Թուրքիա, Իրան և Կատար. եռյակ միությունն ու ռուսական զենքը. Al Ghad
Ներկայացնում ենք հորդանանյան « Al Ghad» պարբերականի «Թուրքիա, Իրան և Կատար. եռյակ միությունն ու ռուսական զենքը» հոդվածը;
Ռուսաստանից հակաօդային պաշտպանության միջոցներ, այդ թվում «Ս-400» զենիթահրթիռային համակարգեր գնելու համար վերջերս այդ երկիր էին այցելել Թուրքիայի, Կատարի և Իրանի պաշտոնյաներ, ինչը ցույց է տալիս, որ այդ երեք երկրները պատրաստվում են վերափոխել Մերձավոր Արևելքում տարածաշրջանային աշխարհաքաղաքականությունը՝ ձևավորելով Թեհրանը, Դոհան և Անկարան միավորող եռակողմ դաշինք:
2017 թ. հուլիսի 25-ին Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիբ Էրդողանը իշխող «Արդարություն և զարգացում կուսակցության» անդամներին հայտնեց, որ իրենց երկիրը Մոսկվայի հետ ռազմական պայմանագիր է կնքել 2.5 մլրդ դոլարի «Ս-400» համակարգեր գնելու մասին, այդ ընթացում Բեռլինի և Անկարայի միջև քաղաքական տարաձայնությունների պատճառով Գերմանիան դուրս բերեց իր զենիթա-հրթիռային համակարգերը Թուրքիայից: Առաջատար համարվող «Ս-400» համակարգերը կարող են խոցել միջին և մեծ հեռահարություն ունեցող հրթիռները՝ օգտագործելով մինչև 570 կմ հեռավորության վրա գտնվող թիրախները հայտնաբերող ռադարներ: Այն նաև կարող է հայտնաբերել հինգերորդ սերնդի կործանիչները մինչև 150 կմ հեռավորության գոտում:
Կատարի և Պասից ծոցի այլ երկրների միջև հակամարտության խորացմանը զուգընթաց Իրանն ու Թուրքիան, Դոհային մտերմիկ դիրքորոշում որդեգրելով, ձգտում էին օգտագործել կատարյան ճգնաժամն իրենց տարածաշրջանային ազդեցությունն ընդլայնելու համար: Սա մեծ հնարավորություն է բացում տարածաշրջանային դաշինքի վերափոխման և որոշ երկրների առաջնայնությունները վերանայելու համար, այդ թվում Թուրքիայի և Իրանի շահերի տեսանկյունից: Իհարկե, սա չի բացառոմ Իսրայելի դերը, որը փորձում է ազդել ճգնաժամի վրա:
Թուրքիան արագորեն դարձավ պարսից ծոցի հակամարտության մասնակից: 2017 թ. մայիսի 7-ին թուրքական խորհրդարանը օրինագիծ ընդունեց, որը իրավունք էր տալիս թուրքական զորքերը տեղակայելու Կատարում՝ ելնելով այդ երկրի հետ 2014 թվականին ստորագրված պաշտապանության մասին համաձայնագրից:
Թեև Թուրքիայի նախագահը քննադատության ենթարկեց Կատարի հանդեպ բոյկոտի քաղաքականությունը և հրաժարվեց Դոհային մեղադրել ֆինանսական ահաբեկչության մեջ, սակայն նաև խուսափեց մեղադրանք բարձրացնել հակառակ ճամբարի երկրների նկատմամբ և այցելեց Էր-Ռիադ այն ժամանակ, երբ թուրքական ընկերություններն իրենց պատրաստակամությունը հայտնեցին վերահսկելու Կատարին մթերքի ու ջրի մատակարարումը:
Թուրքիայի աջակցությունը Կատարին պայմանավորված էր Դոհան և Անկարան կապող տնտեսական ու քաղաքական շահերով: Թուրքական ընկերությունները ձեռք են բերել ավելին քան 13 մլրդ դոլարի պայմանագիր: Այն 2022 թվականին Կատարում անցկացվելիք Ֆուտբոլի աշխարհի առաջնության նախապատրաստման պետական ենթակառուցվածքային նախագիծ է: Թուրքերը գտնում են, որ իրենց պետք է օգտվել ներկա հնարավորություններից, այլ ոչ թե սպասել անհայտ ապագային:
Ավելին՝ Թուրքիան Ռուսաստանը համարում է ոչ կայուն և ոչ մշտական դաշնակից, ուստի Անկարան չի ցանկանում ենթարկվել գազի մատակարարման մոսկովյան պահանջներին, քանի դեռ դաշնակից Կատարը պատաստ է Թուրքիային արտոնյալ գներով գազ մատակարարել:
Մյուս կողմից թուրքական բանակի միջամտությունը կատարյան ճգնաժամին (Կատարում թուրքական զորքերի տեղակայումը) կարող է ամրապնդել Անկարայի ռազմական ազդեցությունը, եթե դրան հավելենք նաև իրենց զորքերի կենտրոնացումը Մոսուլում, Իրաքյան Քուրդիաստանում և Սիրիայում, թեև «Եփրատի վահան» օպերացիան ավարտվել է (2016 թ. օգոստոսի 24- 2017 թ. մարտի 29):
Պաշտոնական մակարդակում Իրանը տարածաշրջանային ճգնաժամի վերաբերյալ զգուշավոր դիրքորոշում ունի և փորձում է զարգացնել հարաբերությունները բոլորի հետ: Միաժամանակ Թեհրանը հրաժարվել է Կատարի դեմ գործողություններ ձեռնարկել: Երբ Պարսից ծոցի երկրների և Կատարի միջև հարաբերությունները սրվեցին, իրանական պաշտոնյաները հայտարարեցին, որ հրաժարվում են Դոհային պատժելու միջոցների դիմել: Իրանի նախագահի խորհրդական Համիդ Աբու-Թալիբին հայտարարեց. «Պատժամիջոցների, դիվանագիտական հարաբերությունների խզման, սահմանները փակելու և երկիրը բլոկադայի ենթարկելու դարաշրջանն ավարտվել է, դաշինքներից և միավորումներից հեռացնելը ճգնաժամի լուծում չէ»:
Իրանի կողմից Կատարին աջակցությունը պայմանավորված են մի շարք գործոններով: Առաջինը տարբեր ոլորտներում երկկողմանի համագործակցությունն է: Այսպես՝ 2016 թվականին համաձայնագիր են ստորագրել, որով մաքսանենգության և ահաբեկչության դեմ պայքարի շրջանակներում իրանական զինուժը կարող է գործել Կատարի տարածքային ջրերում: Դրանից բացի կողմերը համագործակցում են անվտանգության բնագավառում, ինչը պայմանավորված է նրանով, որ Կատարը որոշակի ազդեցություն ունի որոշ սիրիական զինված խմբավորումների նկատմամբ: Այդ ամենին հավելենք նաև այն, որ Դոհան առանցքային դեր է խաղացել սիրիական Խան Թուման բնակավայրից իրանական 13 սպաների դիերը տեղափոխելու հարցում:
Եթե խոսենք Կատարի և Իրանի տնտեսության մասին, ապա պետք է շեշտել իրանական Բուշեհր քաղաքում ազատ առևտրի գոտու առկայություը, որը ստեղծվել է 2014 թվականի երկկողմ համաձայնագրով: Իրանը իրականացնում է գյուղատնտեսական ապրանքների և սննդամթերքի արտահանում դեպի Կատար երկրի հարավում գտնվող երեք նավահանգիստներից:
Կատարի և Իրանի կապերը նաև պայմանավորված են Անկարայի հետ հարաբերությունները վերականգնելու Թեհրանի ձգտումներով: Այսօր այդ երկրների հարաբերությունը թռիչք են արձանագրում: Թուրքիայի և Իրանի միջև մի քանի ամիս տևած լարվածությունից հետո, որի ընթացքում Անկարան մեղադրեց Թեհրանին տարածաշրջանը էթնոկրոնական տարբերության հիմքով բաժանելու մեջ, մայիսի 7-ին տեղի ունեցավ Իրանի արտգործնախարարի այցն Անկարա Պարսից ծոցի իրավիճակը քննարկելու համատեքստում: Այդ այցը հալեցրեց սառույցը երկու երկրի միջև և նոր հնարավորություններ բացեց: Մասնավորապես՝ ճանապարհ հարթվեց Թուրքիա իրանական զինված ուժերի գլխավոր շտաբի պետի այցի համար, ով իր թուրք գործընկերների հետ քննարկեց տարածաշրջանային տարբեր խնդիրներ, այդ թվում նաև Կատարի և Ծոցի երկրների հարաբերությունների ճգնաժամը:
Վերջերս Իրանը և Թուրքիան ակտիվացրել են համագործակցությունը Ռուսաստանի հետ, որը դարձել է Մերձավոր Արևելքում խոշոր դերակատար, ինչ նվազել է ԱՄՆ-ի ազդեցությունը տարածաշրջանում, ամերիկյան վարչակազմը ներկայում կենտրոնացել է Խաղաղ օվկիանոսի տարածաշրջանի ներքին խնդիրների վրա:
