Իշխանության աթոռները
Օրենսդիր պալատի ձևավորումը պետք է կատարի երկու գործառույթ. այն պետք է օգնի քաղաքացիներին հասկանալ, թե ով ինչի կողմնակից է քաղաքական հակամարտությունների ժամանակ, և այն պետք է հնարավորություն տա պատգամավորներին պատասխանատվության ենթարկել կառավարությանը առավելագույն հրապարակայնությամբ: Ինչպե՞ս է գնահատվում Հնդկաստանի նոր խորհրդարանի շենքը: Այս մասին գրում է հոդվածի հեղինակ Յան-Վերներ Մյուլլերը project-syndicate-ում։
Կա՞ արդյոք իդեալական դիզայն խորհրդարանի շենքերի և օրենսդիր պալատների համար: Հարցը վերացական է թվում, բայց զարմանալիորեն հաճախ հայտնվում է որպես շատ կոնկրետ մարտահրավեր: Այն առաջացել է 1990-ականներին, երբ Շոտլանդիային անհրաժեշտ էր ժողով Միացյալ Թագավորությունում ապակենտրոնացումից հետո: Սա հայտնվում է նաև այն ժամանակ, երբ երկրները, ներառյալ Բրազիլիան 1950-ականներին, Նիգերիան 1980-ականներին և այսօր Ինդոնեզիան, կառուցում են նոր մայրաքաղաքներ: Եվ կարող է ի հայտ գալ, երբ երկիրը որոշի, ինչպես վերջերս արեց Հնդկաստանը, որ խորհրդարանի նոր շենքը կարող է հեռացնել իրեն գաղութատիրության ժառանգությունից:
Նոր շենքը, որը վերջերս բացեց Հնդկաստանի վարչապետ Նարենդրա Մոդին, Նյու Դելիի կառավարական շրջանի՝ Central Vista-ի համապարփակ վերանախագծման մի մասն է: Մոդին, որն իր անձի պաշտամունքի կատարյալ ճարտարապետն էր, խիստ քննադատության էր ենթարկվում արարողությունը ղեկավարելու համար, այլ ոչ թե այն թույլ տալու նախագահին: Քսան ընդդիմադիր կուսակցություն բոյկոտել է միջոցառումը։
Չնայած արարողության հետ կապված հակասություններին և նախագծի ծախսերի վերաբերյալ բողոքներին, եռանկյունաձև շենքի ինտերիերը, որը փոխարինում է Ռաջի ժամանակ ստեղծված կառույցին, համեմատաբար անվիճելի է թվում: Այնուամենայնիվ, պետք է մտածել, թե շենքը որքանով է ներկայացնում կամ, որ ավելի կարևոր է, հեշտացնում ժողովրդավարական քաղաքականությունը: Ինչպես Ուինսթոն Չերչիլը մի անգամ կատակեց, առաջին հերթին «մենք ձևավորում ենք մեր շենքերը, իսկ հետո մեր շենքերը ձևավորում են մեզ»( “we shape our buildings, and afterwards our buildings shape us”):
Խորհրդարանական տարածքը պետք է կատարի երկու գործառույթ. այն պետք է օգնի քաղաքացիներին հասկանալու, թե ով ինչի կողմնակից է քաղաքական կոնֆլիկտներում, և այն պետք է հնարավորություն տա պատգամավորներին առավելագույն հրապարակայնությամբ պատասխանատվության ենթարկել կառավարությանը։ Այսպիսով, այն պետք է հաստատի լեգիտիմ ընդդիմության վճռորոշ դերը, որը լայնորեն ճանաչվել է առնվազն 1826 թվականից, երբ անգլիացի քաղաքական գործիչ Ջոն Հոբհաուսը ստեղծեց «Նորին Մեծության հավատարիմ ընդդիմություն» արտահայտությունը Համայնքների պալատում բանավեճի ժամանակ՝ որպես մի տեսակ «կառավարություն սպասող»(“government-in-waiting”): Պարզ ասած, կարևոր է կառավարության նախարարների և ընդդիմադիր գործիչների ֆիզիկական կոնֆիգուրացիան:
Անշուշտ, ԱՄՆ-ի նման նախագահական համակարգերում կաբինետն ընդհանրապես չի հայտնվում օրենսդիր մարմնում, և ԱՄՆ նախագահները չեն ենթարկվում ուղղակի և հրապարակային հարցաքննության ընտրված ներկայացուցիչների կողմից:
Խորհրդարանական համակարգերում, սակայն, կառավարության նախարարները օրենսդիր պալատում բախվում են ընդդիմության հետ՝ ուղղակիորեն դրամատիզացնելով քաղաքական տարաձայնությունները: Դա բացատրում է Չերչիլի համոզմունքը, որ բրիտանական խորհրդարանական ժողովրդավարությունը՝ իր երկկուսակցական համակարգով, էապես պայմանավորված է այն փաստով, որ Համայնքների պալատն ուներ երկարավուն կառուցվածք, որտեղ քաղաքական դիրքորոշումները ավելի ակնհայտ են, քան թե կիսաշրջանաձև տարբերակում: Նա նաև պնդեց, որ «փոքր պալատը և մտերմության զգացումն անփոխարինելի են», քանի որ այն քաղաքական գործիչներին հնարավորություն է տալիս «ազատ բանավեճի ընթացքում» իրար դեմ առ դեմ դիմել «արագ, ոչ պաշտոնական ընդհատումներով և փոխանակումներով»:
Ոչ բոլորը կհամաձայնեն Չերչիլի հետ։ Գերմանիայի նախկին կանցլեր Հելմուտ Քոլը, օրինակ, ցանկանում էր, որ վերամիավորված Գերմանիայում վերակառուցված Ռայխստագը ավելի շատ տարածք ընդգրկի պետական պաշտոնյաների և այլոց միջև, քան ի սկզբանե նախատեսված էր:
Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո Արևմտյան Գերմանիայի կանցլեր Կոնրադ Ադենաուերը պաշտպանում էր ավելի հիերարխիկ ձևավորում: Շարունակելով ավանդույթը, որը հետ է գնում Օտտո ֆոն Բիսմարկին, նա պնդեց, որ կանցլերի և կառավարության նախարարների նստարանները բարձրացվեն համագումարին ելույթ ունեցողներից: Այս կարգավորումը ստիպեց խոսնակներին կիսով չափ շրջվել և վեր նայել՝ իրենց հետևում գտնվող նախարարներին քննադատելու համար:
Ֆրանսիայում նախարարները անհարմար նստում են կիսաշրջանաձև նստարանների առաջին շարքում, իսկ խորհրդարանի մնացած անդամները նրանց հետևում են․ կառույց, որը թվագրվում է 1830-ական թվականներին: Նմանատիպ կառուցվածք կարելի է տեսնել Հունգարիայի այսօրվա խորհրդարանում: Իսրայելի Կնեսեթում կառավարության նախարարները նստում են սեղանի շուրջ՝ մեջքով դեպի պատգամավորները:
Հակառակ Չերչիլի գնահատականին, այնուամենայնիվ, կիսաշրջաններն ունեն առավելություն (գոնե սկզբունքորեն)։ Օրենսդիրները կարող են ուսումնասիրել միմյանց, ասենք՝ արձագանքել ելույթներին, ինչը գնահատվում է արական սեռի քաղաքացիների կողմից, ովքեր հաճախում են Էկկլեսիա(Ekklesia)՝ հին Աթենքի ղեկավար մարմինը:
Հատկապես դեմոկրատական մոտեցումը, որն ընդգծել է գերմանացի իրավաբան Քրիստոֆ Շոնբերգերը(Christoph Schönberger), կարող է լինել իտալական կոնֆիգուրացիան. նախարարները նստած են սեղանի շուրջ պատգամավորների առջև, ովքեր կարող են դիմել նրանց անմիջապես իրենց նշանակված տեղերից: Նրանք հեշտությամբ կարող են նայել միմյանց աչքերի մեջ, և ակնհայտ հիերարխիա չկա: Խրախուսվում է փոխգործակցությունը; դերերի նշանակումը պարզ է դիտորդների համար, և բոլորը կարող են տեսնել բոլորի արձագանքները:
Իհարկե, միամտություն կլինի կարծել, որ կիսաշրջանաձև ձևավորումը կամ նույնիսկ ամբողջովին շրջանաձև դասավորությունը, ինչպես փորձ արվեց Արևմտյան Գերմանիայում(նախքան խորհրդարանը Բեռլին տեղափոխելը), անպայմանորեն ավելի ներդաշնակ քաղաքականություն կստեղծի: Պետք է միայն ականատես լինել, թե ինչպես են հարավկորեացի օրենսդիրները միմյանց հրում, նույնիսկ մազեր քաշում բարենպաստ կիսաշրջանաձև միջավայրում:
