Կենտրոնացեք արտադրողականության վրա, ոչ թե տեխնոլոգիայի
Գիտական և տեխնոլոգիական նորարարությունները կարող են անհրաժեշտ լինել արտադրողականության աճի համար, որը հարստացնում է հասարակությունները, բայց այն բավարար չէ: Առանց թիրախային փոխլրացնող քաղաքականության, տեխնոլոգիական առաջընթացը չի կարող հանգեցնել կենսամակարդակի կայուն բարձրացմանը, և որոշ դեպքերում կարող է նույնիսկ հետ մղել երկիրը: Այս մասին գրում է հոդվածի հեղինակ Դանի Ռոդրիկը project-syndicate-ում:
Տնտեսագետները երկար ժամանակ պնդում են, որ արտադրողականությունը բարեկեցության հիմքն է: Միակ ճանապարհը, որով երկիրը կարող է կայուն բարձրացնել իր կենսամակարդակը, ավելի քիչ ռեսուրսներով ավելի շատ ապրանքներ և ծառայություններ արտադրելն է: Սկսած արդյունաբերական հեղափոխությունից՝ սա ձեռք է բերվել նորարարության միջոցով, այդ իսկ պատճառով արտադրողականությունը հանրային երևակայության մեջ դարձել է տեխնոլոգիական առաջընթացի և հետազոտությունների և զարգացման հոմանիշ:
Մեր ինտուիցիան այն մասին, թե ինչպես է նորարարությունը խթանում արտադրողականությունը, ձևավորվում է բիզնեսում առօրյա փորձից: Նոր տեխնոլոգիաներ ընդունող ընկերությունները հակված են դառնալ ավելի արդյունավետ՝ թույլ տալով նրանց գերազանցել տեխնոլոգիական հետամնացներին: Բայց արտադրողական հասարակությունը նույնը չէ, ինչ արտադրողական ընկերությունը: Ինչ-որ բան, որը խթանում է արտադրողականությունը բիզնեսում, կարող է չաշխատել կամ նույնիսկ հակառակ արդյունք տալ մի ամբողջ երկրի կամ տնտեսության մակարդակով: Մինչ ընկերությունները կարող են իրենց շքեղություն թույլ տալ կենտրոնանալու միայն այն ռեսուրսների արտադրողականության վրա, որոնք նրանք ընտրում են օգտագործել, հասարակությունը պետք է բարձրացնի իր բոլոր մարդկանց արտադրողականությունը:
Սակայն շատ տնտեսագետներ (և ուրիշներ) չեն կարողացել գնահատել այս տարբերակումը՝ ելնելով այն ենթադրությունից, որ տեխնոլոգիական առաջընթացը ի վերջո կհասնի բոլորին, նույնիսկ եթե դրա անմիջական օգուտները հասնեն միայն ընկերությունների և ներդրողների փոքր խմբին: Ինչպես հիշեցնում են տնտեսագետներ Տարոն Աճեմօղլուն և Սիմոն Ջոնսոնը իրենց օգտակար նոր գրքում, այս համոզմունքը պատմականորեն այնքան էլ ճշմարիտ չի եղել: Արդյունաբերական հեղափոխությունը, հնարավոր է, սկիզբ դրեց ժամանակակից տնտեսական աճի ժամանակաշրջանին, բայց բարեկեցության առաջընթաց չբերեց սովորական աշխատողների մեծ մասի համար դարի լավ հատվածի համար(The Industrial Revolution may have inaugurated the period of modern economic growth, but it did not produce advances in well-being for most ordinary workers for the better part of a century):
Ավելի վատ, պայմանական նարրատիվը կարող է նույնիսկ ավելի նվազ ճիշտ լինել տեխնոլոգիական առաջընթացի վերջին ալիքի հետ: Նոր տեխնոլոգիաները կարող են չկարողանալ բարձրացնել բոլոր նավակները, քանի որ դրանց առավելությունները կարող են ճնշող մեծամասնությամբ գրավվել խաղացողների փոքր խմբի կողմից — լինեն մի քանի ընկերություններ, թե աշխատուժի նեղ հատվածներ: Մեղավորներից մեկը ոչ պատշաճ հաստատություններն ու կանոնակարգերն են, որոնք խաթարում են սակարկության ուժը տնտեսությունում կամ սահմանափակում են օտարների մուտքը ժամանակակից ոլորտներ: Մյուսը հենց տեխնոլոգիայի բնույթն է. նորարարությունը հաճախ հնարավորություն է տալիս միայն հատուկ խմբերի, ինչպիսիք են բարձր որակավորում ունեցող աշխատողները և մասնագետները:
Դիտարկենք հիպերգլոբալացման դարաշրջանի պարադոքսներից մեկը: 1990-ականներից հետո, երբ առևտրի ծախսերը նվազեցին և մանուֆակտուրային արտադրությունը տարածվեց աշխարհով մեկ, ցածր և միջին եկամուտ ունեցող երկրների շատ ընկերություններ ինտեգրվեցին համաշխարհային մատակարարման շղթաներին և ընդունեցին արտադրության գերժամանակակից տեխնիկան(adopted state-of-the-art production techniques): Արդյունքում այս ընկերությունների արտադրողականությունը աճեց թռիչքներով և սահմաններով: Այնուամենայնիվ, այն տնտեսությունների արտադրողականությունը, որտեղ նրանք գտնվում էին, շատ դեպքերում լճացել կամ նույնիսկ հետընթաց է ապրել:
Մեքսիկան տրամադրում է ապշեցուցիչ դեպքի ուսումնասիրություն, քանի որ այն ժամանակին հիպերգլոբալիզացիայի համար պաստառ էր: 1980-ականներին կառավարության ազատականացնող բարեփոխումների և 1990-ականներին Ազատ առևտրի հյուսիսամերիկյան համաձայնագրի (NAFTA) շնորհիվ Մեքսիկան արդյունաբերական արտահանման և ներքին օտարերկրյա ուղղակի ներդրումների բում ապրեց: Այնուամենայնիվ, արդյունքը տպավորիչ ձախողում էր, որտեղ իսկապես կարևոր էր:
Ինչպես ցույց է տալիս տնտեսագետներ Օսկար Ֆենտանեսի և Սանտյագո Լևիի վերջին վերլուծությունը, մեքսիկական արտադրությունն իսկապես ավելի արդյունավետ դարձավ, քանի որ ստիպված էր մրցակցել գլոբալ մակարդակում: Մինչ քիչ արտադրողական ընկերությունները, որոնք չկարողացան հարմարվել, ի վերջո փակվեցին, մնացած շատ ընկերություններ ընդունեցին նոր տեխնոլոգիաներ և դարձան ավելի արդյունավետ:
Խնդիրը երկակի էր: Առաջին հեթրին արտադրական ձեռնարկությունները- հատկապես ֆորմալները — կրճատվեցին զբաղվածության առումով՝ կլանելով տնտեսության աշխատուժի ավելի փոքր մասնաբաժինը: Այնուհետև տնտեսության մնացած հատվածը, որտեղ գերակշռում էին փոքր, ոչ ֆորմալ ընկերությունները, դառնում էին ավելի ու ավելի քիչ արտադրողական: Արդյունքն այն էր, որ արտադրողականության աճը (նվազող) գլոբալ կողմնորոշված արտադրական հատվածում ավելի քան փոխհատուցվում էր այլ գործունեության վատ արդյունքներով (հիմնականում ոչ ֆորմալ ծառայությունների):
Ֆենտանեսը և Լևին այս հետևանքները վերագրում են Մեքսիկայի աշխատանքի և սոցիալական ապահովագրության կանոնակարգերին, որոնք, ըստ նրանց, խրախուսում են ոչ ֆորմալությունը և խոչընդոտում ֆորմալ հատվածի ընկերությունների աճին: Այնուամենայնիվ, արտադրողականության բևեռացման նույն ձևը կարելի է գտնել Լատինական Ամերիկայի շատ այլ տնտեսություններում, ինչպես նաև Ենթասահարյան երկրներում:
Այլընտրանքային բացատրությունը վերաբերում է հենց արտադրության տեխնոլոգիայի փոփոխվող բնույթին: Համաշխարհային արժեքային շղթաներին ինտեգրվելու հմտության և կապիտալի պահանջներն այնքան մեծ են, որ այդ ռեսուրսներով նվազ օժտված երկրները բախվում են ծախսերի կտրուկ աճի կորի հետ, ինչը թույլ չի տալիս նրանց ընկերություններին ընդլայնվել և մեծ աշխատուժ կլանել: Գյուղերից քաղաքներ հոսող աշխատողները քիչ ընտրություն ունեն, քան խցկվել ցածր արտադրողականությամբ մանր ծառայությունների մեջ:
Ինչ էլ որ լինի հիմքում ընկած պատճառը, այս հարցը ցույց է տալիս, թե ինչու արտադրողականությունը բարձրացնելու կառավարության ռազմավարությունները կարող են բաց թողնել իրենց թիրախը: Անկախ այն հանգամանքից, թե սա գալիս է համաշխարհային արժեքային շղթաներին միանալու, հետազոտության և զարգացման սուբսիդավորման կամ ներդրումային հարկային վարկերի տեսքով, պայմանական քաղաքականությունը հաճախ ուղղված է սխալ խնդրին: Շատ դեպքերում պարտադիր սահմանափակումը ոչ թե ամենաառաջադեմ ընկերություններում նորարարության բացակայությունն է, այլ նրանց և տնտեսության մնացած հատվածի միջև առկա արտադրական մեծ բացը: Ներքևի մակարդակը բարձրացնելը` փոքրերին տրամադրելով ուսուցում, հանրային ներդրումներ և բիզնես ծառայություններ, կարող է ավելի արդյունավետ լինել, քան գագաթը բարձրացնելը:
Արհեստական ինտելեկտը, Ժողովրդավարությունը և Համաշխարհային կարգը
Այստեղ դասեր կան արհեստական ինտելեկտի նոր դարաշրջանի համար։ Լեզուների մեծ մոդելների ներուժը՝ կատարելու առաջադրանքների լայն շրջանակ ավելի մեծ արագությամբ, մեծ ոգևորություն է առաջացրել ապագա արտադրողականության զգալի աճի վերաբերյալ: Բայց, ևս մեկ անգամ, այս տեխնոլոգիայի ընդհանուր ազդեցությունը կախված կլինի այն հանգամանքից, թե որքանով դրա օգուտները կարող են տարածվել տնտեսության մեջ:
Ինչպես Arjun Ramani-ն և Zhengdong Wang-ը պնդում են վերջին մեկնաբանության մեջ, AI-ի արտադրողականության առավելությունները կարող են սահմանափակվել, եթե տնտեսության կարևոր հատվածները` շինարարությունը, դեմ առ դեմ ծառայությունները, մարդուց կախված ստեղծագործական աշխատանքը, անձեռնմխելի մնան դրանց նկատմամբ: Սա կլինի այսպես կոչված «Բաումոլի ծախսերի հիվանդության» տարբերակը, որի համաձայն որոշ գործունեության հարաբերական գնաճը խեղդում է կենսամակարդակի բարելավումը ողջ տնտեսության մեջ:
Այս նկատառումները չպետք է մեզ վերածեն տեխնոհոռետեսների կամ լյուդիտների։ Բայց նրանք զգուշություն են ցուցաբերում արտադրողականությունը տեխնոլոգիայի, հետազոտության և զարգացման և նորարարության հետ նույնացնելու դեմ: Գիտական և տեխնոլոգիական նորարարությունները կարող են անհրաժեշտ լինել արտադրողականության աճի համար, որը հարստացնում է հասարակությունները, բայց սա բավարար չէ: Տեխնոլոգիական առաջընթացը արտադրողականության լայն աճի վերածելու համար պահանջվում են քաղաքականության մշակումներ, որոնք հատուկ մշակված են լայն տարածումը խրախուսելու, արտադրողական դուալիզմից խուսափելու և ներառականություն ապահովելու համար:
