Արկտիկայի սառեցում. Արևմտյան երկրները վախենում են, որ Չինաստանը և Ռուսաստանը կօգտվեն լարվածությունից տարածաշրջանում
Արևմտյան երկրները մտահոգված են, որ Չինաստանը և Ռուսաստանը կարող են փորձել օգտագործել Արկտիկայի աճող աշխարհաքաղաքական լարվածությունը՝ մեծացնելու իրենց ազդեցությունը տարածաշրջանի և հարուստ բնական ռեսուրսների վրա: Այս մասին գրում է հոդվածի հեղինակ Ռիչարդ Միլնը(Richard Milne) FINANCIAL TIMES-ում:
Financial Times թերթին տված հարցազրույցների շարքում Արևմտյան բարձրաստիճան քաղաքական գործիչները մտավախություն են հայտնել, որ արկտիկական գոտու բացառիկ կարգավիճակի դարաշրջանը, երբ բևեռային տարածաշրջանը պաշտպանված էր քաղաքական լարվածությունից աշխարհում, ավարտվել է։
Արկտիկական խորհրդի՝ տարածաշրջանային գլխավոր կազմակերպության Արևմտյան յոթ անդամները դադարեցրել են համագործակցությունը Ռուսաստանի հետ ամեն ինչում՝ շրջակա միջավայրի պաշտպանությունից մինչև բնիկ ժողովուրդների իրավունքների քննարկում: Այս քայլի պատճառ է դարձել ռուսական զորքերի մուտքն Ուկրաինայի տարածք։
«Մենք չենք կարող ենթադրել, որ ոչինչ չի փոխվել», — ասաց Յոնաս Գահր Ստյորը՝ վարչապետը Նորվեգիայի, որը Ռուսաստանին հաջորդեց Արկտիկական խորհրդի նախագահության պաշտոնում նախորդ ամիս:
Ֆինլանդիայի արտաքին գործերի նախարար Պեկկա Հաավիստոն մտահոգություն է հայտնել, որ ներկայիս փակուղին կարող է հանգեցնել «առանց կանոնների Արկտիկայի» կամ տարածաշրջանում կլիմայի փոփոխությունն այլևս չի լինի ընդհանուր գործ: Բոլորն ազատ կլինեն օգտագործելու Արկտիկայի գոտին նավագնացության և հումքի արդյունահանման համար»:
Արկտիկայի մեկ այլ երկրի բարձրաստիճան քաղաքական գործիչն ավելացրել է. «Մտահոգությունն այն է, որ Ռուսաստանը և Չինաստանը կարող են ստեղծել Արկտիկայի խորհրդի իրենց անալոգը»:
Ռուսաստանի և Չինաստանի հարաբերություններն Արկտիկայում ավանդաբար լարված են եղել: Ուկրաինայում ռազմական գործողությունների մեկնարկից ի վեր, սակայն, իրավիճկը կարծես թե սկսել է փոխվել։
Արկտիկան աշխարհի ամենաարագ տաքացող տարածաշրջանն է։ Սրա պատճառով և՛ մոտակա, և՛ հեռավոր երկրները ավելի ուշադիր են հետևում վերջինիս հարուստ հումքային ռեսուրսներին՝ սկսած նավթից և գազից մինչև հազվագյուտ հողային տարրեր:
Արկտիկական խորհրդի անդամները փորձել են խուսափել տարածաշրջանում աշխարհաքաղաքական լարվածությունից՝ հաճախ օգտագործելով «Բարձր հյուսիս՝ ցածր լարվածություն» կարգախոսը։ Ուստի նրանք փորձեցին ընդգծել, որ բևեռային շրջաններում շրջակա միջավայրի, նավատորմի և հանքարդյունաբերության հարցերը կարող են լուծվել միայն միասին։ Այնուամենայնիվ, վերջին տարիներին Ռուսաստանը զգալիորեն մեծացրել է իր ռազմական ներկայությունը տարածաշրջանում, ինչը դրդել է այլ երկրներին, ինչպիսիք են Դանիան և Նորվեգիան, ի պատասխան սկսելու նոր պաշտպանական կայանքներ կառուցել Բարձր Հյուսիսում:
Չինաստանը, որը Արկտիկական խորհրդում դիտորդի կարգավիճակ ունի որպես ոչ արկտիկական երկրներից մեկի, 2018 թվականին սկսել է «Բևեռային մետաքսի ճանապարհ» ստեղծելու ծրագրերը։ Պեկինը մշտապես փորձում է մեծացնել իր ազդեցությունը տարածաշրջանում, որը մոլորակի զարգացման վերջին սահմաններից մեկն է։
Չինական պետական ընկերությունների՝ Դանիայի ինքնավար մաս հանդիսացող Գրենլանդիայում օդանավակայաններ կառուցելու փորձերը դադարեցվեցին 2019 թվականին այն իրադարձությունից հետո, երբ ԱՄՆ-ը Կոպենհագենին կոչ արեց հակազդել ծրագրերին:
Դանիայի վարչապետ Մետtե Ֆրեդերիկսենը հաջորդ շաբաթ կայցելի Գրենլանդիա ԱՄՆ նախագահ Ջո Բայդենի հետ հանդիպումից հետո Սպիտակ տանը։ «Եկեք միամիտ չլինենք, մենք չպետք է պատրանքներ ունենանք ո՛չ Ուկրաինայի, ո՛չ Արկտիկայի տարածաշրջանի վերաբերյալ», — ասաց նա։
«Արդյո՞ք Արկտիկական խորհրդում ամեն ինչ բնականոն հունին կվերադառնա: Ես այդպես չեմ կարծում, երբ խոսքը վերաբերում է Ռուսաստանին», — ասաց Ֆրեդերիկսենը: — Չինաստանն իր դերը խաղո՞ւմ է Արկտիկայի տարածաշրջանում: Այո, խաղում է: Պե՞տք է զգույշ լինենք այս հարցում: Այո»:
Հաավիստոն մտահոգություն է հայտնել, որ արկտիկական բացառիկությունն ավարտված է։ «Կան նաև շատ այլ երկրներ, որոնք շատ գայթակղիչ են համարում Արկտիկայի և նրա ռեսուրսների օգտագործումը… Մենք շատ շահագրգռված ենք համատեղ աշխատանքում», — ասաց նա։
Նորվեգիան պայքարում է Արկտիկական խորհրդի պահպանման համար՝ հնարավոր ամեն ինչ անելով է մյուս անդամների հետ՝ ԱՄՆ, Կանադա, Ֆինլանդիա, Շվեդիա, Դանիա, Իսլանդիա։ Միևնույն ժամանակ նա Ռուսաստանին հեռավորության վրա է պահում։
«Արկտիկայի խորհուրդը պետք է գոյություն ունենա», — ասաց Ստյորը: «Մենք այնքան ընդհանուր խնդիրներ և հնարավորություններ ունենք, որ լիովին անպատասխանատու կլինի հրաժարվել [կազմակերպությունից]»:
Այնուամենայնիվ, դիվանագետները խոստովանում են, որ Ռուսաստանի դե ֆակտո հեռացումը խորհրդից երկսայր սուր է: Արկտիկական խորհրդի բարձրաստիճան քաղաքական գործիչներից մեկը նշել է. «Մի կողմից, օրակարգը, որը մենք ցանկանում ենք առաջ տանել Արկտիկայում, մեծ իմաստ չունի առանց Ռուսաստանի: Այն կազմում է Արկտիկայի 40%-ը: Մյուս կողմից՝ մենք ներկայումս չենք կարող համագործակցել Ռուսաստանի հետ։ Մենք փորձում ենք, բայց դեռ չենք կարողանում լուծել այս խնդիրը»:
