Կարո՞ղ է Ռիմլենդը զսպել Չինաստանն ու Ռուսաստանը

Արևմուտքը վերակենդանացնում է համաշխարհային ռազմավարական հայեցակարգը, որը նրան հաղթանակ բերեց երկու համաշխարհային և սառը պատերազմներում: Հայտնում է THE WALL STREET JOURNAl-ը։

Արևմուտքի նոր գլոբալ ռազմավարական հայեցակարգը ձևավորման փուլում է: Սույն զարգացման գործընթացն ակնհայտ դարձավ նախագահ Բայդենի մերձավորարևելյան շրջագայության ընթացքում, իսկ ավելի կոնկրետ՝ հուլիսի 14-ի I2U2 քառակողմ խմբի առցանց գագաթնաժողովում (Իսրայելի վարչապետ Յաիր Լապիդ, Հնդկաստանի վարչապետ Նարենդրա Մոդի, Արաբական Միացյալ Արաբական Էմիություններ նախագահ Էմիրություններ Մուհամեդ բեն Զայեդ և Ջո Բայդեն):

I2U2 խումբը ստեղծվել է 2021 թվականի հոկտեմբերին՝ տնտեսական և տեխնոլոգիական հարցերի շուրջ համագործակցությունը զարգացնելու նպատակով։ Հուլիսյան վիրտուալ գագաթնաժողովից կարճ ժամանակ առաջ խումբը հանդես եկավ համատեղ հայտարարությամբ՝ խոստանալով «ընդունել մեր հասարակությունների դինամիզմը և ձեռնարկատիրական ոգին… հատուկ կենտրոնանալով համատեղ ներդրումների և նոր նախաձեռնությունների վրա՝ ջրի, էներգետիկայի, տրանսպորտի, տիեզերքի, առողջապահության և պարենային անվտանգության»։

Աշխարհաքաղաքականությունը, սակայն, միշտ կանգնած է տնտեսության հետևում: Բայդենի ազգային անվտանգության հարցերով խորհրդական Ջեք Սալիվանը I2U2-ը համեմատել է Քառակողմ Անվտանգային երկխոսության հետ՝ նոր հնդկա-խաղաղօվկիանոսյան դաշինք, որը ներառում է ԱՄՆ-ը, Ճապոնիան, Ավստրալիան և Հնդկաստանը:Հնդկաստանում և ԱՄԷ-ում լրատվամիջոցները հաճախ անվանում են I2U2 որպես «արևմտյան քառակողմ երկխոսություն»: Ամերիկյան, հնդկական և էմիրաթական լրատվամիջոցներն այս ասոցիացիան համարում են 2019 թվականի համաձայնագրի (ԱՄԷ-ի և Բահրեյնի Իսրայելի հետ ) շարունակությունը, որտեղ խոսվում է տնտեսական և ռազմական համագործակցության մասին։ Նույնիսկ զուտ տնտեսական հարցերում անվտանգության վրա կենտրոնացումը ակնհայտ է։ I2U2-ը պարբերաբար նշում է «էներգետիկ անվտանգությունը» և «պարենային անվտանգությունը»։

Այստեղ տեղին է նայել ապագա հեռանկարին։ Ի լրումն I2U2-ի, Քառակողմ անվտանգության երկխոսության և ԱՄԷ-ի և Բահրեյնի Իսրայելի հետ համաձայնագրի, կան բազմաթիվ նմանատիպ զարգացումներ, որոնք պետք է հաշվի առնել: Ուկրաինայում ռուսական ռազմական գործողությունը աշխուժացրել է Հյուսիսատլանտյան պայմանագրի կազմակերպությանը, որը պատրաստվում է ընդլայնվել՝ ներառելով երկար ժամանակ չեզոք երկրներ համարվող Ֆինլանդիան և Շվեդիան: Արևելյան միջերկրածովյան անվտանգության կիսապաշտոնական դաշինքը միավորում է Ֆրանսիան, Իտալիան, Հունաստանը, Կիպրոսը, Իսրայելը և Եգիպտոսը: Նեգևի գագաթնաժողովի ճարտարապետությունը ապահովում է անվտանգային սերտ համագործակցություն Մարոկկոյի, Եգիպտոսի, Իսրայելի, ԱՄԷ-ի և Բահրեյնի միջև: Անգլո-խաղաղօվկիանոսյան պաշտպանական համայնքի վերածնունդը սկզբնավորեց Ավստրալիայի, Մեծ Բրիտանիայի և ԱՄՆ-ի դաշինքը: ԱՄՆ-ի և Թայվանի հարաբերություններն ընդլայնվում են։ Չնայած երկկողմ հարաբերությունների բարդ պատմությանը՝ Ճապոնիան և Հարավային Կորեան ամրապնդում են ռազմական համագործակցությունը։

ԱՄՆ-ի կողմից աջակցվող ռազմավարական համագործակցության կամարն այժմ ձգվում է արևմուտքից մինչև արևելյան Եվրասիա՝ ձևավորելով պաշտպանական օվկիանոսային «Ռիմլենդ», որը հակադրում է եվրասիական թշնամական մայրցամաքային տերություններին՝ Չինաստանին և Ռուսաստանին: Այս մոտեցումը պատմական նախապատմություն ունի, քանի որ հիմնված է Հալֆորդ Ջոն Մակինդերի (1861-1947) և Նիկոլաս Սփիքմենի (1893-1943) ռազմավարությունների վրա։ Դրանք եղել են Մեծ Բրիտանիայի, Ամերիկայի և ընդհանրապես Արևմուտքի պաշտպանական քաղաքականության հիմքում՝ Առաջին համաշխարհային պատերազմի, Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի և սառը պատերազմի տարիներին։

Բրիտանացի աշխարհագրագետ Մակինդերը 1904 թվականին իր «Պատմության աշխարհագրական առանցքը» աշխատության մեջ ուշագրավ կանխատեսում է արել, ըստ որի համաշխարհային աշխարհաքաղաքականությունը հանգեցնում է բախման Եվրասիայի մայրցամաքային կայսրությունների (որը նա անվանել է Համաշխարհային կղզի) և ծովային տերությունների միջև, որոնք տեղակայված են կղզիներում և արշիպելագներում Եվրասիայից դուրս, ինչպես նաև ավելի փոքր մայրցամաքներում: Նա մանրամասնորեն հիմնավորել է իր ենթադրությունները 1919 թվականի «Ժողովրդավարական իդեալներ և իրականություն» գրքում։ Անհանգստանալով ցարերի, ապա բոլշևիկների օրոք Ռուսաստանի վերելքով՝ նա նաև մատնանշել է Գերմանիայի և Ռուսաստանի միջև հնարավոր համագործակցությունը։

Հոլանդական ծագումով ամերիկացի պրոֆեսոր Սփիքմենը միջազգային հարաբերություններ էր դասավանդում Եյլիում և 1940-ականների սկզբին զգուշացրեց մեկուսացման վտանգի մասին, իսկ Փերլ Հարբորից հետո՝ Խորհրդային Միության հետ ռազմական դաշինքի ոչ երկարժամկետ լինելու մասին: Նրա «Ամերիկայի ռազմավարությունը համաշխարհային քաղաքականության մեջ» (1942) և «Խաղաղության աշխարհագրություն» (1943) գրքերը օգնեցին ձևակերպել սառը պատերազմի զսպման դոկտրինը, որը գործում էր մինչև 1989 թվականը:

Մաքինդերի և Սփիքմենի տեսակետների տարբերությունը կայանում է Ռիմլենդ հասկացության մեջ, ինչպես կոչվում է Եվրասիայի ծովով մատչելի ծայրամասը։ «Ով կառավարում է Համաշխարհային կղզին, կառավարում է աշխարհը»,- ասել է Մակինդերը։ Այսպիսով, ռազմավարական առաջնահերթությունը Եվրասիայի մայրցամաքային մասում մեկ գերիշխող ուժի առաջացումը կանխելն էր։ Եթե նման ուժ հայտնվեր, ի հեճուկս ամեն ինչի, այն կձգտեր համաշխարհային տիրապետության և մոտ կլիներ դրան։

Սփիքմենը հակառակ կարծիքին էր. «Ով վերահսկում է Ռիմլենդը, կառավարում է Եվրասիան»,- գրել է նա։ Մայրցամաքային կայսրությունները՝ ներառյալ Խորհրդային Միությունը և Մոսկվայի և Պեկինի միջև դաշինքը, կարող են կանգնեցվել և զսպվել Ամերիկայի կողմից վերահսկվող աղեղով եվրոպական ափից (Արևմտյան և միջերկրածովյան Եվրոպա) մինչև Մերձավոր Արևելք (արաբ-թուրք-պարսկական աշխարհ) մուսոնային հողեր (Հարավային և Արևելյան Ասիա):

Սփիքմենի մեծ ռազմավարությունը ցույց տվեց, որ շատ արդյունավետ է և բավականին համատեղելի միջուկային զսպման և նավթի հասանելիության լրացուցիչ ռազմավարական գաղափարների հետ, նույնիսկ եթե այն բազմիցս վերանայվել է: Այն սկզբում նյութականացավ չորս տարածաշրջանային դաշինքների տեսքով, որոնք լրացնում էին ԱՄՆ-ի դաշինքները կամ համաձայնագրերը Իսպանիայի, Լիբանանի, Հորդանանի, Սաուդյան Արաբիայի, Պակիստանի, Թայվանի, Ֆիլիպինների, Ճապոնիայի և Հարավային Կորեայի հետ:

Տարածաշրջանային դաշինքներից միայն ՆԱՏՕ-ն է եղել այնքան հաջող, որ գոյատևել և նույնիսկ ընդլայնվել է Սառը պատերազմի ավարտից հետո: 1955-ին Մեծ Բրիտանիայի, Իրանի, Իրաքի, Պակիստանի և Թուրքիայի կողմից ստեղծված ՍԵՆՏՕ Կենտրոնական Պայմանագրի Կազմակերպությունը երկար կյանք չունեցավ։ Հարավարևելյան Ասիայի պայմանագրի ՍԵԱՏՕ կազմակերպությունը, որը նույնպես ձևավորվել է 1955 թվականին Միացյալ Նահանգների, Մեծ Բրիտանիայի, Ավստրալիայի, Ֆրանսիայի, Նոր Զելանդիայի, Պակիստանի, Ֆիլիպինների և Թաիլանդի կողմից, լուծարվել է 1975 թվականին: ANZUS Խաղաղօվկիանոսյան անվտանգության պայմանագիրը, որը ներառում է Ավստրալիան, Նոր Զելանդիան և Միացյալ Նահանգները, պաշտոնապես դեռ գոյություն ունի՝ չնայած Վելինգթոնի և Վաշինգտոնի միջև տարաձայնություններին։ Այն, սակայն, կարող է փոխարինվել AUKUS-ով:

Հետպատերազմյան շրջանում Մերձավոր Արևելքում ուժեղ անգլո-արաբական և ամերիկա-արաբական գործընկերության ծրագրերը խափանվեցին 1952-ից 1970 թվականներին տեղի ունեցած խորհրդամետ նասերականների և բաասականների հեղափոխություններով: Ոչ արաբական և արևմտամետ Իրանը զոհ գնաց ֆանատիկ հակաարևմտյան հեղափոխությանը 1979թ-ին։ Մյուս կողմից, Իսրայելը, որը ամերիկացի ստրատեգներն ի սկզբանե պարտավորություն էին համարում, 1956-ի և 1967-ի պատերազմներից հետո նոր գնահատական ​​ստացավ և դարձավ արժեքավոր ռազմավարական խաղացող։ Արդյունքում այն ճանաչվել է ամենահուսալի տարածաշրջանային դաշնակիցը։ Մարոկկոյի, Հորդանանի, Սաուդյան Արաբիայի, Օմանի և Պարսից ծոցի երկրների ակնհայտորեն խոցելի պահպանողական արաբական վարչակարգերը մնացին Արևմուտքի դաշնակիցները, ինչպես և Եգիպտոսը, որը Անվար Սադաթի օրոք ազատվեց խորհրդային գրկից: Ձևավորվել է այլ, բայց ավելի հուսալի Մերձավոր Արևելյան Ռիմլանդ: Ոչ արաբական, եվրոպականացված և աշխարհիկ Թուրքիան, որը դարձավ ՆԱՏՕ-ի և ՍԵՆՏՕ-ի անդամ, դարձավ Ռիմլանդի կարևորագույն գործընկերը և այդպես մնաց ողջ սառը պատերազմի ընթացքում:

Հեռավոր Արևելքում Ռիմլենդի ռազմավարությունն ի սկզբանե ուղղված էր Խորհրդային-չինական կոմունիստական ​​կայսրության դեմ, որը գոյություն ունեցավ կարճ ժամանակով, մինչև Կորեական պատերազմը տեղի տվեց 1960-ականներին կատաղի «կոմունիստական ​​քաղաքացիական պատերազմը»: Ցավոք, Միացյալ Նահանգները երկար ժամանակ չէր հասկանում խորհրդային-չինական պառակտման հետևանքների ողջ ծանրությունը և, համապատասխանաբար, խրվեց վիետնամական ճահճում։ Ռիչարդ Նիքսոնի և Հենրի Քիսինջերի ջանքերը պահանջվեցին Չինաստանի հետ մերձենալու և այն գործընկեր դարձնելու համար։ Այսպիսով ավարտվեցին Համաշխարհային կղզին կառավարելու խորհրդային փորձերը։

21-րդ դարի Ռիմլենդի ռազմավարությունը մի շարք կարևոր հարցեր է առաջացնում։ Առաջին հերթին, իրակա՞ն է վտանգը մայրցամաքային Եվրասիայի համար: Այո, դրանում կասկած չկա։ Չինաստանը և Ռուսաստանը հզոր ռազմական տերություններ են, որոնք ունեն միջուկային և սովորական սպառազինությունների հզոր զինանոցներ։ Նրանք ավտորիտար, հիպերնացիոնալիստական, ռևիզիոնիստական ​​և կայսերական պետություններ են, որոնք տարված են արևմտյան կողմնորոշման ​​աշխարհակարգը ոչնչացնելու մոլուցքով: Երկու երկրներն էլ ճնշում են ներքին էթնիկ, կրոնական և քաղաքական այլակարծությունները։ Երկուսն էլ պատրաստվում են գլոբալ առճակատման Արևմուտքի հետ։

Մոսկվա-Պեկին առանցքը պարզվեց, որ շատ ավելի ամուր և հուսալի է 21-րդ դարում, քան 20-րդ դարի իր նախորդը։ Վերջին 25 տարիների ընթացքում երկու երկրները սերտորեն համագործակցում են  ինչպես  Շանհայի համագործակցության կազմակերպության շրջանակում, այնպես էլ երկկողմ համաձայնագրերի միջոցով:

Առավել տագնապալի է այն հիմքը, որի վրա հենված է ներկայիս եվրասիական առանցքը։ 1950-ականներին խորհրդային-չինական գործընկերությունը պարծենում էր հսկայական տարածքով (եվրասիական ցամաքի երկու երրորդը), բնակչությամբ (ավելի քան մեկ միլիարդ կամ աշխարհի ընդհանուր բնակչության 40%-ը) և բնական ռեսուրսներով: Բայց խորհրդային տնտեսությունն ու տեխնոլոգիաները բոլոր ոլորտներում հետ էին մնում Արևմուտքից, բացի զենքից և տիեզերքից: Չինաստանը թերզարգացած երկիր էր։ Այսօր Չինաստանը մոտ է տնտեսական և տեխնոլոգիական հավասարությանը հավաքական Արևմուտքի հետ (որը ներառում է Ճապոնիան, Հարավային Կորեան և Թայվանը), և մեկ սերունդ հետո այն ​​կարող է փոխարինել Ամերիկային՝ որպես աշխարհի տնտեսական էպիկենտրոնի:

Երկրորդ հարցը հետեւյալն է։ Արդյո՞ք Մակինդերի և Սփիքմենի պնդումները աշխարհագրական սահմանափակումների մասին և Սփիքմենի շեշտադրումները Ռիմլենդի վրա դեռ տեղին են ինքնաթիռների, արբանյակների և ինտերնետի դարաշրջանում: Չինացիներն, անշուշտ, համոզված են դրանում, ինչի մասին է վկայում նրանց  «Մեկ գոտի, մեկ ճանապարհ» նախաձեռնությունը, որը պետք է բացի Եվրասիայի ամբողջ առևտրային և ռազմական գործունեությունը Պեկինի առաջ, ինչպես նաև ներքաշի եվրասիական ափը մայրցամաքային կայսրությունների ազդեցության գոտի:

Երրորդ հարցն այն է, թե արդյո՞ք Ռիմլենդի բոլոր հնարավոր գործընկերները լիովին համաձայն են Չինաստանին և Ռուսաստանին զսպելու մանրակրկիտ մշակված ռազմավարությանը: Այս հարցի պատասխանը դեռ չկա։ Եվրոպան ավելի շատ վախենում է Ռուսաստանից, քան Չինաստանից, մինչդեռ հակառակն է Ասիայի հարավում և Հնդկախաղաղօվկիանոսյան տարածաշրջանում: Արևմտյան որոշ ստրատեգներ կարծում են, որ սխալ կլինի հրաժարվել փորձերից Չինաստանից պոկելու Ռուսաստանը, որը համարվում է Եվրասիայի ավելի թույլ գործընկեր։ Եվ մի շարք պետություններ, որոնք պաշտոնապես անդամ են Ռիմլենդի դաշինքներին, խիստ գայթակղված են չեզոք մնալ այս նոր սառը պատերազմում: Թուրքիան, որը դեռ ՆԱՏՕ-ի անդամ է, ( բայց 2002 թվականից կառավարվում է ազգայնական իսլամական ռեժիմի կողմից ), հուլիսի 22-ին մասնակցել է Թեհրանում կայացած Ռուսաստան-Իրան ռազմավարական գագաթնաժողովին՝ ի պատասխան Բայդենի շրջագայության:

Չորրորդ և վերջին հարցը։ Արդյո՞ք Ռիմլանդի ռազմավարությունը միտումնավոր է: Արևմտյան առաջնորդները ինչ-որ պահի որոշեցին վերակենդանացնել Մակինդերի և Սփիքմենի տեսությունները, թե՞ այսօրվա ռազմավարական շրջադարձը բազմաթիվ ինքնաբուխ նախաձեռնությունների կուտակային արդյունքն է:

Գրքերի, հոդվածների և զեկույցների տեսքով առկա ապացույցները ցույց են տալիս, որ գիտնականները 2000-ականների սկզբից վերագտնում են անգլո-ամերիկյան աշխարհաքաղաքականության դասականներին՝ ի դեմս չինական և ռուսական աճող ագրեսիվության: Սակայն մինչև վերջերս նրանք չէին կարողանում լիովին հասկանալ, դիտարկել և բացատրել իրենց գաղափարները։ Պետական մակարդակով Թրամփի վարչակազմը հիմք դրեց նոր զսպման ռազմավարությանը, քանի որ այն հաղթահարեց  սկզբնական մեկուսացման իր  հակումները: Եվ Բայդենի վարչակազմը բավական խելամիտ էր այդ թափը պահպանելու համար: Սակայն պակասում է Ջորջ Քենանի 1946 թվականի «երկար հեռագրի» և 1947 թվականի Թրումենի դոկտրինի համարժեքը, որը Սփիքմենի հաշվարկներն ու մտքերը վերածեց քաղաքականության։

Հեղինակ՝ Միշեր Գուրֆինկել