Համապարփակ զրույց. որևէ երկխոսություն Ասիական անվտանգության մասին

Ռազմավարական հետազոտությունների միջազգային ինստիտուտի Շանգրի-Լա երկխոսությունը՝ Ասիայի անվտանգության ամենամեծ համաժողովը, ավարտել է իր 2023 թվականի հանդիպումը Սինգապուրում: Այս տարվա գագաթնաժողովի համատեքստը բարենպաստ չէր. Ռուսաստանի ներխուժումն Ուկրաինա շարունակվում է, մինչդեռ Չինաստանի նախագահ Սի Ցզինպինը շարունակում է իր անզիջում մոտեցումը գլոբալ հարցերում: Այս մասին գրում է հոդվածի հեղինակ Ռիչարդ Մաուդը(Richard Maude) project-syndicate-ում:

Եթե մի բան ակնհայտ էր պաշտպանական դիվանագիտության երկու օրերի ընթացքում, ապա այն է, որ չին-ամերիկյան մրցակցությունը հեռու է արդյունավետ կառավարումից։ Երկկողմ ամուր երկխոսություն նախարարների մակարդակով գրեթե բացակայում է, ընդ որում ռազմական-ռազմական(military-to-military) կապն էլ ավելի սահմանափակ է: ԱՄՆ նախագահ Ջո Բայդենի վարչակազմի` բանակցությունները վերսկսելու ջանքերը ձախողվեցին այս տարվա սկզբին այն իրադարձությունից հետո, երբ Ամերիկյան օդային տարածքում խոցվեց չինական լրտեսական օդապարիկը: Որոշ բարձրաստիճան պաշտոնյաներ կապի մեջ են՝ հնաարվոր ճանապարհ հարթելով բարձր մակարդակի այցերի համար: Սակայն առայժմ Չինաստանը չի շտապում նորից ներգրավվել:

Քանի որ Միացյալ Նահանգները նախազգուշացնում է չինական ռազմական ինքնաթիռների և նավերի չարագուշակ գաղտնալսումների տագնապալի աճի մասին՝ Թայվանի շուրջ լարվածության աճի ֆոնին, Ամերիկայի գործընկերները ցանկանում են, որ Չինաստանը խոսի: Նրանք պնդում են, որ ուշադրության կենտրոնում պետք է լինի ավելի լավ ռազմական-ռազմական հաղորդակցությունը՝ վստահություն ստեղծելու համար: Ավստրալիայի վարչապետ Էնթոնի Ալբանեզն այս տարվա «Շանգրի-Լա»-ի հիմնական զեկուցման ժամանակ նկարագրեց ավելի շատ երկխոսությունը որպես «առաջին և ամենահիմնական» պաշտպանական գիծը ԱՄՆ-Չինաստան հարաբերությունների համար:

Կոնֆերանսի իր ելույթում ԱՄՆ պաշտպանության նախարար Լլոյդ Օսթինը նույնպես ընդգծել է երկկողմ երկխոսությունը, հատկապես ռազմական առաջնորդների միջև։ Խոսելու ճիշտ ժամանակը, Օսթինն ասաց, որ «ցանկացած ժամանակ է և ամեն անգամ»: Երկխոսությունը պարգև չէ, այլ անհրաժեշտություն, շարունակեց նա, միգուցե նկատի ունենալով Չինաստանը և ԱՄՆ բազեներին, ավելացնելով, որ «ընթրիքի ժամանակ ջերմ ձեռքսեղմումը» չի կարող փոխարինել էական ներգրավվածությանը:

Չնայած այս կոչին, Չինաստանի պաշտպանության նախարարը մերժել է Օսթինի հանդիպման խնդրանքը: Սա զարմանալի չէ, հաշվի առնելով, որ Լին 2018 թվականից գտնվում է ԱՄՆ պատժամիջոցների տակ՝ ռուսական զենք գնելու համար: Այնուամենայնիվ, Չինաստանի անդրդվելիությունն ավելի լայն պաշտպանական դիվանագիտությանն աններելի է: Երբ նրան հարցրել են, որ անհրաժեշտ են պաշտպանական երկաթուղիներ և վստահության ամրապնդման միջոցներ, այդ թվում՝ ծովում կամ օդում առճակատումները կառավարելու համար, Լին ասաց, որ պատասխանը ռազմական-ռազմական երկխոսությունը չէ. ավելի շուտ, Արևմուտքը պետք է «զբաղվի իր գործով» և հեռու մնա Չինաստանի մերձակայքում գտնվող ջրերից և օդային տարածքից:

ԱՄՆ-ը և նրա գործընկերները, պնդում էր Լին, օգտագործում էին նավարկության ազատությունը՝ որպես «հեգեմոնիայի» պատրվակ։ Հստակեցնելով, որ Չինաստանը շահագրգռված չէ ուսումնասիրել իր սեփական վարքագիծը Հնդկ-Խաղաղօվկիանոսյան տարածաշրջանում, Լին կրկնեց այժմ ծանոթ տողերը, որ իր երկիրը երբեք չի ճնշի կամ հարկադրի ուրիշներին և չունի հեգեմոնական ձգտումներ:

Լին անհանգիստ էր։ Չինաստանի նարրատիվը ուղղված է ներքին լսարանին, ինչպես նաև Արևմուտքից հիասթափված և ԱՄՆ-ի նկատմամբ ռեֆլեքսային կասկածամտությամբ զբաղվող տարածաշրջանային ցանկացած վերնախավին: Չինացի պատվիրակները, հիմնականում ժողովրդական ազատագրական բանակից, շտապեցին խրախուսել Հարավարևելյան Ասիայի «ինքնավարությունը» և ներկայացնել Quad և AUKUS անվտանգության խմբավորումները որպես ASEAN-ի կենտրոնականությունը և տարածաշրջանային կայունությունը խարխլող: Նմանապես, Լին ուղղված էր ԱՄՆ-ի «բացառիկության և երկակի ստանդարտների» դեմ, մեղադրանք, որը նա գիտեր, որ ռեզոնանս կառաջացներ հանդիսատեսներից ոմանց մոտ:

Համաժողովից երկրորդ հանգրվանը վերաբերում է Ռուսաստանի ներխուժմանը Ուկրաինա. մինչ պատերազմը զբաղեցնում է ԱՄՆ-ին և նրա մերձավոր գործընկերներին, Հարավարևելյան Ասիան մնում է անտարբեր: Այն փաստարկը, որ Ռուսաստանի ագրեսիային պետք է հակադրել, հատկապես Ասիայում նմանատիպ իրավիճակի հավանականությունից խուսափելու համար, համաժողովում կրկնվեց սրտխառնոցով: Արևմուտքի համար սա ինքնին հասկանալի է։

Բայց Ասիայի շատ քիչ զարգացած մասերում պատերազմի և դրա պատճառների մասին ռուսական և չինական նարրատիվը, ներառյալ ՆԱՏՕ-ի «սադրանքը», զգալի տարածում է գտել։ Օրինակ, Ինդոնեզիայի պաշտպանության նախարարը և նախագահի թեկնածու Պրաբովո Սուբիանտոն(Prabowo Subianto) հանդես եկավ, կարծես թե, հանպատրաստից խաղաղության առաջարկով, որը կոչ էր անում հրադադար հաստատել «ներկայիս դիրքերում», ապառազմականացված գոտի և ՄԱԿ-ի կողմից վերահսկվող հանրաքվեներ «վիճելի տարածքներում»:

Այս նախաձեռնությունը մեռած էր ժամանելուն պես: Եվրամիության արտաքին գործերի և անվտանգության քաղաքականության բարձրաստիճան ներկայացուցիչ Ժոզեպ Բորելը, Ուկրաինայի պաշտպանության նախարար Օլեքսի Ռեզնիկովը և շատ ուրիշներ արագորեն դատապարտեցին ծրագիրը՝ պնդելով, որ այն կհանգեցնի անարդար խաղաղության: Չինացի պատվիրակները, սակայն, ողջունեցին առաջարկը, իսկ Հարավարևելյան Ասիայի որոշ մասնակիցներ, ովքեր բողոքում էին, որ բանակցելու կոչերն ինքնաբերաբար դիտվում են որպես ռուսամետ, համակրեցին գաղափարին։

Նույնքան ապշեցուցիչ է, որ «գործընկերության ուժը»(“power of partnerships” , ինչպես նկարագրում է Բայդենի վարչակազմը, ամբողջությամբ ցուցադրվեց համաժողովում: ԱՄՆ-ի, Եվրոպայի, Միացյալ Թագավորության, Ճապոնիայի, Ավստրալիայի և Կանադայի առաջնորդներն ու նախարարները երգեցին միևնույն երգի թերթիկից(sang from the same song sheet) թե՛ Ռուսաստանի, թե՛ Չինաստանի վրա՝ ներդաշնակեցնելով երկխոսության և զսպման իրենց կոչերը: Ավելին, զուգահեռ տեղի ունեցան ԱՄՆ գլխավորած եռակողմ հանդիպումներ, տեղի ունեցավ ԱՄՆ-ի, Ճապոնիայի, Ավստրալիայի և Ֆիլիպինների  “new Quad” հանդիպում, և «Հինգ աչքեր» հետախուզական դաշինքի( Five Eyes intelligence alliance) (ԱՄՆ, Մեծ Բրիտանիա, Ավստրալիա, Նոր Զելանդիա և Կանադա) պաշտպանության բարձրաստիճան պաշտոնյաները քննարկումներ են անցկացրել: Հնդկաստանը նկատելիորեն բացակայում էր և պաշտպանության նախարարը կրկին բաց է թողնում միջոցառումը:

Այնուամենայնիվ, սխալ կլիներ Շանգրի-Լայում ԱՄՆ-ի և նրա հնդխաղաղօվկիանոսյան և եվրոպական դաշնակիցների միջև համահունչության ուժեղ դրսևորումը նույնացնել Հարավարևելյան Ասիայում ավելի լայն տրամադրությունների հետ: Եզրափակելով համաժողովը՝ Սինգապուրի պաշտպանության նախարարը ևս մեկ անգամ զգուշացրեց ԱՄՆ-Չինաստան լարվածության, ավելի ռազմականացված Հնդկ-Խաղաղօվկիանոսյան տարածաշրջանի և հակամարտության վտանգի մասին: Հարավարևելյան Ասիայի որոշ պատվիրակներ լուռ արտահայտեցին իրենց երկիմաստությունը ԱՄՆ քաղաքականության վերաբերյալ Չինաստանի նկատմամբ, ինչպես նաև անհանգստություն հաջորդ տարվա ԱՄՆ նախագահական ընտրություններից հետո Դոնալդ Թրամփի հնարավոր վերադարձի վերաբերյալ, մինչդեռ Ինդոնեզիայի մտահոգությունները Quad-ի և AUKUS-ի վերաբերյալ զսպված էին, բայց, իհարկե, առկա էին:

Հակառակ իր հանգիստ հեջավորմանը, Հարավարևելյան Ասիան շարունակում է անհանգստանալ պատերազմի վտանգի մասին: Սակայն տարածաշրջանի ղեկավարները վճռական են խուսափել ԱՄՆ-ի և Չինաստանի միջև «անարգ ընտրությունից», անկախ այն հանգամանքից, թե որքանով է նրանց մրցակցությունը ձևավորում օրակարգը և գերակայում քննարկումներում: