Մեկ այլ հակամարտություն Եվրոպայի դռան շեմին. Անդերս Ֆոգ Ռասմուսեն
Ակնհայտորեն խախտելով 2020 թվականի հրադադարի համաձայնագիրը՝ Ադրբեջանը Լեռնային Ղարաբաղում հումանիտար ճգնաժամ է հրահրում և հերթական անգամ սպառնում է հարևան Հայաստանին ռազմական ագրեսիայով։ Քանի որ Ռուսաստանը չի կարող կամ չի ցանկանում օգնել, Եվրամիությունը պետք է ավելի մեծ դեր խաղա Հարավային Կովկասում խաղաղության և կայունության պահպանման համար: Project-Syndicate-ում այս մասին գրում է Անդերս Ֆոգ Ռասմուսենը՝ ՆԱՏՕ-ի նախկին գլխավոր քարտուղարը (2009-14) և Դանիայի նախկին վարչապետը:
Բոլոր հայացքներն արդարացիորեն ուղղված են Ուկրաինայում Ռուսաստանի պատերազմին: Բայց դա արդարացում չէ մեկ այլ ճգնաժամի անտեսման համար, որը հասունանում է Եվրոպայի դռան շեմին: Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև լարվածությունը կրկին աճում է՝ բարձրացնելով հերթական պատերազմի հեռանկարը։
Նախորդ շաբաթ ես այցելեցի Լաչինի միջանցք՝ Լեռնային Ղարաբաղի էթնիկ հայ բնակչությանը Հայաստանի և արտաքին աշխարհի հետ կապող միակ ճանապարհը։ Դեկտեմբերից ադրբեջանցիներնարգելափակել են մուտքը միջանցք բնապահպանական բողոքի պատրվակով։ Դա ակնհայտորեն տեղի է ունենում Բաքվի ռեժիմի աջակցությամբ։
Քանի որ «ցուցարարները» արգելափակում են քաղաքացիական կամ առևտրային երթևեկությունը Լեռնային Ղարաբաղ, Amnesty International-ը նախազգուշացնում է, որ մոտ 120,000 էթնիկ հայ բնակիչներ զրկված են առաջին անհրաժեշտության ապրանքներից և ծառայություններից, ներառյալ կյանք փրկող դեղամիջոցներից և առողջապահությունից:
Հրադադարի համաձայնագրով, որն ավարտեց 2020թ. Լեռնային Ղարաբաղի պատերազմը Ադրբեջանի և Հայաստանի միջև, Ադրբեջանը պարտավորվել է ապահովել ազատ տեղաշարժը ճանապարհի երկայնքով երկու ուղղություններով։ Ընդունելով, որ Ադրբեջանը խախտում է իր պարտավորությունը՝ հրաժարվելով վերացնել շրջափակումը, Արդարադատության միջազգային դատարանը (ICJ) փետրվարի 22-ին հրաման է արձակել՝ Ադրբեջանից պահանջելով ձեռնարկել բոլոր անհրաժեշտ քայլերը դրա համար։ Բայց անցել է մեկ ամիս, և ոչինչ չի փոխվել։
Թեև միջանցքի երկայնքով տեղակայված ռուսական խաղաղապահ ուժերը պետք է պաշտպանեն երթուղին, նրանք չեն կարողացել գործել։ Եթե Եվրոպան և ավելի լայն միջազգային հանրությունը չճնշեն Ադրբեջանին շրջափակումը վերացնելու համար, ներկայիս հումանիտար ճգնաժամը կարող է հումանիտար աղետ դառնալ:
Ադրբեջանը օգտագործում է շրջափակումը և այլ միջոցներ Լեռնային Ղարաբաղը խեղդելու համար: Բնակիչներին հաճախ արգելում են վերադառնալ իրենց տները, իսկ գազն ու էլեկտրականությունը պարբերաբար անջատվում են առանց նախազգուշացման կամ բացատրության: Ակնհայտ է, որ նպատակը հայ բնակչության կյանքը հնարավորինս դժվարացնելն է, և մոտալուտ էթնիկ զտումների լուրջ վտանգ կա: Մենք չպետք է մեր հայացքը շեղենք այն ամենից, ինչ կատարվում է։
Իր հերթին, ադրբեջանական ռեժիմը (և նրա առցանց տրոլները) շարունակել են նսեմացնել շրջափակման հետևանքները կամ նույնիսկ դրա գոյությունը: Այնուամենայնիվ, նրանք նաև հրաժարվում են միջազգային դիտորդներին հնարավորություն տալ իրավիճակը գնահատելու համար: Այսպիսով, միջազգային հանրության համար առաջին առաջնահերթությունը փաստահավաք առաքելություն ուղարկելն է միջանցք ՄԱԿ-ի կամ Եվրոպայի անվտանգության և համագործակցության կազմակերպության հովանու ներքո: Մենք պետք է հասկացնենք, որ Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևը կկանգնի հետևանքների առաջ, եթե նա շարունակի անտեսել Արդարադատության միջազգային դատարանի պարտավորեցնող հրամանը։
2020 թվականի Լեռնային Ղարաբաղի պատերազմը պարզ դարձրեց, որ Ադրբեջանը զգալի ռազմական առավելություն ունի Հայաստանի նկատմամբ՝ շնորհիվ այն զենքի, որը նա գնել է Ռուսաստանից, Թուրքիայից և Իսրայելից։ Այս փաստը կրկնվեց նախորդ տարվա սեպտեմբերին, երբ Ադրբեջանը գրավեց Հայաստանի տարածքը, ներառյալ ռազմավարական դիրքերը Ջերմուկ քաղաքի վերևում, ընդամենը երկու օր շարունակվող մարտերից հետո:
Թեև Հայաստանը դեռևս Հավաքական անվտանգության պայմանագրի կազմակերպության անդամ է՝ տարածաշրջանային դաշինք, որը Ռուսաստանը կապում է մոտակա նախկին խորհրդային հինգ երկրների հետ, ոչ մի աջակցություն չհայտնվեց, երբ նա օգնություն խնդրեց իր ինքնիշխան տարածքի վրա կատարված հարձակումից հետո: Այն մնաց խոցելի ու միայնակ։
Իրավիճակն ավելի վատթարացնելով՝ Ադրբեջանը իր զորքերը պահել է հայկական տարածքում և հրաժարվել է վերադարձնել հայ ռազմագերիներին։ Խաղաղության բանակցությունները փակուղում են, կան հստակ նախազգուշական նշաններ, որ Ադրբեջանը կարծում է, որ կարող է ավելիին հասնել ռազմական ճանապարհով, քան խաղաղ բանակցությունների միջոցով: Վերսկսված հարձակում Հայաստանի դեմ չի կարելի բացառել առաջիկա ամիսներին։
Քանի որ Հայաստանի անվտանգության ավանդական մատակարարը՝ Ռուսաստանը, չի կարող կամ չի ցանկանում օգնել, Եվրամիությունը պետք է ավելի մեծ դեր խաղա տարածաշրջանում խաղաղության և կայունության պահպանման համար։ Ե՛վ Եվրոպական խորհրդի նախագահ Շառլ Միշելը, և՛ Ֆրանսիայի նախագահ Էմանուել Մակրոնը գիտակցել են դա և զգալի քաղաքական կապիտալ են նվիրել այդ հարցին։ Սեպտեմբերին՝ ռազմական գործողությունների վերսկսումից հետո, ԵՄ-ն քաղաքացիական առաքելություն է ուղարկել Հայաստան՝ մոնիթորինգ իրականացնելու Ադրբեջանի հետ սահմանը։
Բայց դեռ շատ ավելին պետք է անել: ԵՄ առաքելությունը, որը ներկայումս տեղակայված է միայն Հայաստանի տարածքում, պետք է արագորեն ընդլայնվի՝ վերահսկելու հայ-ադրբեջանական սահմանի ողջ երկարությունը։ Եվրոպացի առաջնորդները պետք է ճնշում գործադրեն Ալիևի կառավարության վրա, որպեսզի թույլ տա ԵՄ անձնակազմին մուտք գործել ադրբեջանական տարածք: Իհարկե, անզեն ԵՄ առաքելությունը չի կարողանա դադարեցնել ռազմական գործողությունները. բայց նրա ներկայության ընդլայնումը կբերի Ադրբեջանի վրա հետագա ճնշում՝ ընտրել բանակցությունները ռազմական առճակատման փոխարեն:
Նախորդ տարվա ընթացքում ԵՄ-ն գնալով ավելի սերտ տնտեսական կապեր է կառուցել Ադրբեջանի հետ՝ ռուսական գազից և նավթից իր արագ հեռացման պատճառով: Բայց ԵՄ առաջնորդները պետք է հստակ լինեն Ալիևի հետ, որ նրան թույլ չեն տա անպատիժ գործել, և որ Եվրոպայի կարճաժամկետ առևտրային շահերը չեն գերազանցի նրա արժեքները կամ երկարաժամկետ շահերը Հարավային Կովկասում խաղաղության և կայունության պահպանման հարցում: Եթե Ադրբեջանը շարունակի անտեսել իր միջազգային պարտավորությունները և օրինական պարտադիր դատական որոշումները Արդարադատության միջազգային դատարանի, այն պետք է բախվի քաղաքական և տնտեսական հետևանքների հետ։
Հայաստանը ձևավորվող ժողովրդավարական երկիր է անչափ դժվարին հարևանությամբ: Քանի որ Ռուսաստանի ազդեցությունը նվազում է, Եվրոպան պետք է ավելի մեծ դեր խաղա տարածաշրջանում: Սա բարեգործության ձև չէ։ Գործել հիմա՝ կանխելու մեկ այլ էական հակամարտություն կամ նույնիսկ էթնիկ զտում մեր բակում, բոլորի շահերից է բխում:
