Դասեր եվրոյի առաջին 25 տարիներից
Ralph Orlowski/Getty Images
Եվրոյի ներդրման 25-ամյակը, որը հիմնականում անցել է ռադարի տակ, հարմար պահ է գնահատելու ժամանակակից պատմության մեծագույն դրամական փորձի ներկա վիճակը: Այս մասին գրում են հոդվածի հեղինակներ Մարկո Բուտին (Marco Buti) և Ջանկառլո Կորսետի (Giancarlo Corsetti) project-syndicate-ում։
1999 թվականի հունվարին եվրոյի գործարկումը բևեռացրեց տնտեսագետներին: Հակառակ մեծ թերահավատության, հանգուցյալ ամերիկացի տնտեսագետ Մարտին Ֆելդշտեյնը նույնիսկ պնդում էր, որ միասնական արժույթը կարող է պատերազմ հրահրել Եվրոպայում — եվրոյի ճարտարապետները պատկերացնում էին ապագա, որը բնութագրվում է մակրոտնտեսական կայունությամբ՝ խարսխված անկախ կենտրոնական բանկի կողմից և կայունությանն ուղղված հարկաբյուջետային շրջանակով: Կառուցվածքային բարեփոխումները, որոնք ակնկալվում էր իրականացնել Եվրամիության անդամ երկրները, կոչված էին բարձրացնելու արժութային միության կարողությունները՝ հարմարվելու ցնցումներին:
Այդ սցենարներից ոչ մեկը չիրականացավ։ Նախորդ քառորդ դարի ընթացքում եվրոն ցուցաբերել է արտասովոր ճկունություն՝ անցնելով մի քանի կարևոր մարտահրավերների միջով և հակասելով վաղ կանխատեսումներին իր փլուզման վերաբերյալ: Բայց թեև միասնական արժույթը կատարել է իր որոշ խոստումներ — հատկապես պահպանել է գների կայունությունը իր գոյության մեծ մասի ընթացքում, այն չի կարողացել խթանել Եվրոպայի հնարավոր աճը կամ հեշտացնել մայրցամաքի տնտեսական և քաղաքական լիարժեք ինտեգրումը:
Ոչ ոք չի հաղթում պարտվող աշխարհում
Սա հիմնականում կարելի է վերագրել այն փաստին, որ Եվրոպայի տնտեսական միությունն ի սկզբանե թերի էր: Չնայած այն զգալի առաջընթացին, որը ձեռք է բերվել իր սկզբանե, եվրոգոտու հարկաբյուջետային և տնտեսական շրջանակները մնում են թերզարգացած՝ համեմատած նրա դրամավարկային ենթակառուցվածքի հետ:
Եվրոգոտու անավարտ ճարտարապետության հետևանքները հասկանալու համար օգտակար է նախորդ 25 տարիները բաժանել չորս տարբեր ժամանակաշրջանների: Առաջին փուլը՝ 1999-ից մինչև 2008 թվականը, կարելի է անվանել «2%-ի տասնամյակ». տնտեսական աճը, գնաճը և բյուջեի պակասորդը (որպես ՀՆԱ-ի մասնաբաժին) այս տեմպի շուրջ էին: Այս փուլը բնութագրվում էր «Մեծ չափավորության» չափից դուրս լավատեսությամբ։
Սակայն ներքին անհավասարակշռությունները, որոնք ի հայտ եկան այս ժամանակահատվածում, տարիներ շարունակ հետապնդելու են եվրոգոտին: Տոկոսադրույքների մերձեցումը, որի մասին վկայում են նվազագույն սպրեդները, հանգեցրեց անդամ պետությունների պետական ֆինանսների չափից դուրս խելամիտ պատկերացմանը: Միևնույն ժամանակ, հարկաբյուջետային և դրամավարկային թույլ պայմանները նվազեցրին եվրոպական կառավարությունների՝ կառուցվածքային բարեփոխումներ իրականացնելու և բանկային համակարգերի ամրապնդման դրդապատճառները:
Նոմինալ կոնվերգենցիան թաքցրեց նաև կառուցվածքային ավելի խորը անհավասարությունները, քանի որ կապիտալը հոսում էր եվրոգոտու ամենահարուստ անդամներից դեպի իրենց ավելի աղքատ գործընկերները, և այն հաճախ ուղղվում էր դեպի ոչ արդյունավետ ոլորտներ, ինչպիսիք են անշարժ գույքը և ոչ առևտրային ծառայությունները, հաճախ այնպիսի գործիքների միջոցով, ինչպիսիք են բանկային կարճաժամկետ վարկերը։ Հետևաբար, մինչ եվրոգոտու ընթացիկ հաշիվները հավասարակշռված էին, ի հայտ եկան զգալի անհավասարակշռություններ։
2008 թվականի համաշխարհային ֆինանսական ճգնաժամի հետևանքները (մասնավորապես այն բացահայտումը, որ Հունաստանը ստել է իր բյուջեի պակասորդի և պարտքի մասին) քայքայեցին անդամ երկրների վստահությունը: Գերիշխող նարրատվիը փոխվեց բարոյական վտանգի՝ ընդգծելով յուրաքանչյուր երկրի սեփական տունը կարգի բերելու անհրաժեշտությունը: Երբ եվրոգոտու կառավարությունները վերջապես համակարգեցին պատասխանը՝ ստեղծելով Կայունության Եվրոպական մեխանիզմը (ESM), գործարկելով բանկային միության նախագիծը և այլ ծրագրեր, եվրոն կարծես փլուզման եզրին էր։
Հիմնական շրջադարձային կետը ԵԿԲ-ի այն ժամանակվա նախագահ Մարիո Դրագիի խոստումն էր՝ անել այն, ինչ անհրաժեշտ է եվրոն պահպանելու համար 2012 թվականի հուլիսին: Բայց քանի որ դրամավարկային քաղաքականությունը գնալով ավելի էր դիտվում որպես «միակ խաղը քաղաքում», եվրոգոտու տնտեսական և ֆինանսական կառույցները մնացին մասնատված:
COVID-19 ճգնաժամը փոխեց սա։ Համաճարակի էկզոգեն բնույթը, մոտալուտ ընտրությունների բացակայության հետ մեկտեղ, ԵՄ առաջնորդներին հնարավորություն տվեց ներկայացնել միասնական ճակատ՝ զերծ մնալով բարոյական վտանգից խուսափելու ճնշումից:
Թեև կոլեկտիվ առաջնորդության այս ցուցադրումը հանգստացրեց շուկաները՝ խթանելով տնտեսական վերականգնումը, լավատեսությունը կարճատև էր: Համաշխարհային գնաճը, որն առաջացել է մակրոտնտեսական հզոր խթանմամբ և մատակարարման շղթայի խափանումներով (համաճարակի հետ կապված), սրվել է էներգակիրների գնի շոկով: Չնայած եվրոպական քաղաքականություն մշակողները միասին աշխատեցին նվազեցնելու ԵՄ կախվածությունը ռուսական գազից, նրանք չկարողացան միասնական պատասխան տալ, որը նման էր NextGenerationEU նախաձեռնությանը: ԵՄ երկրները ևս մեկ անգամ հետաձգեցին եվրոգոտու բարեփոխումները:
«Կանաչ քաղաքականությունը» կհարստացնի՞ երկրներին
Երկու կարևոր դասեր են բխում եվրոյի առաջին 25 տարիներից: Առաջին՝ արժութային միության թերի ինստիտուցիոնալ շրջանակը և՛ ծախսատար է, և՛ վտանգավոր: Բանկային միության ավարտը, հատկապես Կայունության Եվրոպական մեխանիզմի և այլ ծրագրերի հետ մեկտեղ, կարևոր էր եվրոյի միջազգային դերն ուժեղացնելու համար: Այսպիսով, Իտալիայի կողմից Կայունության Եվրոպական մեխանիզմի պայմանագիրը վավերացնելու վերջին ձախողումը լուրջ հետընթաց է: Կապիտալի շուկայի միությունը առաջ մղելը էական է, եթե Եվրոպան ցանկանում է դիմակայել թվային և կանաչ անցումներից բխող ֆինանսական մարտահրավերներին: Այս ամենին հասնելու համար ԵՄ առաջնորդները պետք է հավասարակշռություն պահպանեն ռիսկերի բաշխման և ռիսկերի նվազեցման միջև:
Երկրորդ, եվրոյի ամբողջականացումը չափազանց կարևոր է ԵՄ ամենամեծ ձեռքբերումը (միասնական շուկան) պահպանելու և զարգացնելու համար:
Եվրոպական երկրների ներկայիս միտումը ազգային արդյունաբերական քաղաքականության շրջանակում՝ ֆինանսավորվող պետական օգնությամբ, խաթարում է միասնական շուկայի ծրագրի հիմնական արժեքները: Այս մարտահրավերին դիմակայելու համար ԵՄ-ն պետք է մշակի միասնական եվրոպական արդյունաբերական քաղաքականություն: Սա պետք է ներառի միջսահմանային ներդրումների ավելացում՝ կենտրոնանալով եվրոպական հանրային բարիքների վրա, ինչպիսիք են մարդկային կապիտալի զարգացումը, կարևոր նյութերի առկայությունը և կանաչ և թվային անցումները:
Բեռլինի պատի փլուզումից հետո Գերմանիայի կանցլեր Հելմուտ Քոլը, Ֆրանսիայի նախագահ Ֆրանսուա Միտերանը և Եվրահանձնաժողովի նախագահ Ժակ Դելորը իրականություն դարձրին միասնական արժույթի երազանքը։ COVID-19 ճգնաժամի ընթացքում Մակրոնը, Մերկելը և Ուրսուլա ֆոն դեր Լայենը կարողացան հաղթահարել անհաղթահարելի թվացող խոչընդոտները և հասնել պատմական բեկման։ Այժմ, իր ներդրումից քառորդ դար անց, եվրոն պահանջում է տեսլական առաջնորդներից, որպեսզի առաջնորդի եվրոպական ինքնիշխանությունը իր հաջորդ փուլ:
Այս հոդվածը հիմնված է CEPR Policy Insights 2024 թվականի փետրվարի 1-ի «Եվրոյի առաջին 25 տարիները» աշխատության վրա, որը գրվել է Եվրոպական Համալսարանի Տնտեսական և արժութային միության լաբորատորիայի (EMU Lab) հովանու ներքո:
