Հետկապիտալիստական հոռետեսություն

2003 թ.-ին գրականագետ Ֆրեդրիկ Ջեյմսոնը նկատել է, որ «աշխարհի վերջը ավելի հեշտ է պատկերացնել, քան կապիտալիզմի վերջը»։ Երկու դարում առաջին անգամ, նա նշեց, որ կապիտալիզմը դիտվում էր որպես կործանարար և անշրջելի: Հետկապիտալիստական ապագայի հնարավորության նկատմամբ հավատի թուլացումը խոր հոռետեսություն է սնուցել: Այս մասին գրում է հոդվածի հեղինակ Ռոբերտ Սկիդելսկին(Robert Skidelsky) project-syndicate-ում։

Այս գերակշռող հուսահատությունն առաջացնում է Ջոն Մեյնարդ Քեյնսի 1930թ. «Տնտեսական հնարավորությունները մեր թոռների համար» էսսեն, որում նա զգուշացնում էր «հոռետեսության երկու հակադիր սխալների» դեմ։ Առաջինը հոռետեսությունն էր «հեղափոխականների, որոնք կարծում են, որ ամեն ինչ այնքան վատ է, որ մեզ ոչինչ չի կարող փրկել, բացի դաժան փոփոխություններից»։ Երկրորդը հետադիմականների հոռետեսությունն էր, որոնք տնտեսական և սոցիալական կառույցները համարում են «այնքան անկայուն, որ մենք չպետք է փորձարկենք»:

Ի պատասխան իր ժամանակի հոռետեսությունների՝ Քեյնսն առաջարկեց այլընտրանքային տեսլական՝ կանխատեսելով, որ տեխնոլոգիան կսկսի աննախադեպ առատության դարաշրջան: Մեկ դարի ընթացքում, նա պնդում էր, որ տեխնոլոգիական շարունակական առաջընթացը կբարձրացնի կենսամակարդակը — առնվազն «քաղաքակիրթ» աշխարհում — 4-8 անգամ ավելի, քան 1920-ականներին: Սա հնարավորություն կտա նրա սերնդի թոռներին աշխատելու իրենց նախնիների աշխատած ժամերի մի մասը:

Ինչ է սպասվում ոսկու շուկային աշխարհաքաղաքական անորոշությունների ֆոնին

Կարճաժամկետ զբաղվածության տեսությունը, որով լայնորեն հայտնի է Քեյնսը, տեխնոլոգիական ուտոպիայի այս ավելի մեծ տեսլականի մի մասն էր: Նրա կարծիքով, տնտեսությունն ամբողջ հզորությամբ կառավարելը ամենաարագ ճանապարհն էր անհրաժեշտությունից դեպի ազատություն:

Թեև Քեյնսը Կարլ Մարքսի գաղափարներն անհասկանալի էր համարում, հետկապիտալիստական ապագայի նրա տեսլականը նման էր Մարքսի տեսլականին Գերմանական գաղափարախոսությունում: Մարքսը կապիտալիզմը համարում էր արտադրության խնդիրը լուծելու միջոց, մինչդեռ կոմունիզմը դիտվում էր որպես բաշխումը կառավարելու միջոց՝ դրանով իսկ վերացնելով աշխատանքի բաժանման անհրաժեշտությունը։

Քեյնսի նման, Մարքսի ապագայի տեսլականը պաշտպանում էր մշակված սիրողականը․ մի դեր ավանդաբար վերապահված արիստոկրատիայի համար: Մարքսը պատկերացնում էր մի հասարակություն, որտեղ կարելի էր «առավոտյան որս անել, կեսօրին ձուկ որսալ, երեկոյան անասուններ պահել» և «քննադատել ճաշից հետո»՝ չսահմանափակվելով որսորդի, ձկնորսի, հովվի կամ քննադատի դերում: Ինչպես Քեյնսը, նա կապիտալիզմը տեսնում էր որպես փորձություն, որին մարդկությունը պետք է դիմանա, որպեսզի լավ կյանքը կարողանա ժողովրդավարացվել:

Թեև Քեյնսն ու Մարքսը կապիտալիզմը դիտում էին որպես անհրաժեշտ չարիք, երկուսն էլ դեմ էին այն վերացնելու հապճեպ ջանքերին կամ չափազանց ուժգին միջամտելու դրա աշխատանքին: Քեյնսը նախազգուշացնում էր կապիտալիստական համակարգի վաղաժամ քանդման դեմ հարստության և եկամուտների վերաբաշխման միջոցով, մինչդեռ Մարքսը կարծում էր, որ կապիտալիզմը մարդկայնացնելու ռեֆորմիստական փորձերը պարզապես կհետաձգեն հեղափոխությունը:

Բայց չնայած իրենց ուտոպիստական տեսլականներին հետկապիտալիստական աշխարհի վերաբերյալ, Քեյնսն ու Մարքսը հիմնովին տարբեր հայացքներ ունեին կապիտալիստական «հրեշին» հաղթահարելու շուրջ՝ բխելով համակարգի իրենց հստակ մեկնաբանություններից:

Շատ առումներով այսօրվա հոռետեսությունն ավելի խորն է, քան այն, ինչ Քեյնսը բացահայտեց 1930 թվականին: Ձախ հեղափոխականները դեռ ձգտում են կապիտալիզմի անկմանը, սակայն նրանք չեն կարողացել ապահովել կենսունակ քաղաքական այլընտրանք խորհրդային կոմունիզմի փլուզումից հետո: Միևնույն ժամանակ, պահպանողականությունը վերածվել է «արմատական աջի», որը բնութագրվում է վրդովմունքով և շովինիզմով, բայց չունի համահունչ տեսլական ներդաշնակ ապագայի համար: Կողմերից ոչ մեկը կարծես լույս չի առաջարկում թունելի վերջում:

Փրկագնող տեսլականի բացակայությունն է, որ պահպանում և մասամբ սահմանում է այսօրվա տիրող հոռետեսությունը: Մինչ Քեյնսն ու Մարքսը հավատում էին մեքենաների էմանսիպացիոն ուժին, տեխնոլոգիան այժմ լայնորեն դիտվում է որպես սպառնալիք, նույնիսկ եթե մեր ապագան խորապես միահյուսված է դրա հետ: Նմանապես, Քեյնսը և Մարքսը ենթադրում էին, որ կապիտալիզմը կփլուզվի շատ ավելի վաղ, քան բնությունը կապստամբի իր շահագործման դեմ. մենք այժմ բախվում ենք կլիմայի փոփոխության գոյաբանական վտանգի հետ՝ դրա դեմ պայքարելու գլոբալ հաջող ջանքերի փոքր հույսով: Ամենասարսափելին այն է, որ հանրության վստահությունը ժողովրդավարական համակարգերի` իմաստալից առաջընթաց ապահովելու կարողության նկատմամբ արագորեն քայքայվում է: