավոք, Արևմուտքի ներկայացուցիչները պետք է նվազեցնեն իրենց հավակնությունները ունիվերսալ հաստատությունների նկատմամբ՝ դրանց ավելի քիչ վերաբերելով որպես լուծման աղբյուրների, և ավելին` որպես տեղեկատվության փոխանակման և կոնֆլիկտների կառավարման և լուծմանը նպաստող կայքերի: ՄԱԿ-ը չի կարող կանխել մրցակցությունը խոշոր տերությունների միջև, բայց դա կարող է օգնել ամրացնել պահակակետերը: Աշխարհին հուսահատորեն անհրաժեշտ է ավելի մեծ ջանքեր՝ ավելի քիչ հավանական դարձնելու պատերազմը(և ոչ միայն Թայվանի շուրջ) և նրան դեռ պետք է դիվանագիտություն՝ վերջ դնելու այնպիսի հակամարտություններին, ինչպիսին Ուկրաինայում է: Նպատակը պետք է լինի այն, ինչ ԱՄՆ ազգային անվտանգության հարցերով խորհրդական Ջեյք Սալիվանն անվանում է մրցակցություն առանց աղետի:

Համաշխարհային կառավարումը պետք է վերաիմաստավորվի չհամագործակցության դարաշրջանի համար( for an age of non-cooperation): Կլիմայի փոփոխության և COVID-19-ի հարցում բազմակողմանիությունը հասել է միայն համեստ հաջողությունների, մինչդեռ ամենամեծ առաջընթացը պայմանավորված է մրցակցությունով:

Մենք պետք է նաև գիտակցենք, որ գործընթացների մեծ մասն այժմ կատարվում է Արևմուտքի ղեկավարած հաստատություններից դուրս: Խաղաղության և անվտանգության ոլորտում Արևմուտքն արդեն սկսել է հաշտվել ավելի մասնատված աշխարհի իրողությունների հետ։ Սիրիայում, Մոզամբիկում և Կոնգոյի Դեմոկրատական Հանրապետությունում, ինչպես նաև Սաուդյան Արաբիայի և Իրանի միջև մրցակցության մեջ, ոչ արևմտյան ուժերը  ավելի մեծ դեր են խաղում որպես միջնորդ: Արևմուտքը, ընդհանուր առմամբ, տեղի է տվել այս նոր տրամաբանությանը, ներգրավվելով այնտեղ, որտեղ անհրաժեշտ է, բայց սովորաբար առաջնորդվելով տեղական իրողություններով, այլ ոչ թե սեփական ցանկություններով(wishful thinking):

Փոխանակ մտածելու, թե ում հրավիրել Արևմուտքի կողմից ղեկավարվող գործընթացներին, Արևմտյան երկրները պետք է նայեն դեպի դուրս: Նոր ոչ արևմտյան ինստիտուտներից և նախաձեռնություններից որի՞ն է իմաստալից ներգրավվել, և ո՞ր ոլորտներում (կարգավորող, ստանդարտների սահմանում և այլն) կարող են արևմտյան տերությունները նպաստել բարենպաստ արդյունքների հասնելուն։

Համակերպվել նոր բազմաբևեռ աշխարհի հետ չի նշանակում կտրվել բոլորից: Նույնիսկ երբ Արևմուտքը նոր ինստիտուտներ է ստեղծում համախոհ երկրների հետ, այն պետք է շարունակի կառուցողական համագործակցությունը ոչ արևմտյան խաղացողների հետ: Համաշխարհային խնդիրների շուրջ համագործակցությունը կարող է համատեղելի լինել մրցակցության հետ։ Պարզ նայելով իր շահերին և հնարավորություններին՝ Արևմուտքը կարող է օգտագործել իր դեռևս զգալի չափը շատ ավելի մեծ ազդեցության համար: Սա ավելի լավ արդյունքներ կբերի, քան երբևէ կարող էր նահանջը դեպի սոլիպսիզմ: