Եվրամիության կորպորատիվ իրավունքի բնույթը, իրավաբանական անձանց ստեղծումն ու գործառնությունը
ԵՄ-ում իրավունքի բնույթը, հարաբերակցությունը ազգային իրավունքի հետ
Եվրոպական Միությունը տնտեսական և քաղաքական միավորում է, որն իր գործունեությունն իրականացնում է անդամ երկրների կողմից հիմնված կառույցների միջոցով: ԵՄ կազմված է 27 երկրից, ընդհանուր առմամբ մոտ 500 միլիոն բնակչությամբ: ԵՄ վարչական կենտրոն է համարվում Բրյուսելը[1]:
ԵՄ-ն հիմնվեց Եվրոպական Միության մասին համաձայնագրով (Մաաստրիխտի համաձայնագիր)[2]՝ նպատակ ունենալով խորացնել անդամ երկրների միջև քաղաքական, տնտեսական և սոցիալական ինտեգրումը: Երկարատև բանակցությունների արդյունքում 1991թ. դեկտեմբերին այն արժանացավ Եվրոպայի խորհրդի հավանությանը Նիդեռլանդներում՝ Մաաստրիխտում[3]:
Եվրամիության համակարգում արմատական փոփոխություն տեղի ունեցավ 2007 թ. դեկտեմբերի 13-ից, երբ կնքվեց Լիսաբոնյան համաձայնագիրը[4]: Դրանով Եվրամիությունը դարձավ իրավասուբյեկտ, այսինքն Եվրամիությունը կարող է կնքել միջազգային պայմանագրեր իր գործունեության նախատեսված բոլոր ոլորտներում: Արդյունքում ձևավորվեց ներկայիս Եվրամիությունը: Լիսաբոնյան պայմանագրի հիմնական ձեռքբերումն այն էր, որ Եվրոպական Միության ներքին կառուցվածքը պարզեցվում էր: Այլևս սյունային համակարգը անցյալում է մնացել, Միությունը ձեռք է բերում միջազգային ասպարեազում հանդես գալու միասնական լիազորություն և իրավասուբյեկտայնություն: Միակ բարդությունը կապված էր նրա հետ, որ պահպանվում էր Եվրատոմը, այն շարունակում է գործառնել որպես ֆորմալ կերպով ինքնուրույն կազմակերպություն իր հիմնադիր պայմանագրով: Սակայն Եվրատոմի ղեկավարությունը ստանձնում է Եվրոպական Միության հաստատությունների կողմից[5]: Լիսաբոնի պայմանագրով ավելի հստակ են տարաբաժանված Եվրոպական Միության և անդամ-պետությունների միջև լիազորությունները՝ մասնավորապես առանձնացնելով «բացարձակ լիզորությունների» ցանկ երկուսի համար էլ, ինչպես նաև՝ «համատեղ լիազորությունների» ցանկ:
Համաեվրոպական մակարդակում ուժեղացվում է մարդու և քաղաքացու հիմնական իրավունքների պաշտպանության մեխանիզմները: Բարձրացվում է Եվրոպական Միության հաստատությունների, մարմինների համակարգի գործառնության արդյունավետությունն ու ժողովրդավարական բնույթը: Նախատեսվում է ստեղծել ԵՄ-ի նոր մարմիններ և պաշտոնական հաստիքներ, ինչպես Եվրոպական դատախազությունը, Արտաքին գործերի ու քաղաքական անվտանգության բարձրագույն ներկայացուցիչը, Եվրախորհրդում մշտական ներկայացուցիչը և այլն[6]:
2009 թ. դեկտեմբերի 1-ից պաշտոնապես սկսել է կիրառվել Եվրոպական Միություն անվանումը` որպես իրավաբանական անձ փոխարինելով Եվրոպական համայնքին: 2010թ. հունվարի 1-ից սկսել է գործել Եվրոպական խորհրդի նախագահի ինստիտուտը: Նախագահն ընտրվում է 2.5 տարի ժամկետով` մեկ անգամ վերընտրվելու իրավունքով: Լիսաբոնի պայմանագրով նախատեսված է Արտաքին գործերի և անվտանգության հարցերով բարձր հանձնակատարի ինստիտուտի ստեղծումը: Բարձր ներկայացուցչի հիմնական պարտականություններն են. վարել ԵՄ ընդհանուր արտաքին և անվտանգության քաղաքականությունը, նախագահել արտաքին գործերի խորհրդի նիստերը, ներկայացնել ԵՄ-ն արտաքին և անվտանգության հարցերում, վարել քաղաքական երկխոսություններ այլ երկրների հետ և ներկայացնել ԵՄ դիրքորոշումը միջազգային ատյաններում, ղեկավարել արտաքին գործերի եվրոպական ծառայության և ԵՄ պատվիրակությունների աշխատանքները:
Բավականին հարաբերական հասկացություն է այսպես կոչված «ԵՄ իրավունքը»: Ինչպես հասկանալ «ԵՄ իրավունքի» բնույթը: Եվրամիությունը տիպիկ միջազգային կազմակերպություն չէ: Անգլերեն լեզվում նման ընկերակցությունը բնորոշվում է «վերազգային» բառով, ԵՄ-ն ինտեգրացման կազմակերպություն է: Ըստ էության Եվրամիությունը 27 երկրների տնտեսական և քաղաքական միավորում է:[7] Այն ունի հիմն, դրոշ, ընդհանուր դրամական միավոր, առանձին ինտերնետային դոմեն և այլ տարբերակիչ գործոններ[8]: Այսինքն այն մի կառույց է, որը հիշեցնում է պետություն (համադաշնություն): ԵՄ-ում անցկացվում են համաեվրոպական ընտրություններ, ունի ընդհանուր իշխանական մարմիներ: Սակայն այն պետություն չէ, այնքանով, որքան նրան անդամ պետությունները պահպանում են իրենց սուվերենության իրավունքը, այսինքն ԵՄ-ն գերակա չէ նրանց նկատմամբ: ԵՄ-ն ունի այնպիսի ղեկավար մարմիններ, որոնց ընդունած օրենսդրական ակտերը պարտադիր են համարվում ԵՄ անդամ պետությունների, դրանց ղեկավարության և հանրային ու մասնավոր իրավունքի սուբյեկտներ հանդիսացող իրավական անձանց և քաղաքացիների համար:
ԵՄ հիերարխիան ու կառուցվածքը իրականում անհամեմատելի են ազգային օրենսդրության հետ: ԵՄ-ն ունի օրենսդրության մի քանի տեսակներ: Իրավունքի հիմնական աղբյուրները ԵՄ ներքո գտնվող պայմանագրերն են, միջազգային իրավունքը, ինչպես նաև այս պայմանագրերի հիման վրա ԵՄ կառույցների կողմից ընդունված օրենսդրությունն ու այլ գործիքները: Բացի դրանից ԵՄ իրավունքը ներառում է նաև չկոդիֆիկացված իրավունքի աղբյուրներ, ինչպիսին են իրավունքի ընդհանուր սկզբունքները, ընդհանուր իրավունքը, ինչպես նաև Արդարադատության եվրոպական դատարանի նախադեպային իրավունքը: Ազգային և ԵՄ իրավունքի միջև տարբերությունների դեպքում գերակայում է վերջինը. այս սկզբունքը կոչվում է ԵՄ իրավունքի գերակայություն: Ավելի վաղ ընդունված ԵՄ օրենսդրությունը գերակա է նաև ավելի ուշ ընդունված ազգային օրենսդրության հանդեպ:
ԵՄ իրավունքը գերակայում է, եթե.
- ԵՄ և անդամ պետության իրավունքների միջև հակասություն կա,
- ԵՄ օրենսդրությունը ընդունվել է օրինականորեն և կիրառելի է,
- անդամ պետությունները ԵՄ իրավունքը ընդունել են առանց վերապահումների[9]:
Հարկ է հիշել, որ, որպես կանոն, չպետք է ներկայացվի կամ ընդունվի ազգային այնպիսի օրենսդրություն, որը հակասում է ԵՄ համաձայնագրերին, ԵՄ կառույցների կողմից ընդունված օրենսդրությանը, միջազգային պայմանագրերին կամ Արդարադատության եվրոպական դատարանի նախադեպային իրավունքին: Հիմնական օրենսդրությունը ուղղակիորեն կիրառելի է անդամ պետություններում և գերակա է ազգային օրենսդրության նկատմամբ: Համաձայնագրերի և կանոնակարգերի ուղղակիորեն կիրառվող դրույթները այնպիսի իրավունքներ են սահմանում, որոնց ԵՄ քաղաքացիներն ու կազմակերպությունները կարող են վստահել: Այսպիսով, ուղղակի կիրառումը նշանակում է, որ կիրառման ենթակա դրույթները կարող են ներկայացվել ազգային դատարան և կիրառվել առանց վերապահումների:
Ուղղակի կիրառելիությունը շեշտելու նպատակով հաճախ հղում է արվում Արդարադատության եվրոպական դատարանի նախադեպային իրավունքին և հատկապես 26/62 համարի գործի որոշմանը` Van Gend en Loos[10]: Դրանում ընդգծվում է, որ
- Եվրոպական տնտեսական համայնքն ընդգրկում է միջազգային իրավունքի նոր կարգ, հօգուտ որի պետությունները որոշ չափով սահմանափակել են իրենց ինքնիշխանությունը,
- Համայնքի սուբյեկտները ոչ միայն անդամ պետություններն են, այլև դրանց քաղաքացիները:
Կարևոր է հիշել, որ Համաձայնագրի դրույթը ուղղակիորեն կիրառելի է, եթե այն համապատասխանում է որոշակի չափանիշների: Այդպիսիք են.
- Եվրահամայնքի հիմնադրման պայմանագրի 81 և 82 հոդվածներում սահմանված մրցակցային կանոնները.
- արդյունավետության նպատակով ուղղակիորեն կիրառվող դրույթները, որոնցից են 12, 23, 25, 28, 39, 43 և 49 հոդվածների` խտրականությանը վերաբերող և 141 հոդվածի` հավասար վարձատրության մասին դրույթները:
- Ուղղակի կիրառման չափանիշները կարող են սահմանվել ենթաօրենսդրությամբ, ինչպես 87 և 88 հոդվածներով սահմանված պետական օժանդակության դրույթի դեպքում[11]:
Այսպիսով, ԵՄ իրավունքի դրույթը ուղղակիորեն կիրառելի է, եթե այն պարզ ու հստակ է և թույլ չի տալիս ԵՄ մարմիններին ու անդամ պետություններին կանխակալություն ցուցաբերել: Արդարադատության եվրոպական դատարանը վերջնական որոշում է կայացնում ուղղակի կիրառման վերաբերյալ: Ուղղակի կիրառման ժամանակ պետք է պահպանվեն հետևյալ սկզբունքները.
- Ազգային իրավունքի մեկնաբանման ժամանակ պետք է առավել կենտրոնանալ ԵՄ իրավունքի հետ դրա համապատասխանության, քան անհամապատասխանության վրա, ինչը նշանակում է, որ ազգային իրավունքը պետք է մեկնաբանվի ԵՄ իրավունքին համապատասխան: Այս դեպքում կարելի է խուսափել շատ հակասություններից, ներառյալ ենթաօրենսդրական ակտերի միջև գոյություն ունեցող հակասությունները (ԵՄ իրավունքին համապատասխան ազգային իրավունքի մեկնաբանության սկզբունք):
- ԵՄ և ազգային իրավունքների միջև տարբերության դեպքում ազգային իշխանությունները պարտավոր են ազգային օրենսդրությունը մի կողմ դնել և կիրառել ԵՄ իրավունքը: Սա նշանակում է, որ ազգային դատարանները պետք է ոչ միայն արգելեն ԵՄ իրավունքը խախտող գործողությունները, այլև հանձնարարեն, որ ԵՄ իրավունքը խախտող գործողությունները համապատասխանեցվեն վերջինիս պահանջներին (ԵՄ իրավունքի գերակայության սկզբունք):
- Երբ անձը գործում է ուղղակիորեն կիրառվող դրույթներին համապատասխան, նա չպետք է ենթարկվի վարչական կամ քրեական պատասխանատվության, անգամ եթե ազգային իրավունքով այդպես է նախատեսված:
- Անդամ պետությունները պետք է ազգային օրենսդրությունից հանեն այն դրույթները, որոնք հակասում են ԵՄ ուղղակիորեն կիրառվող օրենսդրության դրույթներին:
- Որոշ դեպքերում ուղղակի կիրառումը հանգեցրել է այնպիսի դրության, երբ անդամ պետությունները անկարող են զարգացնել որոշակի բնագավառներին վերաբերող իրենց օրենսդրությունը: Սա հայտնի է «խանգարող էֆեկտ» անվամբ[12]:
Եթե օրենսդրությունների համաձայնեցման գործընթացի ժամանակ ուղղակի կիրառվող դրույթները ոչ պատշաճ կերպով են հասցեագրվել, ապա ԵՄ օրենսդրության կիրառումը կարող է անդամ պետության համար անբարենպաստ արդյունքներ ունենալ: Այսպիսի իրավիճակներից կարելի է խուսափել օրենսդրության համաձայնեցման ժամանակ ուղղակի կիրառվող դրույթները մանրազնին վերլուծելու միջոցով: Պետք է նշել նաև, որ անդամ պետության կողմից ուղղակի կիրառվող դրույթի խախտումը կարող է դառնալ թանկ և բարդ խնդիր:
ԵՄ օրենսդրական իշխանության հիմքը կազմող իրավունքի աղբյուրները ներառում են երեք համաձայնագիր` իրենց հավելվածներով, արձանագրություններով և հետագայում արված փոփոխություններով: Հիմնադրման ակտերը ԵՄ իրավունքի հիմնական աղբյուրներն են: Հիմնական համաձայնագրերն են
- Ածխի և պողպատի եվրոպական ընկերակցության հիմնադրման համաձայնագիրը, ստորագրված 1951 թվականին Փարիզում, որն ուժի մեջ է մտել 1952 թվից (50 տարի ժամկետով)[13].
- Եվրոպական տնտեսական ընկերակցության մասին համաձայնագիրը, ներկայումս Եվրահամայնքի մասին համաձայնագիրը, որը ուժի մեջ է մտել 1958 թվականից (անորոշ ժամկետով)[14].
- Ատոմային էներգիայի եվրոպական ընկերակցության հիմնադրման համաձայնագիրը, որը ստորագրվել է 1957 թվականին և իրավական ուժ ստացել 1958 թվականին, ինչպես նաև այս համաձայնագրերում փոփոխություն մտցնող ակտերը (անորոշ ժամկետով)[15]:
Կարևոր համաձայնագրեր են նաև.
- Միասնական եվրոպական ակտը, ստորագրված 1986 թվականին, ուժի մեջ է մտել 1987 թվականին.
- նորանդամ պետությունների անդամակցության 1972, 1979, 1985 և 1994 թվականների ակտերը.
- երեք համայնքները իրար փոխկապակցող պայմանագրերը (1958 թվականի Կոնվենցիան և 1965 թվականի Միացյալ համաձայնագիրը, որն ուժի մեջ մտավ 1967 թվականին և որը ներկայումս անվավեր է` Ամստերդամի համաձայնագրի կնքման պահից).
- Եվրոպական Միության մասին համաձայնագիրը, ստորագրված Մաաստրիխտում 1992 թվականին, որը իրավական ուժ ստացավ 1993 թ. և ձևափոխեց մյուս համաձայնագրերը.
- Ամստերդամի համաձայնագիրը, ստորագրված 1997-ին, որն ուժի մեջ մտավ 1999 թվականին:
Կարևորագույն համաձայնագիրը Եվրոպական տնտեսական ընկերակցության հիմնադրման համաձայնագիրն է: Օրենսդրության մոտարկման առումով մյուս համաձայնագրերը այնքան էլ կարևոր չեն: Եվրոպական տնտեսական ընկերակցության հիմնադրման համաձայնագիրը, որը Մաաստրիխտի համաձայնագրի ստորագրումից հետո կոչվում է Եվրահամայնքի հիմնադրման համաձայնագիր, մշտապես փոփոխվում է նոր համաձայնագրերով, ինչպես օրինակ ընկերակցությունների մասին պայմանագրերով և կոնվենցիաներով, երբ նոր երկրներ են միանում Համայնքին, և ԵՀ պայմանագրի շրջանակը շարունակաբար ընդլայնվում է:
Միջազգային իրավունքը ներառում է համաձայնագրեր, որ ԵՄ-ն կնքել է երրորդ երկրների և միջազգային կազմակերպությունների հետ, ինչպես նաև անդամ երկրների միջև կնքված համաձայնագրեր: Երրորդ երկրների և միջազգային կազմակերպությունների հետ կնքած համաձայնագրերը կարելի է բաժանել երեք խմբի`
- ասոցիացիոն համաձայնագրեր, որոնք ներառում են տնտեսական սերտ համագործակցություն, զուգորդելով այն գործընկեր երկրին հատկացվող էքստենսիվ ֆինանսական օժանդակության հետ,
- համագործակցության համաձայնագրեր, որոնք միայն ինտենսիվ տնտեսական համագործակցություն են ենթադրում,
- առևտրային համաձայնագրեր, որոնք ոչ անդամ երկրների կամ երկրների խմբի հետ կամ միջազգային կազմակերպությունների շրջանակում կնքված մաքսային և առևտրային քաղաքականությանը վերաբերող համաձայնագրեր են: Առևտրի համաշխարհային կազմակերպությունը հիմնող համաձայնագիրը դասվում է այս շարքին:
ԵՄ-ն համաձայնագրեր է կնքում նաև Միության ոչ անդամ երկրների հետ, օրինակ Հայաստանի հետ: Հայաստանը ԵՄ Հարևանության քաղաքականության շրջանակներում ընդգրկվել է 2004թ. հունիսին: 2006 թ. նոյեմբերին ԵՄ հետ ստորագրել է Եվրոպական Հարևանության քաղաքականության (ԵՀՔ) Գործողությունների ծրագիրը: 2007թ. հունվարի 1-ից ուժի մեջ մտած ԵՀՔ հնգամյա Գործողությունների ծրագրով Հայաստանը հանձնառություն է ստանձնել համագործակցել և առաջընթաց արձանագրել ԵՄ հետ մի շարք առաջնային ոլորտներում ինչպիսիք են` արդարադատությունը, մարդու իրավունքները, ներդրումային բարենպաստ պայմանների ստեղծումը, վարչարարության և օրենսդրության մոտարկում, էներգետիկ ոլորտ և Լեռնային Ղարաբաղի հիմնահարցի կարգավորմանը նպաստելը, տարածաշրջանային համագործակցությունը[16]:
Որպես կանոն, երրորդ երկրների հետ կնքված համաձայնագրերը ուղղակիորեն կիրառելի են անդամ երկրներում: Միջազգային իրավունքը ներառում է միջազգային սովորական իրավունքը: Միջազգային սովորական իրավունքը ստեղծվում է անդամ երկրների փորձից, որը նրանք իրենց նկատմամբ կիրառելի են համարում:
ԵՄ իրավունքի համատեքստում չափազանց կարևոր նշանակություն ունեն չգրված իրավունքի աղբյուրները, ԵՄ իրավունքի ենթաօրենսդրական աղբյուրները, կանոնակարգերը, դիրեկտիվները:
Չգրված իրավունքի աղբյուրները ներառում են ԵՄ-ի իրավունքի ընդհանուր սկզբունքները, ԵՄ-ի ընդհանուր իրավունքը, նախադեպային իրավունքը և միջազգային ընդհանուր իրավունքը:
ԵՄ իրավունքի ենթաօրենսդրական աղբյուրները ԵՄ մարմինների կողմից համաձայնագրերով իրենց վերապահված լիազորությունների շրջանակներում մշակված ընդհանուր կիրառման իրավական ակտերն են: Դրանց մեջ մտնում են Ածխի և պողպատի եվրոպական ընկերակցության ընդհանուր և հատուկ կիրառման որոշումները, առաջարկություններն ու կարծիքները, Եվրոպական համայնքի կանոնակարգերը, հրահանգները, որոշումները, առաջարկություններն ու կարծիքները, ինչպես նաև Ատոմային էներգիայի եվրոպական ընկերակցության կանոնակարգերը, հրահանգները, որոշումները, առաջարկություններն ու կարծիքները: Համաձայնագրերին հակասելու դեպքում ԵՄ ենթաօրենսդրական ակտերը համարվում են անվավեր:
Կանոնակարգերը ԵՄ օրենսդրությունից վերցված կանոնակարգերն են, որ առավել խորն են ներթափանցում ազգային իրավական համակարգեր: ԵՀ պայմանագրի 249 հոդվածի համաձայն` Եվրոպական խորհրդարանը Եվրամիության խորհրդի (ԵՄ խորհուրդ) հետ մեկտեղ, ԵՄ խորհուրդն ինքնուրույն, ինչպես նաև Եվրոպական հանձնաժողովը ընդունում են կանոնակարգեր: Կանոնակարգն ունի ընդհանուր կիրառելիություն: Այն ամբողջությամբ պարտադիր է և ուղղակիորեն կիրառելի անդամ պետությունում` ազգային խորհրդարանի կողմից ընդունված օրենսդրությանը համահավասար: Կանոնակարգերը հասցեագրված են բոլոր անդամ պետություններին: Անդամ պետությունները լիազորված չեն կանոնակարգերը իրագործել միայն մասնակիորեն կամ կիրառման համար ընտրել դրույթների միայն մի մասը` անցանկալի օրենսդրության իրագործումը կանխելու նպատակով: Բացի այդ, նրանք իրավասու չեն նաև ազգային իրավունքում ներմուծել այնպիսի դրույթներ և փորձ, որոնք կարող են անհնարին դարձնել կանոնակարգի կիրառումը: ԵՀ պայմանագրի 249(2) հոդվածը սահմանում է, որ կանոնակարգերը իրագործվում են առանց փոփոխությունների և ուղղակիորեն, ինչը նշանակում է, որ իրավական ակտը կիրառվում է Համայնքի ամբողջ տարածքում, առանց ազգային իմպլեմենտացիայի ընթացակարգերի: ԵՄ նախադեպային իրավունքը ձևավորել է մոտեցում, որի համաձայն ԵՀ պայմանագրի 249(2) հոդվածը արգելում է անդամ պետությունների կողմից ազգային օրենսդրական ընթացակարգերի կիրառումը իրենց իրավակարգերում ԵՄ կանոնակարգի ներմուծման նպատակով, ինչպես նաև ազգային օրենսդրության հետ մեկտեղ դրանց հրապարակումը: Կանոնակարգերի ազգային իմպլեմենտացիան կնախապաշարի դրանց բնույթը` որպես անդամ պետությունում ուղղակիորեն կիրառելի օրենսդրություն: Եթե կանոնակարգերը ներմուծվեն ազգային մակարդակով, ապա կանոնակարգերի միայն որոշակի դրույթներ կընտրվեն իրականացման համար: Դա կարող է փոփոխել կանոնակարգի նպատակը, և ազգային օրենսդրությունը կարող է հակասել ԵՄ կանոնակարգին[17]:
ԵՄ հրահանգները (դիրեկտիվները) հիմնական դեր են խաղում օրենսդրական ներդաշնակեցման հարցում: Ըստ Համաձայնագրի, ԵՄ խորհուրդը Եվրոպական խորհրդարանի հետ մեկտեղ կամ Խորհուրդն ինքնուրույն կամ Եվրոպական հանձնաժողովը վերջինիս լիազորության շրջանակում հրապարակում են հրահանգներ: Սկզբում հրահանգները դիտվում էին որպես ազգային օրենսդրության նախագծեր, սակայն ներկայումս նրանց դերը շատ ավելի մեծ է: Սկզբնական հրահանգները նպատակաուղղված էին ստեղծելու Համայնքի մանրամասնեցված կանոնների համակարգ, որը կփոխարինի ազգային կանոններին: Տեխնիկական ներդաշնակեցման վերջին մոտեցումը կամ, այսպես կոչված, նոր մոտեցման դիրեկտիվները նշանակում են, որ հաստատվում են սահմանափակ թվով համապատասխան պահանջներ, իսկ ավելի մանրամասնեցված կանոնների մշակումը թողնված է այլ մարմինների հայեցողությանը:
Որպես ընդհանուր կանոն, հրահանգները ուղղակիորեն կիրառելի չեն: ԵՀ պայմանագրի 249(3) հոդվածի համաձայն հրահանգն արդյունքների առումով պարտադիր է յուրաքանչյուր անդամ պետության համար, որին այն հասցեագրված է, սակայն արդյունքներին հասնելու եղանակները և մեթոդները պետք է թողնվեն ազգային մարմինների իրավասությանը: Ի տարբերություն ուղղակիորեն կիրառելի կանոնակարգերի հրահանգը պետք է «ընդգրկվի» ազգային օրենսդրության մեջ, անգամ եթե այն ուղղակիորեն կիրառելի է: Եվրոպական դատարանը նաև նախատեսել է մասնակի ուղղակի կիրառելիություն: Դա նշանակում է, որ կառավարության և այլ հանրային կառույցների հետ կապված հարցերով անհատները կարող են հենվել հրահանգներից բխող իրավունքների վրա, անգամ եթե այն չէր ընդգրկվել ազգային օրենսդրության մեջ կամ ոչ ճիշտ էր ընդգրկվել: Ուղղակի կիրառելիությունը դադարում է, երբ հրահանգն ընդգրկվում է ազգային օրենսդրության մեջ: Հրահանգն ուղղակիորեն կիրառելի է, եթե՝
- անդամ պետությունը այն ժամանակին չի ինկորպորացրել,
- կապված դրա էության հետ` հրահանգը բավականաչափ պարզ, ոչ պայմանական և ստույգ է,
- հրահանգն իրավունքներ է շնորհում անդամ պետությունների քաղաքացիներին,
- ուղղակի կիրառելիությունը միայն ուղղահայաց է, այսինքն պետության և անհատի միջև է[18]:
Անդամ պետությունները պետք է ընտրեն ներդաշնակեցման եղանակներ ու մեթոդներ և ընդունեն օրենսդրություն, որն առավել հարմար է ներդրման համար: Տվյալ երկրի օրենսդրությունը չպետք է պարտադիր կերպով բառ առ բառ կրկնի հրահանգը կամ հետևի դրա կառուցվածքին: Ազգային ներդրման դրույթները պետք է շահագրգիռ անհատներին պարզ և ճշգրիտ մատնացույց անեն իրենց իրավունքներն ու պարտականությունները և թույլ տան անդամ պետություններին երաշխավորել համապատասխանությունն այս իրավունքների և պարտականությունների հետ: Որոշ հրահանգներ ավելի ընդհանուր են, իսկ մյուսները` ավելի մանրամասնեցված: Որքան ընդհանուր է հրահանգը, այնքան ավելի լայն հայեցողություն է թողնված այն մարմնին, որը ներդաշնակեցնում է ազգային օրենսդրությունը նրա հետ: Հրահանգի տեքստի մանրազնին ուսումնասիրությունը էական նշանակություն ունի այն ազգային օրենսդրության հրահանգի հետ ներդաշնակեցնելու ժամանակ, քանի որ պարունակում է տարբեր դրույթներ, որոնցից մի քանիսը պարտադիր են, իսկ մի քանիսը` ոչ: Ընթացիկ դրույթները, որոնք սահմանում են օրենսդրության ծավալը և նպատակը, բնորոշում են ներդրումը և այն իրավիճակը, որին պետք է հասնի անդամ պետությունը, պարտադիր են ազգային ընդգրկման համար: Այդ դրույթները պետք է ուսումնասիրվեն` որոշելու համար, թե արդյոք անհրաժեշտ է ամբողջական, թե նվազագույն ներդաշնակեցում:
Սովորաբար անդամ պետությունների համար լրացուցիչ պարտավորություններ նախատեսող դրույթները կարիք չունեն նախատեսվելու ազգային օրենսդրությամբ, քանի որ դրանց հիմնական նպատակն է ուղեցույց լինել պետությունների համար ներդրման գործընթացում: Այդ դրույթները սահմանում են ժամանակային սահմանափակումներ և ներդրման ուղեցույցներ, ինչպես նաև պարտավորեցնում են տեղեկացնելու Հանձնաժողովին ներդրման գործընթացի, տվյալ բնագավառի օրենսդրական գործունեության, անդամ պետությունների միջև խորհրդակցությունների և այլ տեղեկությունների փոխանակման մասին:
ԵՄ մարմինների համար պարտավորություններ նախատեսող դրույթները հասցեագրված են Խորհրդին, Հանձնաժողովին, Հանձնաժողովի անդամներին կամ Խորհրդարանին: Նման դրույթները ներառում են, օրինակ, հետագա որոշումների պատվիրակումը Խորհրդին կամ Հանձնաժողովին, Հանձնաժողովի մշտական անդամների հաստատումը կամ այլ մարմիններին վերահսկիչ գործառույթների հանձնարարումը և այլն: Այսպիսի դրույթները ենթակա չեն ներդաշնակեցման անդամ պետությունների կողմից:
ԵՄ իրավունքի տեսանկյունից չափազանց կարևոր են որոշումները, առաջարկությունները ու կարծիքները: ԵՀ համաձայնագրի 249 հոդվածի համաձայն` որոշումները (ներառյալ Արդարադատության եվրոպական դատարանի վճիռները) պետք է ամբողջովին պարտադիր և ուղղակիորեն կիրառելի լինեն բոլոր նրանց համար, ում հասցեագրված են:
Եվրոպական հանձնաժողովի և ԵՄ խորհրդի որոշումները հանդիսանում են հատուկ կիրառման օրենսդրություն և, 249(4) հոդվածի համաձայն, պարտադիր են հասցեատերերի համար: Ի տարբերություն կանոնակարգերի, որոշումը հանդիսանում է անհատական գործի վերաբերյալ հատուկ կիրառման օրենսդրություն: Որոշման հասցեատերեր կարող են լինել ֆիզիկական և իրավաբանական անձինք կամ մեկ կամ ավելի անդամ պետություններ: ԵՀ համաձայնագրի 81 և 82 հոդվածների համաձայն` Հանձնաժողովի որոշումները կիրառվել են Եվրոպական համայնքի մրցակցային քաղաքականության իրագործման նպատակով: Ֆինանսական պարտավորությունների վերաբերյալ հրահանգները գործադրվում են անդամ պետության քաղաքացիական դատավարության կանոններին համապատասխան (ԵՀ պայմանագրի 256 հոդված):
Եվրոպական հանձնաժողովի որոշումը կարող է դիտարկվել որպես նախադեպ և կիրառվել որպես իրավունքի օժանդակ աղբյուր:
Եվրոպական համայնքի և Եվրատոմի առաջարկությունների ու կարծիքների միջոցով ԵՄ մարմիններն անդամ պետություններին և անհատներին ներկայացնում են իրենց մոտեցումները համապատասխան խնդիրների վերաբերյալ: Առաջարկություններն ու կարծիքները չունեն պարտադիր ուժ և որևէ իրավական պարտավորություն չեն առաջացնում հասցեատերերի համար (հոդված 249), սակայն կարող են ունենալ անուղղակի ազդեցություն, երբ դրանք հանդիսանում են պարտադիր գործիքի նախապատրաստական փաստաթղթեր (այսպես կոչված` Սպիտակ և Կանաչ փաստաթղթեր) կամ երբ հրապարակող մարմինը դրա տակ ենթադրում է պարտավորություն[19]:
Նախադեպային իրավունքի նշանակալի դերի պատճառով ԵՄ իրավակարգը համեմատում են ընդհանուր իրավունքի համակարգի հետ: Չնայած Արդարադատության եվրոպական դատարանը ձևավորել է բազմաթիվ մեկնաբանումներ, որոնք ապահովում են իրավական դաշտը և իրավունքի հիմնարար սկզբունքները (ինչպես վերը նշվել է, հիմնարար սկզբունքները բաղկացած են առաջնային օրենսդրությունից), ԵՄ իրավունքը կազմում է մայրցամաքային Եվրոպայի իրավական համակարգի մասը: ԵՄ իրավունքում նախադեպային իրավունք պաշտոնապես գոյություն չունի:
ԵՄ իրավունքի համակարգում ուրույն եղ ունեն այսպես կոչված սպիտակ ու կանաչ թղթերը: Եվրահանձնաժողովի Կանաչ փաստաթղթերը եվրոպական մակարդակում որոշակի թեմայի շուրջ (օրինակ՝ սոցիալական քաղաքականություն, միասնական արժույթ, հեռահաղորդակցություն) քննարկումների մեկնարկը և խորհրդակցությունների սկիզբը ազդարարող փաստաթղթեր են: Խորհրդակցությունները կարող են հանգեցնել Սպիտակ փաստաթղթի հրապարակմանը վերաշարադրելով քննարկումների եզրակացությունները Համայնքի գործողությունների համար գործնական առաջարկների տեսքով: Հանձնաժողովի Սպիտակ փաստաթղթերը որոշակի ոլորտում Համայնքի գործողությունների համար առաջարկություններ պարունակող փաստաթղթեր են: Որոշ դեպքերում նրանք հաջորդում են եվրոպական մակարդակում խորհրդակցություններ սկսելու նպատակով հրապարակված Կանաչ փաստաթղթերին: Օրինակ` ներքին շուկայի ամբողջացման մասին, աճի, մրցունակության և զբաղվածության, Կենտրոնական և Արևելյան Եվրոպայի ասոցիացիոն երկրներում ներքին շուկային առնչվող օրենքների համապատասխանեցման Սպիտակ փաստաթղթերը: Խորհրդի կողմից համապատասխան կերպով ընդունվելուց հետո Սպիտակ փաստաթուղթը կարող է Միության համար համապատասխան ոլորտում գործողությունների ծրագրի վերածվել:
Կորպորատիվ իրավունքի էությունը ԵՄ-ում
Ընդհանրապես Եվրամիության իրավունքի հիմնական աղբյուրը և մասնավորապես, ԵՄ կորպորատիվ իրավունքի, Եվրոպական համայնքների և Եվրոպական Միության հիմնադիր պայմանագրերն են:
Այդ փաստաթղթերի դրույթների համաձայն Եվրոպական Միության բոլոր քաղաքացիների համար երաշխավորվում են չորս հիմնական ազատությունները, որոնք անհրաժեշտ են միասնական ներքին շուկայի ստեղծման համար, դրանք են՝ ապրանքների, մարդկանց, ծառայությունների և կապիտալի ազատ տեղաշարժը: Իր հերթին, անձանց ազատ տեղաշարժվելու շրջանակներում դիտարկվում է աշխատուժի (աշխատող) ազատ տեղաշարժվելու, հաստատություններ ստեղծելու և տնտեսական ակտիվությամբ զբաղվելու ազատությանը[20]: Արդեն 1970-ականների սկզբին Եվրոպական համայնքի դատարանի ճանաչել է հաստատություններ ձևավորելու ազատության հետ կապված պայմանագրերի դրույթների անմիջական ազդեցություն[21]:
Սակայն, ԵՄ կառույցները (Եվրոպական հանձնաժողով, Եվրոպական խորհուրդ, Եվրոպական խորհրդարան, Աուդիտորների և արդարադատության դատարան), ունի հատուկ դրությունը, և սահմանափակված է առարկայի և նպատակի վերաբերյալ հիմնադիր պայմանագրերի դրույթներով: Այս առումով ԵՄ – ում կոպորատիվ օրենքը, մի կողմից ենթադրում է ածանցյալ կամ միջնակարգ կարգապահություն, որի նպատակն է ապահովել և՛ ընկերությունների, և՛ անհատների ազատ տեղաշարժվելու և ամբողջ Միության տարածքում հաստատություն ստեղծելու իրավունքը: Մյուս կողմից յուրաքանչյուր առանձին պետության մեջ հաշվի առաջելով երրորդ անձանց հարաբերությունների մեջ առկա հաջորդականություն, որոնք կարող են ձևավորվել բուն ընկերության բացման փաստի հետ կապված:
Եվրոպական համայնքի ձևավորումից սկսած համաձայն հոդվածի 48 (նախկին 58 — րդ հոդված) իրավաբանական անձինք հավասարեցվում էին ֆիզիկական անձանց ազատորեն հաստատություններ ձևավորելու տեսանկյունից: Սակայն, մենք չպետք է բացառել այն փաստը, որ, ի տարբերություն ֆիզիկական անձանց, իրավաբանական անձինք պետք է կապված ինչ-որ ազգային-պետական իրավական ռեժիմի հետ, ինչի շրջանակներում էլ նրանք գործում: Այնուամենայնիվ, այդ իրավական ռեժիմը կարող է լինել և՛ «եվրոպական», երբ խոսքը վերաբերում է Եվրոպական ընկերությունների հետ[22], Եվրոպական տնտեսական շահերի միավորմանը[23], և՛ Եվրոպական կոոպերատիվ հասարակությունը:
Ի՞նչ է նախատեսվում Եվրոպական ընկերության (Societas Europaea, SE) կանոնադրության մեջ: Եվրամիության տարածքում կարող է ստեղծվել սահմանափակ պատասխանատվությամբ ընկերության ձևով կառույցներ՝ որոշակի սահմանված պայմաններով և կարգով։ Եվրոպական ընկերության կանոնադրական կապիտալը բաժանվում է բաժնեմասերի։ Յուրաքանչյուր բաժնետեր պատասխանատու է միմիայն իր ներդրած գումարի չափով: Եվրոպական ընկերությունն օժտված է իրավասուբյեկտությամբ: Եվրոպական ընկերությունում աշխատողներին ընդգրկելը կարգավորվում է 2001/86/ԵՀ հրահանգով: Սահմանափակ պատասխանատվությամբ բաց ընկերությունները, որոնք ստեղծվել են անդամ պետության իրավունքի համաձայն և դրանց գտնվելու վայրը և գլխավոր գրասենյակը Համայնքի տարածքում է, կարող են եվրոպական ընկերություն ստեղծել միաձուլման միջոցով, եթե դրանցից առնվազն երկուսի գործունեությունը կարգավորվում է տարբեր անդամ պետությունների իրավունքով։ Սահմանափակ պատասխանատվությամբ բաց և փակ ընկերությունները, որոնք ստեղծվել են անդամ պետության իրավունքի համաձայն և որոնց գտնվելու վայրը և գլխավոր գրասենյակները Համայնքի տարածքում են, կարող են նախաձեռնել եվրոպական հոլդինգային ընկերության ստեղծումը և այլն: Կանոնադրության կանոնակարգը նախատեսում է իրավիճակային բոլոր շրջանակները[24]:
Համաձայն հիմնադրման պայմանագրի 48-րդ հոդվածի՝ «ընկերությունները կամ կազմակերպությունները ձևավորվում են անդամ պետության օրենսդրությանը համապատասխան և գրանցվում է կենտրոնական կառավարման և հիմնական բիզնեսի գործունեության հիմքով, որ գտնվում են համայնքի ներսում, հավասարեցվում են անդամ ազգային պետությունների ֆիզիկական անձանց»: Իր հերթին, «ընկերությունների ասելիս նկատի ունենք ընկերությունների կամ կազմակերպությունները, որոնք հիմնադրվել են քաղաքացիական կամ առևտրային իրավունքի, այդ թվում, արհեստակցական միությունների և այլ իրավաբանական անձանց կողմից, որոնք կարգավորում են հրապարակային կամ մասնավոր իրավունքով, բացառությամբ շահույթ չհետապնդող միավորումների»:
Ելնելով այս սահմանումը՝ կարելի է եզրակացնել, որ հիմնադիր պայմանագրի հեղինակը ցանկություն չի ունեցել ընտրություն կատարել ազգային օրենսդրությունների մեջ առկա տարբեր չափանիշների միջև: Այսպես Եվրոպական համայնքների սկզբնական անդամների մեծամասնության համար կիրառվում է իրական գտնվելու վայրը: Մինչդեռ է Նիդեռլանդներում, օրինակ, 1959 թ. հուլիսի 25-ի օրենքով կիրառվում է «ինկորպորացիաների» սկզբունքը, այսինքն` օրենքը գրանցված երկրի ը իրաաբանական հացեի օրենքի առանցքային շեշտադրմամբ[25]: Այսպիսով, ընտրությունը երեք չափանիշների մեջ են՝ ըստ իրավաբանական հասցեի գտնվելու վայրի, կենտրոնական կառավարման վայրը կամ էլ բիզնեսը վարելու վայրը: Բոլոր երեք չափանիշներն էլ բնականաբար այլընտրանքային են:
Հաշվի առնելով խոչընդոտները զարգացման միասնական կարգավորման այս հարցում՝ Եվրոպական համայնքի մասին Հռոմի պայմանագրի հեղինակները նախատեսել էին 293-րդ հոդվածով (նախկին 220-րդ հոդված), որ «անդամ պետությունները, անհրաժեշտության դեպքում, կմտնեն բանակցությունների մեջ միմյանց հետ, որպեսզի ապահովեն իր քաղաքացիների կողմից ընկերությունների փոխադարձ ճանաչումը, պահպանության կարգավիճակի իրավաբանական անձ, եթե տեղափոխություն է եղել մի երկրից մյուսը կամ տեղի է ունեցել ընկերությունների և կազմակերպություններ միաձուլում, որոնք ղեկավարվում են տարբեր երկրների օրենքներով»: Անդամ-պետությունների կողմից 293-րդ հոդվածի վերանայման բանակցությունների արդյունքում մշակվել է Բրյուսելի կոնվենցիայի ընդունված 1968 թ. փետրվարի 29-ին[26]: Համաձայն այդ Կոնվենցիայի չորրորդ հոդվածի անդամ-պետությունը կարող է իր ներքին օրենսդրությունը կազմակերպության համար պարտադրական պահանջ համար, այն կազմակերպությունների համար, որոնց վարչական կենտրոնը գտնվում է իրենց երկրում, թեև կարող է և գրանցված է միանգամայն այլ երկրում: Այս դրույթը, որը սահմանափակվում է կազմակերպության հաստատման վայրով, հանդիսանում է այն պառճառներից մեկը, որի արդյունքում Կոնվենցիան միչև օրս ոըժի մե չի մտել:
Պետք է նաև նշել, որ Հռոմեական պայմանագրի 48-րդ հոդվածը բացառում է վերահսկողության սկզբունքի իրագործումը ըստ ազգային պատկանելության, ինչը Եվրամիության քաղաքացիներին երաշխիքներ է տալիս անձանց ազատ տեղափոխության առումով: Այս համատեքստում Եվրամիության ընդհանուր ծրագրերում, որոնք վերաբերում են խոթանների վերացմանը հաստատության գործողությունների ազատության մեջ և ծառայությունների մատուցման ազատության մեջ[27], հատուկ շեշտվում է վերահսկողությունից հրաժարվելու սկզբունքը, որը արգելում է ազատության ցանկացած սահմանափակում ըստ հաստատության ազգային պատկանելության: Նման կատեգորիկ մերժումը հիմնվում է նաև Հռոմի պայմանագրի 294-րդ հոդվածի դրույթների վրա, համաձայն որոնց անդամ-պետությունները այլ երկրների ներկայացուցիչներին հնարավորություն են տալիս մասնակցություն ունենալու ընկերության կամ կազմակերպության 48-րդ հոդվածի շրջանակներում»: Եթե անգամ լինի սահմանափակում ազգային չափանիշով, այն ոչ թե կվերաբերի իրավաբանական անձանց, երբ տվյալ կազմակերպության համակարգում առավելապես ընդգրկված են որոշակի ազգային պետության ներկայացուցիչները, ապա դա անհամատեղելի է Եվրամիության հռչակած acquis communautaire-ի հետ:
Ֆրանսերեն acquis (կամ երբեմն acquis communautaire) արտահայտությունը գործածվում է Եվրոպական Միության օրենքում, որպես ԵՄ օրենսդրության ընդհանուր շրջանակ[28]: Այս տերմինը օգտագործվում է նաև Շենգենյան համաձայնագրի ներքո ընդունված օրենքները նկարագրելու համար: Նախքան Եվրոպական Միության իրավական համակարգում Ամստերդամի համաձայնագրով ներմուծվելը, վերջինս հիշատակվում էր որպես Շենգենի acquis:
Acquis-ի ձևավորման համար նախադրյալները կապված էին 1990-ականների կեսերին Եվրոպական Միության մեջ առաջացած իրավիճակից: Հենց այդ շրջանում հրապարակվեցին այսօր հայտնի եվրոպական պայմանագրային իրավունքի սկզբունքները, որոնք հայտնի են նաև Լանդոյի սկզբունքներ անունով[29]: Այդ սկզբունքները կազմված էին կանոններից, մեկնաբանություններից և նշումներից: Կանոնները մշակվում էին Լանդոյի հանձնաժողովի կողմից համեմատական-իրավական հետազոտությունների հիմքով՝ նպատակ ունենալով լավագույն տարբերակը դուրս բերել: Սակայն երբ այդ սկզբունքները հրապարակվեցին, ԵՄ-ի իրավունքի մի շարք մասնագետներ հիասթափություն ապրեցին: Որոշ բացառություններով Լանդոյի սկզբունքները հաշվի չէին առնում Եվրոպական Միության գոյություն ունեցող իրավունքը, որը մտնում էր Acquis Communautaire-ի մեջ:
2002 թվականին ասպարեզ եկավ «Acquis» խումբը, ակնհայտ դարձավ, որ Եվրոպական Միության իրավւնքի համակարգում առկա են չափազանց մեծ խնդիրներ: Որոշվեց օգտագործել Լանդոյի հանձնաժողովի կողմից մշակված մեթոդները և ստեղծել ԵՄ մասնավոր իրավունքի առանձին սկզբունքներ: Միաժամանակ «Acquis»-ը չէր դիտարկվում որպես Լանդոյի սկզբունքներին մրցակից, այլ ընդհակառակը նպատակ ուներ ի ցույց դնել ԵՄ-ի մասնավոր իրավունքի առկա իրավիճակը:
Քանի որ ԵՄ-ի իրավական դաշտը չափազանց ընդգրկուն էր, ուստի ընտրությունը իրականացվում էր ռացիոնալիզմի և նպատակահարմարության դիրքերից: Որոշվեց, որ «Acquis»-ի սկզբունքները նախևառաջ կպարզաբանեն պայմանագրային իրավունքի ընդհանուր դրույթների հետ սերտորեն կապված հարցերը: Հաջորդ քայլ էր Միության իրավունքի նորմերի համակարգումը: Յուրաքանչյուր առանձին սկզբունքի հիմնական գործառույթն է ապահովել ԵՄ իրավական ակտի կոնկրետ դրույթի հետ կապը, այս իմաստով «Acquis»-ի սկզբունքները ձևավորում էին ԵՄ-ի իրավական ձեռքբերումների մեջ նոր մեխանիզմների հնարավորություն:
«Acquis»-ի խումբը մշակել է ընդհանուր սկզբունքներ առանձին չանհատական) դրույթների ու նախադեպերի հիմքով, որոնք մտել են ԵՄ-ի իրավունքի համակարգի մեջ: Ըստ որոշ մասնագետների այդ գործում հիմնական խնդիրն այն էր, որ ԵՄ-ի իրավունքը դրվագված բնույթ ունեին, այն կարգավորում է իրավահարաբերությունների տարբեր ոլորտներ, որոնց ընդհանրացումը և ագրեգացիայի հնարավորությունը կասկածելի էր[30]:
ԵՄ ընդլայնման գործընթացում acquis-ը բաժանվել է 31 գլուխների ԵՄ և հինգերորդ ընդլայնման (2004թ. միացած տասը երկրները գումարած Ռումինիան և Բուլղարիան) թեկնածու երկրների միջև բանակցությունների վարման նպատակով: Դրանք են.
- Ապրանքների ազատ տեղաշարժ
- Մարդկանց ազատ տեղաշարժ
- Ծառայությունների մատուցման
- Կապիտալի ազատ տեղաշարժ
- Ընկերությունների իրավունք
- Մրցակցության քաղաքականություն
- Գյուղատնտեսություն
- Ձկնորսություն
- Տրանսպորտային քաղաքականություն
- Հարկեր
- Տնտեսական և արժութային միություն
- Վիճակագրություն
- Սոցիալական քաղաքականություն և զμաղվածություն
- Էներգետիկա
- Արդյունաբերության քաղաքականություն
- Փոքր և միջին ձեռնարկություններ
- Գիտություն և հետազոտություն
- Կրթություն և վերապատրաստում
- Հեռահաղորդակցություն և ազատություն տեղեկատվական տեխնոլոգիաներ
- Մշակույթ և աուդիովիզուալ քաղաքականություն
- Տարածաշրջանային քաղաքականություն և կառուցվածքային գործիքների համակարգում
- Բնապահպանություն
- Սպառողների շահերի և առողջության պաշտպանություն
- Արդարադատություն և ներքին գործեր
- Մաքսային միություն
- Արտաքին հարաμերություններ
- Ընդհանուր արտաքին և անվտան•ության քաղաքականություն (ԸԱԱՔ)
- Ֆինանսական վերահսկում
- Ֆինանսական և բյուջետային զμաղվածություն դրույթներ
- Կառույցներ
- Այլ խնդիրներ[31]:
Այլ խնդիրների վերաբերյալ գլուխը հիմնականում ծառայում է որպես բանակցային տարածք, որում տեղադրվում են անվիճելի խնդիրները, որոնք սակայն չեն կարող տեղադրվել այլ գլուխներում: «Այլ խնդիրներ» գլխի շրջանակներում 2004թ. հուլիսին Բուլղարիայի հետ քննարկվեցին և համաձայնեցվեցին հետևյալ խնդիրները`
Խնդիր 1. Անդամակցություն Եվրոպական զարգացման հիմնադրամին:
Խնդիր 2. Մասնակցություն և փոխհատուցումներ Ածխի և պողպատի հետազոտությունների հիմնադրամին:
Խնդիր 3. Անդամակցություն Եվրոպական կենտրոնական բանկի կապիտալի և արտերկրյա ռեզերվային հաշիվներին (Subscription):
Խնդիր 4. Նորանդամ երկրներում անդամակցությունից հետո երեք տարբեր նախանդամակցային գործիքների (PHARE, ISPA և SAPARD) իրագործման համար կանոնների կիրառում և կառավարում,
Խնդիր 5. Բուլղարիայի և Ռումինիայի վարչական և արդարադատության կարողությունների հետագա զարգացման ու զորեղացման և լավագույն փորձի փոխանակման խթանման նպատակով անցումային գործիքի ստեղծում: 2007-2009թթ. համար հատկացված ընդհանուր գումարը կազմում է 82 միլիոն եվրո:
Խնդիր 6. Անցումային ժամանակահատվածի պայմաններ, մինչև դեռևս որոշվելիք այսպես կոչված «անջատման օրվա» և անդամակցության օրվա միջև, եnμ նոր acquis communautaire-ը դեռևս ներկայացված չէ անդամակցության μանակցություններում, սակայն միևնույն ժամանակ անդամակցող երկրները դեռևս անդամ երկիր չեն:
Խնդիր 7. Երաշխիքային դրույթների ներառումը Անդամակցության համաձայնագրում. ընդհանուր տնտեսական երաշխիքի դրույթ, ներքին շուկայի հատուկ երաշխիքային դրույթ և արդարադատության ու ներքին գործերի հատուկ երաշխիքային դրույթ, երկուսն էլ երեք տարի ժամկետով, զարգացած մոնիտորինգի դրույթ, որը հնարավորություն կտա Հանձնաժողովին առաջարկել անդամակցության մեկ տարով հետաձգում, եթե ի հայտ գան անդամակցության նախապատրաստման հետ կապված μարդություններ:
Խնդիր 8. Բուլղարիայի օգտին 2007-2009թթ. ժամանակահատվածի համար 239.5 միլիոն եվրո ժամանակավոր դրամական հոսք և Շենգենյան գործիք՝ բարելավելու համար Բուլղարիայի դրամաշրջանառության վիճակը հատկապես անդամակցության առաջին տարվա ընթացքում և օժանդակելու համար Բուլղարիային Միության նոր արտաքին սահմանին գործողությունների ֆինանսավորման պարտավորությունների կատարման համար Շենգենյան acquis-ի իրականացման և արտաքին սահմանի վերահսկման համար:
Խնդիր 9. Ներդրումների եվրոպական բանկի կանոնադրության փոփոխություն` հաշվի առնելով թեկնածու երկրների անդամակցությունը:
Խնդիր 10. Բուլղարիայում Կոզլոդույի ատոմակայանի 1-4 բլոկների փակման հետևանքների վերացման համար ֆոնդերի կառավարման իրավական հիմքի ստեղծում:
Այս ամենը ցույց է տալիս, թե ինչպիսի նախադրյալներ ու նախապայմաններ կարող են ծագել Հայաստանի առջև ԵՄ ինտեգրման ճանապարհին: Իսկ արդեն Խորվաթիայի և Թուրքիայի հետ բանակցությունների համար acquis-ը բաժանվեց 35 գլուխների` գլուխների միջև ավելի լավ հավասարակշռություն պահպանելու նպատակով: Ամենադժվար գլուխները բաժանվեցին առանձին գլուխների, որոշ ավելի հեշտ գլուխներ միավորվեցին, որոշ քաղաքականություններ տեղաμաշխվեցին գլուխների միջև, որոշները վերանվանվեցին: Այս բանակցությունները սովորաբար ներառում էին անցումային ժամանակահատվածի համաձայնեցում, նախքան անդամ երկրները պարտավոր էին իրականացնել Եվրոպական Միության օրենքները ամբողջությամբ և մինչև նրանք և իրենց քաղաքացիները ձեռք կբերեին acquis-ով նախատեսված լրիվ իրավունքները: 2013 թ. նախատեսված է, որ Խորվաթիան անդամագրվելու է Եվրամիությանը:
1993 թ. Եվրոպական Միության խորհուրդը Կոպենհագենում դրեց ներկայիս ընդլայման գործընթացի հիմքը՝ հայտարարելով՝ Կենտրոնական և Արևելյան Եվրոպայի երկրները, որոնք ցանկանաում են դառնալ Եվրոպական Միության անդամներ կստանան այդ հնարավորությունը և սահմանեց անդամակցության նախապայմաններ, այսպես կոչված «Կոպենհագենյան չափանիշներ»[32]: Դրանց շրջանակում հավակնորդ երկրից պահանջվում է ապահովել.
- Ժողովրդավարության, օրենքի իշխանության, մարդու իրավունքների և փոքրամասնությանների պաշտպանության երաշխավոր հաստատությունների կայունություն (քաղաքական չափանիշ): 1999թ. Ամստերդամի համաձայնագրի ուժի մեջ մտնելուց ի վեր այս պահանջները պահպանվել են որպես սահամանդրական չափանիշներ Եվրոպական Միության համաձայնագրում և ամրապնդել են Եվրոպական Միության հիմնարար իրավունքների խարտիայում, որը հռչակվեց 2000 թ. դեկտեմբերին Նիցցայում կայացած Եվրոպական խորհրդի նիստում:
- Շուկայական տնտեսության առկայություն, ինչպես նաև կարողություն դիմակայել մրցակցության ճնշշմանը և շուկայի ուժերին Միության ներսում (տնտեսական չափանիշ): Այն համապատասխանում է 1993 թ. նոյմեբերի 1-ին ուժի մեջ մտած Մաաստրիխտի համաձայնագրում ամրագրված տնտեսական քաղաքականության հիմնադրույթներին:
- Անդամակցության պարտավորությունների ստանձնման կարողություն, ներառյալ քաղաքական, տնտեսական և արժութային միություն նպատակների իրականացումը: Այս չափանիշը բերաբերում է Միության Acquis Communitaire օրենսդրության կիրառմանը: ԵՄ հաջորդ խորհուրդները, հատկապես 1995 թ. Մադրիդի Եվրոպական խորհուրդը ընդգծել են ոչ միայն Acquis-ը ազգային օրենսդրության մեջ ներառելու, այլև վերջինս համապատասխան վարչական և իրավական կառույցների միջոցով արդյունավետ կիրառելու անհրաժեշտությունը:
1997 թ. Կենտրոնական և Արևելյան Եվրոպայի անդամակցության հայտերի մասին իր Կարծիքի հրապարակումից հետո Հանձնաժողովը իր տարեկան պարբերական հաշվետվություններում գնահատում է հավակնորդ երկրների արձանագրած առաջընթացը դեպի Կոպենհագենյան չափանիշներին համապատասխանություն: Դրա համար Հանձնաժողովը մշակել է համապատասխան մեթոդաբանություն[33]:
Պարբերական հաշվետվությունները գնահատում են առաջընթացը օրենսդրության և իրականում ընդունված ու իրականացված միջոցառումների առումով: Սա ապահովում է հավասար մոտեցում բոլոր հավկնորդ երկրներին:
Գնահատելու համար, թե ինչ չափով են հավակնորդ երկրները համապատասխանում քաղաքական չափանիշներին, Հանձնաժողովը ոչ միայն նրանց տարբեր հաստատությունների նկարագրությունն է ներկայացնում (Խորհրդարան, Գործադիր իշխանություն, Դատական իշխանություն), այլև քննում է, թե ինչպես են տարբեր իավունքներն ու ազատությունները պաշտպանվում գործնականում: հատուկ ուշադրության է արժանանում մարդու իրավունքների, ազգային փոքրամասնությունների իրավունքների հիմնահարցերը, ինչպես նաև կոռուպցիայի դեմ մղվող պայքարի միջոցառումները:
Տնտեսական չափանիշները բաղկացած են երկու տարրից՝ գործող շուկայական տնտեսության առկայություն և Միության ներսում մրցակցության և շուկայի ուժերին դիմակայելու կարողություն: Այս երկու տարրերը գնահատվում են մի շարք ենթաչափձանիշներով, որոնք սահմանվել են Օրակարգ 2000-ում: (100) Գործող շուկայական տնտեսության առկայությունը պահանջում է, որ գները, ինչպես նաև առևտուրը ազատականացված լինեն, առկա լինի հարկադրաբար կիրառելի իրավական համակարգ՝ ներառյալ սեփականության իրավունքի պաշտպանությունը: Մակրոտնտեսական կայունությունը և տնտեսական քաղաքականության համաձայնությունը ընդլայնում և ամրապնդում են շուկայական տնտեսությունը: Լավ զարգացած ֆինանսական սեկտորը և շուկա մուտքի և ելքի զգալի խոչընդոտների բացակայությունը բարելավում են տնտեսության արդյունավետությունը: Միության ներսում մրցակցությանը և շուկայի ուժերին դիմակայելու կարողությունը պահանջում է շուկայական տնտեսության առկայություն և կայուն մակրոտնտեսական շրջանակ, ինչպես նաև զգալի քանակությամբ մարդկային և ֆիզիկական կապիտալ՝ ներառյալ ինֆրակառուցվածքները: Այն պայմանավորված է մրցակցության վրա կառավարության քաղաքականության և օրենսդրության ազդեցությամբ, Միության հետ երկրի առևտրային ինտեգրման աստիճանով, ինչպես նաև փոքրածավալ ձեռնարկությունների հարաբերակցությամբ:
Անդամակցության պարտավորությունների ստանձնման կարողությունը պահանջում է Acquis-ի ընդունում, իրականացում և կիրառում: Իր հաշվետվություններում Հանձնաժողովը վերլուծում է Acquis-ի երեսունմեկ գլուխներից յուրաքանչյուրի համար անհրաժեշտ օրենսդրական միջոցառումների իրականացման հնարավորությունները և դեռ ինչ է հարկավոր անել Acquis-ի այդ գլխի իրականացում ապահովելու առումով: Ավելին՝ Հանձնաժողովը գնահատում է, թե հավակնորդ երկիրը ինչ չափով է կազմավորել Acquis-ի համար անհրաժեշտ վարչական կառույցները[34]:
Վերջին տարիների Պարբերական հաշվետվությունները նախորդ տարիների համեմատ ավելի լայն տեսանկյունով են կատարել վերլուությունները: Յուրաքանչյուր հավակնորդ երկրի արձանագրած առաջընթացից բացի, գնահատվել են նաև, թե որքանով հավակնորդ երկրները կբավարարեն Կոպենհագենյան չափանիշներին մինչև իրենց անդամակցությունը՝ նկատի ունենալով ԵՄ խորհրդի կողմից սահմանված ընդլայնման ժամանակացույցը:
Սա պահանջում է նախորդ տարիների ընթացքում երկրի արձանագրած առաջընթացի, բանակցությունների ընթացքում նրաց ստանձնած պարտավորությունների կատարման և Կոպենահգենյան չափանիշներին նրանց համապատասխանության մանրակրկիտ քննություն: Այս վերջին ասպեկտները հատկապես կարևոր են անդամակցության պարտավորությունների ստանձնման կարողությունների գնահատման ժամանակ: Առանձին հավակնորդ երկրի կողմից տվյալ պահին Acquis-ի կրիտիկական զանգվածի և անցյալ տարիների դրական առաջընթացն անհրաժեշտ նախապայման են եզրակացնելու համար, որ տվյալ երկիրը կկարողանա կիրառել Acquis-ը անդամակցությունից հետո:
ԵՄ-ում իրավաբանական անձանց ստեղծումն ու գործառնությունը
Եվրոպական Միությունը ժամանակակից հասարակական-քաղաքական կյանքի միանգամայն նոր իրողություն է, ուստի և բազմաթիվ են խնդիրները, որոնց ամեն վայրկյան բախվում է Միությունը, մասնավորապես նաև իրավունքի ոլորտում, երբ անհրաժեշտություն կա համադրել ազգային և վերազգային նորմերը:
Ինչպե՞ս է իրագործվում իրավաբանական անձանց գրանցումը ԵՄ-ում, սա ևս մեծ կարևորություն ունեցող խնդիր է: Եվրամիության հիմնադրման մասին պայմանագրում նշվում է (հոդված 43), որ որևէ անդամ պետության քաղաքացու ազատությունը ինչ-որ կառույց հիմնելու, տնտեսական գործունեությամբ զբաղվելու այլ երկրի տարածքում չպետք է խոչընդոտվի: Պետք է վերացվեն նաև այկ սահմանափակումները, որոնք առնչվում են գործակալություններ, մասնաճյուղեր կամ դուստր ձեռնարկություններ բացելու անհրաժեշտությանը: Այստեղ կրկին առաջնային պլան է մղվում իշխանական երկու մակարդակների՝ պետական և վերազգային իրավական համակարգերի բախումը:
Ընդհանրապես շահույթ հետապնդող կազմակերպությունները՝ իրավաբանական անձինք ձևակերպվում են կապ որպես սահմանափակ պատասխանատվության, կամ էլ բաժնետիրական ընկերություններ, առաջինները շատ ավելի մեծ տարածում ունեն:
Սահմանափակ պատասխանատվության ընկերությունների գործառնության առումով առանցքային է «Սահմանափակ պատասխանատվությամբ բաց ընկերությունների ստեղծման և դրանց կապիտալի պահպանման ու դրա չափի փոփոխման մասին 77/91/ԵՏՀ հրահանգը փոփոխող՝ Խորհրդի 1992 թվականի նոյեմբերի 23-ի 92/101/ԵՏՀ հրահանգ»[35]: Ի՞նչ է այն նախատեսում: Եվրոպական համայնքների խորհուրդը, հաշվի առնելով «Եվրոպական տնտեսական համայնքի հիմնադրման մասին» պայմանագիրը և, մասնավորապես, դրա 54-րդ հոդվածը, հաշվի առնելով Հանձնաժողովից ստացված առաջարկը, համագործակցելով Եվրոպական պառլամենտի հետ, hաշվի առնելով Տնտեսական և սոցիալական հարցերով կոմիտեի եզրակացությունը, քանի որ տեղաբաշխված կապիտալը պահպանելու և բաժնետերերի նկատմամբ հավասար վերաբերմունք ապահովելու համար 77/91/ԵՏՀ հրահանգով սահմանափակվում է սահմանափակ պատասխանատվությամբ բաց ընկերության՝ իր սեփական բաժնետոմսերը ձեռք բերելու իրավունքը, քանի որ ընկերության կողմից իր սեփական բաժետոմսերի ձեռքբերման նկատմամբ սահմանափակումները կիրառվում են ոչ միայն ընկերության կողմից, այլ նաև իր անունից, սակայն ի շահ՝ ընկերության գործող անձի կողմից կատարվող ձեռքբերումների նկատմամբ, քանի որ, արգելելու համար սահմանափակ պատասխանատվությամբ բաց ընկերությանը օգտագործել մեկ այլ ընկերություն, որտեղ ձայնի իրավունքների մեծամասնությունը պատկանում է իրեն կամ որի նկատմամբ այն գերակա ազդեցության հնարավորություն ունի` նման ձեռքբերումներ կատարելու համար, առանց պահպանելու այդ կապակցությամբ նախատեսված սահմանափակումները, ընկերության կողմից իր սեփական բաժետոմսերի ձեռքբերումը կարգավորող միջոցները պետք է տարածվեն նման այլ ընկերությունների կողմից բաժնետոմսերի ձեռքբերման ամենակարևոր և ամենահաճախ հանդիպող դեպքերի վրա. քանի որ այդ միջոցները պետք է տարածվեն սահմանափակ պատասխանատվությամբ բաց ընկերության բաժնետոմսերի բաժանորդագրման վրա, քանի որ 77/91/ԵՏՀ հրահանգը շրջանցելուց խուսափելու համար այդ միջոցները պետք է տարածվեն նաև այն ընկերությունների վրա, որոնց նկատմամբ կիրառվում է 68/151/ԵՏՀ (5) հրահանգը և համեմատելի իրավական ձևեր ունեցող այն ընկերությունների վրա, որոնց նկատմամբ կիրառվում են երրորդ երկրների օրենքները, քանի որ, երբ սահմանափակ պատասխանատվությամբ բաց ընկերության և երրորդ ներածական դրույթում նշված մեկ այլ ընկերության միջև հարաբերությունները միայն անուղղակի բնույթ են կրում, արդարացված է թվում մեղմել այն դրույթները, որոնք կիրառվում են այն դեպքում, երբ հարաբերությունն ուղղակի բնույթ է կրում՝ նախատեսելով ձայնի իրավունքների իրականացման կասեցում՝ որպես նվազագույն միջոց՝ սույն Հրահանգի նպատակներին հասնելու համար, քանի որ, երբ անդամ պետությունը նախատեսում է 77/91/ԵՏՀ հրահանգով սահմանված պատժամիջոցներին համարժեք պատժամիջոցների համակարգ և ձայնի իրավունքների իրականացման կասեցում, կարող է համարվել, որ նման օրենսդրությունն արդեն իսկ համապատասխանում է սույն Հրահանգի նպատակներին, քանի որ, ավելին, արդարացված է այն դեպքերի նկատմամբ սահմանափակումները չկիրառելը, երբ մասնագիտական գործունեության առանձնահատկությունը բացառում է սույն Հրահանգի նպատակները վտանգելու հնարավորությունը, քանի որ անդամ պետությունների ֆինանսական շուկայում տվյալ երկրի տնտեսական կառուցվածքի, ինչպես նաև ինքնակարգավորման կանոնների առումով չափազանց կտրուկ հետևանքներից բխող տատանումներից խուսափելու համար պետք է նախատեսվի անհրաժեշտ համապատասխանեցման ժամանակաշրջան,
Ըստ էության սա այն հիմքն է, որով և պայմանավորված ընդունվեց այդ հրահանգը, որում ասվում է, թե Սահմանափակ պատասխանատվությամբ բաց ընկերության բաժնետոմսերի բաժանորդագրումը, ձեռքբերումը կամ տնօրինումը` 68/151/ԵՏՀ հրահանգի 1-ին հոդվածի իմաստով մեկ այլ ընկերության կողմից, որտեղ ձայնի իրավունքների մեծամասնությունն ուղղակիորեն կամ անուղղակիորեն պատկանում է սահմանափակ պատասխանատվությամբ բաց ընկերությանը կամ որի նկատմամբ այն ուղղակի կամ անուղղակի գերակա ազդեցության հնարավորություն ունի, սահմանափակ պատասխանատվությամբ բաց ընկերության կողմից համարվում են կատարված:
Ընկերությունների խմբերի մասին ազգային օրենսդրությունների համաձայնեցման բացակայության դեպքում անդամ պետությունները կարող են սահմանել այն դեպքերը, երբ համարվում է, որ սահմանափակ պատասխանատվությամբ բաց ընկերությունը մեկ այլ ընկերության վրա գերակա ազդեցության հնարավորություն ունի. եթե անդամ պետությունը կիրառում է այս տարբերակը, նրա ազգային իրավունքով, ամեն դեպքում, պետք է նախատեսվի, որ գերակա ազդեցության հնարավորությունն առկա է, եթե սահմանափակ պատասխանատվությամբ ընկերությունը իրավունք ունի նշանակելու կամ ազատելու մյուս ընկերության վարչական, կառավարման կամ վերահսկիչ մարմնի անդամների մեծամասնությանը և, միևնույն ժամանակ, դրա բաժնետերը կամ մասնակիցն է կամ մյուս ընկերության բաժնետերը կամ մասնակիցն է և, այդ ընկերության մյուս բաժնետերերի կամ մասնակիցների հետ կնքված համաձայնագրի համաձայն, միանձնյա տնօրինում է դրա բաժնետերերի կամ մասնակիցների ձայնի իրավունքների մեծամասնությունը։
Անդամ պետությունները կարող են չկիրառել 1-ին պարբերությունը, եթե բաժանորդագրումը, ձեռքբերումը կամ տնօրինումն իրականացվում է ի շահ բաժնետոմսերը բաժանորդագրող, ձեռք բերող կամ տնօրինող անձից բացի այլ անձի, որը ոչ 1-ին պարբերությունում նշված սահմանափակ պատասխանատվությամբ բաց ընկերությունն է, ոչ էլ մեկ այլ ընկերություն, որտեղ ձայնի իրավունքների մեծամասնությունն ուղղակիորեն կամ անուղղակիորեն պատկանում է սահմանափակ պատասխանատվությամբ բաց ընկերությանը կամ որի նկատմամբ այն ուղղակի կամ անուղղակի գերակա ազդեցության հնարավորություն ունի։
Դրանից բացի անդամ պետությու դեպքերում առանձնահատուկ պայմանն են առաջարում իրավաբանական անձանց մասով: Եթե բաժնետոմսերի բաժանորդագրումը, ձեռքբերումը կամ տնօրինումն իրականացվում է մյուս ընկերության կողմից՝ արժեթղթերի մասնագիտացված դիլերի իր կարգավիճակում կամ այդ գործունեության շրջանակներում՝ պայմանով, որ այն անդամ պետությունում գտնվող կամ այնտեղ գործող արժեթղթերի բորսայի անդամ է, կամ հաստատվում կամ վերահսկվում է անդամ պետության՝ արժեթղթերի մասնագիտացված դիլերներին (որոնք, սույն Հրահանգի իմաստով, կարող են նաև վարկային կազմակերպություն լինել) վերահսկելու իրավասություն ունեցող մարմնի կողմից։
Եվրամիության անդամ երկրները սահմանափակ պատասխանատվությամբ բաց ընկերության բաժնետոմսերը ձեռք են բերվել մեկ այլ ընկերության կողմից՝ պայմանով, որ նրանք նախատեսեն սահմանափակ պատասխանատվությամբ բաց ընկերության՝ մյուս ընկերության կողմից տնօրինվող բաժնետոմսերից բխող ձայնի իրավունքների իրականացման կասեցում, և որ սահմանափակ պատասխանատվությամբ բաց ընկերության վարչական կամ կառավարման մարմնի անդամները պարտավոր են մյուս ընկերությունից հետ գնել բաժնետոմսերն այն գնով, որով դրանք ձեռք է բերել այդ ընկերությունը. այս պատժամիջոցը չի կիրառվում, միայն եթե սահմանափակ պատասխանատվությամբ բաց ընկերության վարչական կամ կառավարման մարմնի անդամներն ապացուցում են, որ այդ ընկերությունը ոչ մի դեր չի ունեցել տվյալ բաժնետոմսերի բաժանորդագրման կամ դրանց ձեռքբերման մեջ[36]։
Հրահանգի մեջ հատուկ նշվում է, որ Ֆինանսական շուկայի տատանումներից խուսափելու համար Բելգիայի Թագավորությունը կարող է հետաձգել նման ձայնի իրավունքների իրականացման կասեցումը մինչև 1998 թվականի հունվարի 1-ը՝ պայմանով, որ դրանք բխում են այն բաժնետոմսերից, որոնք ձեռք են բերվել մինչև Հրահանգի ծանուցումը, և այն բոլոր ընկերությունների համար, որոնց՝ սահմանափակ պատասխանատվությամբ բաց ընկերության հետ հարաբերությունները բավարարում են 77/91/ԵՏՀ հրահանգի սահմանված չափորոշիչները, դրանք չգերազանցեն սահմանափակ պատասխանատվությամբ բաց ընկերության բաժնետոմսերից բխող ձայնի իրավունքների 10 տոկոսը։
Անդամ պետությունները սույն Հրահանգի կատարման համար անհրաժեշտ օրենքները, կանոնակարգերը և վարչական ակտերն ընդունում են մինչև 1994 թվականի հունվարի 1-ը։ Նրանք այդ մասին անմիջապես տեղեկացնում են Հանձնաժողովին:ի Անդամ պետությունների կողմից այդ ակտերն ուժի մեջ մտնելու տեղի է ունենում մեկ տարվա ընթացօրը պետք է սահմանվի ոչ ուշ, քան մեկ տարի: Անդամ պետությունները Հանձնաժողով են ներկայացնում ազգային իրավունքի հիմնական դրույթների տեքստերը, որոնք նրանք ընդունում են Հրահանգով կարգավորվող ոլորտում: Իսկ երբ անդամ պետություններն ընդունեն այդ ակտերը, դրանք պետք է հղում պարունակեն այս Հրահանգին կամ դրանց պաշտոնական հրապարակման պահին նման հղում պետք է կցված լինի: Նման հղում կատարելու ձևը սահմանվում է անդամ պետությունների կողմից[37]։
Սահմանափակ պատասխանատվության ընկերությունների գործունեության կարգավորման մեջ կարևոր ես մի հրահանգ կա, որն է. «Սահմանափակ պատասխանատվությամբ բաց ընկերությունների միաձուլման կամ բաժանման վերաբերյալ անկախ փորձագետի զեկույցի անհրաժեշտության մասով 78/855/ԵՏՀ և 82/891/ԵՏՀ Խորհրդի հրահանգները փոփոխող Եվրոպական պառլամենտի և Խորհրդի 2007 թվականի նոյեմբերի 13–ի 2007/63/ԵՀ հրահանգ»: Սա ըստ էության համապատասխանում է նոր իրողություններին՝ ընդլայնված Եվրոպա, նոր մարտահրավերներ: Նախ ինչն էր նախահիմքը: Եվրոպական պառլամենտը և Եվրոպական միության խորհուրդը հիմք ընդունեցին «Եվրոպական համայնքի հիմնադրման մասին» պայմանագիրը, Հանձնաժողովից ստացված առաջարկը, Տնտեսական և սոցիալական հարցերով եվրոպական կոմիտեի եզրակացությունը[38], քանի որ առավել արդյունավետ կարգավորման վերաբերյալ Համայնքի քաղաքականությունները, հատկապես, որոնք մանրամասն շարադրված են Խորհրդին, Եվրոպական պառլամենտին, Տնտեսական և սոցիալական հարցերով եվրոպական կոմիտեին և Տարածաշրջանային կոմիտեին ուղղված 2006 թվականի նոյեմբերի 14–ի և 2007 թվականի հունվարի 24–ի երկու Հաղորդագրություններում, որոնք համապատասխանաբար վերնագրված են «Եվրոպական միությունում առավել արդյունավետ կարգավորման ռազմավարական ուսումնասիրություն» և «Եվրոպական միությունում վարչական ծախսերի նվազեցման գործողությունների ծրագիր», կարևորում են գործող օրենսդրությամբ ձեռնարկությունների հանդեպ կիրառվող վարչական ծախսերի նվազեցումը՝ որպես նման ձեռնարկությունների մրցունակության բարձրացման և Լիսաբոնի օրակարգով սահմանված նպատակների իրականացման առանցքային բաղադրիչ, «Սահմանափակ պատասխանատվությամբ ընկերությունների միջսահմանային միաձուլումների մասին» Եվրոպական պառլամենտի և խորհրդի 2005 թվականի հոկտեմբերի 26–ի 2005/56/ԵՀ հրահանգը[39] նախատեսում է անկախ փորձագետների կողմից միաձուլման նախնական պայմանների ուսումնասիրման և դրա մասին զեկույցի պատրաստման պարտականությունից ազատում, եթե բոլոր բաժնետերերը համաձայնում են, որ նման զեկույցի անհրաժեշտություն չկա, Սահմանափակ պատասխանատվությամբ բաց ընկերությունների միաձուլման վերաբերյալ Խորհրդի 78/855/ԵՏՀ հրահանգը[40] չի նախատեսում միաձուլման նախնական պայմաններից բխող պարտականություններից նման ազատում, իսկ սահմանափակ պատասխանատվությամբ բաց ընկերությունների բաժանման վերաբերյալ Խորհրդի 82/891/ԵՏՀ[41] հրահանգը բաժանման նախնական պայմաններից բխող պարտականություններից նման ազատում կիրառելու անհրաժեշտության վերաբերյալ որոշման կայացումը թողնում է անդամ պետությունների հայեցողությանը, բաժնետերերի համար անկախ փորձագետի կողմից նման ուսումնասիրության անցկացումը պահանջելու անհրաժեշտություն չկա, եթե բոլոր բաժնետերերը համաձայն են, որ այն կարելի է չիրականացնել։ Բաժնետերերի նման համաձայնություն թույլատրող՝ 78/855/ԵՏՀ և 82/891/ԵՏՀ հրահանգների որևէ փոփոխություն չպետք է հակասի մասնակից ընկերությունների պարտատերերի շահերի պաշտպանության համակարգերին, որոնք սահմանվում են անդամ պետությունների կողմից՝ այդ հրահանգների համաձայն, ինչպես նաև գործընթացում ընդգրկված ընկերությունների աշխատողներին տեղեկությունների տրամադրումն ապահովող նորմերին, հետևաբար, պետք է համապատասխան փոփոխություններ կատարել 78/855/ԵՏՀ և 82/891/ԵՏՀ
Հրահանգներում: Ի վերջո այս ամենի հիմնավորմամբ ընդունվեց Հրահանգը, որը նախատեսում է որպես նպատակ փոփոխություններ կատարել Խորհրդի 78/855/ԵՏՀ և 82/891/ԵՏՀ հրահանգներում՝ սահմանափակ պատասխանատվությամբ բաց ընկերությունների միաձուլման կամ բաժանման դեպքում անկախ փորձագետի զեկույցի անհրաժեշտության մասով։
Իրավաբանական անձի ձևավորման յուրահատկությունն այն է նաև, որ մեկ անձ ևս կարող է ստեղծել այդպիսի կառույց՝ սահմանափակ պատասխանատվության ընկերություն: Այսպես գոյություն ունի «Խորհրդի 1989 թվականի դեկտեմբերի 21–ի 89/667/ԵՏՀ տասներկուերորդ հրահանգ Մեկ մասնակից ունեցող սահմանափակ պատասխանատվությամբ փակ ընկերությունների մասին»[42]: Դրանում շեշտվում է. «Եվրոպական համայնքների խորհուրդը, hաշվի առնելով Եվրոպական տնտեսական համայնքի հիմնադրման մասին համաձայնագիրը և, Հանձնաժողովից ստացված առաջարկը, hամագործակցելով Եվրոպական պառլամենտի հետ, hաշվի առնելով Տնտեսական և սոցիալական հարցերով կոմիտեի եզրակացությունը, քանի որ որոշ երաշխիքներ, որոնք, մասնակիցների և այլոց շահերի պաշտպանության նպատակով, անդամ պետությունները պահանջում են ընկերություններից և ֆիրմաներից՝ պետք է համապատասխանեցվեն Համայնքի տարածքում՝ այդ երաշխիքները համարժեք դարձնելու նպատակով, քանի որ այս ոլորտում հրապարակայնության, պարտավորությունների վավերականության, ընկերությունների գրանցման անվավերության, տարեկան ֆինանսական հաշվետվությունների և համախմբված ֆինանսական հաշվետվությունների վերաբերյալ` Իսպանիայի ու Պորտուգալիայի անդամակցության մասին ակտով վերջին անգամ փոփոխված թիվ 68/151/ԵՏՀ և 78/660/ԵՏՀ հրահանգները և նույն ակտով փոփոխված թիվ 83/349/ԵՏՀ հրահանգը կիրառվում են կանոնադրական կապիտալով բոլոր ընկերությունների նկատմամբ, քանի որ ստեղծման ու կապիտալի, միաձուլման և բաժանման վերաբերյալ՝ Իսպանիայի ու Պորտուգալիայի անդամակցության մասին ակտով վերջին անգամ փոփոխված թիվ 77/91/ԵՏՀ և 78/855/ԵՏՀ հրահանգները և 82/891/ԵՏՀ հրահանգը կիրառվում են միայն սահմանափակ պատասխանատվությամբ բաց ընկերությունների նկատմամբ, քանի որ փոքր և միջին ձեռնարկությունների (ՓՄՁ) գործողությունների ծրագիրը հաստատվել է Խորհրդի 1986 թվականի նոյեմբերի 3–ի որոշմամբ, քանի որ վերջին մի քանի տարիների ընթացքում որոշ անդամ պետությունների օրենսդրությունում իրականացված բարեփոխումները, որոնցով թույլատրվում է ստեղծել մեկ մասնակից ունեցող սահմանափակ պատասխանատվությամբ փակ ընկերություններ, հանգեցրել են անդամ պետությունների օրենքների միջև անհամապատասխանության[43], քանի որ Համայնքի տարածքում անհատ ձեռներեցի պատասխանատվության սահմանափակման համար անհրաժեշտ է ստեղծել իրավական փաստաթուղթ՝ չսահմանափակելով անդամ պետությունների այն օրենքների գործողությունը, որոնք բացառիկ դեպքերում պահանջում են, որ ձեռներեցը պատասխանատվություն կրի իր կազմակերպության պարտավորությունների համար, քանի որ սահմանափակ պատասխանատվությամբ փակ ընկերությունը կարող է լինել մեկ մասնակից ունեցող ընկերություն իր ստեղծման պահից կամ կարող է այդպիսին դառնալ, երբ դրա բոլոր բաժնետոմսերի սեփականատեր է դառնում մեկ անձ. քանի որ, մինչ կազմակերպություններին վերաբերող ներպետական օրենքների դրույթների համապատասխանեցումը, անդամ պետությունները կարող են որոշակի հատուկ դրույթներ և պատժամիջոցներ սահմանել այն դեպքերի համար, երբ ֆիզիկական անձը մի քանի ընկերությունների միակ մասնակիցն է կամ, երբ մեկ մասնակից ունեցող ընկերությունը կամ այլ իրավաբանական անձը որևէ ընկերության միակ մասնակիցն է. քանի որ այս դրույթի միակ նպատակն է՝ հաշվի առնել որոշ ներպետական օրենքների միջև առկա տարբերությունները. քանի որ այդ նպատակով անդամ պետությունները կարող են սահմանափակել մեկ մասնակից ունեցող ընկերությունների ձևի օգտագործումը կամ վերացնել միակ մասնակցի պատասխանատվության սահմանափակումները. քանի որ անդամ պետություններն ազատ են սահմանելու մեկ մասնակից ունենալու հետևանքով առաջացող՝ մեկ մասնակից ունեցող ընկերությունների ռիսկերը «ապահովագրող» կանոններ՝ մասնավորապես տեղաբաշխված կապիտալի վճարումն ապահովելու համար, քանի որ, այն փաստը, որ բոլոր բաժնետոմսերի սեփականատեր է դարձել մեկ բաժնետեր, ինչպես նաև միակ մասնակցի վերաբերյալ տեղեկությունները պետք է գրառվեն հանրությանը մատչելի գրանցամատյանում, քանի որ ընդհանուր ժողովի իրավասությամբ գործող միակ մասնակցի ընդունած որոշումը պետք է գրավոր արձանագրվի, քանի որ միակ մասնակցի և իր կողմից ներկայացվող իր ընկերության միջև կնքված պայմանագրերը նույնպես պետք է գրավոր արձանագրվեն, այնքանով, որքանով այդ պայմանագրերը չեն վերաբերում բնականոն պայմաններում կատարված ընթացիկ գործողություններին, ընդունվեց հրահանգ»[44]:
Նրանում նախ նշվում է ազգային-պետական այն ընկերությունների տարբերակները որոնք կարող են լինել: Ապա երկրորդ հոդվածում ասվում է, որ ընկերությունը մեկ մասնակից կարող է ունենալ ստեղծման պահին, ինչպես նաև, երբ դրա բոլոր բաժնետոմսերի սեփականատեր է դառնում մեկ անձը (մեկ մասնակից ունեցող ընկերություն): Անդամ պետությունները կարող են, մինչև կազմակերպություններին վերաբերող ներպետական օրենքների համապատասխանեցումը, սահմանել հատուկ դրույթներ կամ պատժամիջոցներ հետևյալ դեպքերի համար երբ ֆիզիկական անձը մի քանի ընկերությունների միակ մասնակիցն է, երբ մեկ մասնակից ունեցող ընկերությունը կամ որևէ այլ իրավաբանական անձ որևէ ընկերության միակ մասնակիցն է։ Երբ ընկերությունը դառնում է մեկ մասնակից ունեցող ընկերություն այն պատճառով, որ դրա բոլոր բաժնետոմսերի սեփականատեր է դառնում մեկ անձ, այդ փաստը, ինչպես նաև միակ մասնակցի մասին տեղեկությունները պետք է գրանցվեն գործի մեջ կամ գրառվեն գրանցամատյանում՝ թիվ 68/151/ԵՏՀ հրահանգով, կա՛մ էլ գրանցվեն ընկերության կողմից վարվող և հանրությանը մատչելի գրանցամատյանում[45]։
Միակ մասնակցի և իր կողմից ներկայացվող իր ընկերության միջև կնքված պայմանագրերը արձանագրվում են կամ ձևակերպվում են գրավոր։
Անդամ պետությունը կարող է չթույլատրել մեկ մասնակից ունեցող ընկերության ստեղծումը, եթե իր օրենսդրությունը նախատեսում է, որ անհատ ձեռներեցը կարող է հիմնադրել կազմակերպություն, որի պատասխանատվությունը սահմանափակվում է սահմանված որևէ գործունեության համար նախատեսվող գումարի չափով՝ պայմանով, որ նման կազմակերպությունների նկատմամբ կիրառվեն սույն Հրահանգով սահմանված ընկերությունների վրա տարածվող՝ Համայնքի այլ իրավական դրույթներով սահմանված համարժեք երաշխիքներ[46]։
[1] Մանրամասն տե՛ս Райзберг Б. А., Лозовский Л. Ш., Стародубцева Е. Б. Европейский союз. // Современный экономический словарь. — 5-е изд., перераб. и доп. — М.: ИНФРА-М, 2007.
[2]Մաաստրիխտի համաձայնագրի մասին տե՛ս http://www.historiasiglo20.org/europe/maastricht.htm կամ http://eulaw.ru/treaties/teu
[3] Nugent N. The Deeping & Widening of the European Communities: Recent Evolution, Maastricht & Beyond // Journal of Common Market Studies. 1992. էջ 311—327.
[4] Լիսաբոնի պայմանագիր http://register.consilium.europa.eu/pdf/en/08/st06/st06655.en08.pdf, http://europa.eu/lisbon_treaty/index_en.htm
[5] Кашкин С.Ю., Четвериков А.О., Калиниченко П.А. и др. Право Европейского Союза: учебное пособие (отв. ред. С.Ю. Кашкин). — 3-е изд., перераб. и доп. – М.: Проспект, 2011, էջ 29:
[6] Լիսաբոնի պայմանագրով տեղ գտած փոփոխությունների մասին մանրամասն տե՛ս Европейский Союз: Основополагающие акты в редакции Лиссабонского договора с комментариями/пер. А.О. Четверикова под ред. С.Ю. Кашкина. М.: ИНФРА-М, 2008:
[7] Современный экономический словарь. — 5-е изд., перераб. и доп. — М.: ИНФРА-М, 2007. http://slovari.yandex.ru
[8] Տես կառույցի պաշտոնական կայքում — http://europa.eu
[9] Право Европейского союза / Под ред. С.Ю. Кашкина. – М.: Юристъ, 2002. էջ 108 – 111:
[10] http://eulaw.ru/taxonomy/term/56
[11] http://www.historiasiglo20.org/europe/maastricht.htm կամ http://eulaw.ru/treaties/teu
[12] Եվրոպական Միության համապարփակ նկարագիր, Եր., 2006, էջ 32-33:
[13] http://europa.eu/legislation_summaries/institutional_affairs/treaties/treaties_ecsc_en.htm
[14] http://www.cvce.eu/obj/treaty_establishing_the_european_economic_community_rome_25_march_1957-en-cca6ba28-0bf3-4ce6-8a76-6b0b3252696e.html
[15] Введение в право Европейского Союза: учебник / Под ред. Кашкина С. Ю. — 3-е изд., перераб. и доп. — М.: «Эксмо», 2010. էջ 36:
[16] http://mfa.am/hy/international-organisations/EU/
[17] Եվրոպական Միության համապարփակ նկարագիր, Եր., 2006, էջ 34-36:
[18] http://www.icqc.eu/ru/EU-directive.php
[19] Եվրոպական Միության համապարփակ նկարագիր, Եր., 2006, էջ 38-39:
[20] Եվրամիության ստեղծման պայմանագիր, հոդված 43:
[21] ԵՄ դատարանի որոշում Van Binsbergen (33/74), 3.12.1974 (CJCE 1974, էջ 1299):
[22] Խորհրդի 2001 թվականի հոկտեմբերի 8-ի (ԵՀ) թիվ 2157/2001 կանոնակարգ Եվրոպական ընկերության (Societas Europaea, SE) կանոնադրության մասին:
[23] Կանոնակարգ №2137/85/СЕ, Եվրոպական տնտեսական շահերի միավորման, 25.06.1985 — http://centrpravo.ru/evropeiskoe-obedinenie-po-ekonomicheskim-interesam.html
[24] http://www.translation-centre.am/pdf/Translat/COMPANY/Regulation_2157_2001/2157_2001_arm.pdf
[25] Schapira J., Le Tallec G., Blaise J.-B., Idot L., Droit européen des affaires. 1999, էջ 567:
[26] http://www.businesspravo.ru/Docum/DocumShow_DocumID_36040.html
[27] Официальный вестник Европейских сообществ – JOCE 1962, էջ 32, 36
[28] http://www.eurofound.europa.eu/areas/industrialrelations/dictionary/definitions/acquiscommunautaire.htm
[29] Մանրամասն տե՛ս Lando O., E. Clive, A. Prum, R. Zimmermann (eds.). Principles of European Contract Law Part III. – The Hague, London, Boston, 2003.
[30] Reich. N. A Common Frame of Reference (CFR) – Ghost or Host for Integration? // ZERP Diskussionspapier 2006/7/ – էջ 30:
[31] Եվրոպական Միության համապարփակ նկարագիր, Եր., 2006, էջ 111-112:
[32] Կոպենհագենյան չափանիշները տե՛ս http://ec.europa.eu/enlargement/enlargement_process/accession_process/criteria/index_en.htm
[33] http://www.europarl.europa.eu/enlargement/ec/pdf/cop_en.pdf
[34] http://dictionary.reference.com/browse/acquis+communautaire
[35] http://www.translation-centre.am/pdf/Translat/EU_Direct/Dir_92_101_EEC_am.pdf
[36] Սահմանափակ պատասխանատվությամբ բաց ընկերությունների ստեղծման և դրանց կապիտալի պահպանման ու դրա չափի փոփոխման մասին 77/91/ԵՏՀ հրահանգը փոփոխող՝ Խորհրդի 1992 թվականի նոյեմբերի 23-ի 92/101/ԵՏՀ հրահանգ, հոդված 1:
[37] Նույն տեղում, հոդված 2-3:
[38] ՊՏ թիվ C 175, 27.07.2007թ., էջ 33։
[39] ՊՏ թիվ L 310, 25.11.2005թ., էջ 1։
[40] Պայմանագրի 54(3)(է) հոդվածի հիման վրա ընդունված՝ «Սահմանափակ պատասխանատվությամբ բաց ընկերությունների միաձուլումների մասին» Խորհրդի 1978 թվականի հոկտեմբերի 9–ի 78/855/ԵՏՀ երրորդ հրահանգ (ՊՏ թիվ L 295, 20.10.1978թ., էջ 36)։ 2006/99/ԵՀ հրահանգով վերջին անգամ փոփոխված հրահանգ (ՊՏ թիվ L 363, 20.12.2006թ., էջ 137):
[41] Պայմանագրի 54(3)(է) հոդվածի հիման վրա ընդունված՝ «Սահմանափակ պատասխանատվությամբ բաց ընկերությունների բաժանման մասին» Խորհրդի 1982 թվականի դեկտեմբերի 17–ի 82/891/ԵՏՀ վեցերորդ հրահանգ (ՊՏ թիվ L 378, 31.12.1982թ., էջ 47):
[42] http://www.translation-centre.am/pdf/Translat/EU_Direct/company/Dir_89_667_am.pdf
[43] ՊՏ թիվ C 291, 20. 11. 1989թ., էջ 53:
[44] http://www.translation-centre.am/pdf/Translat/EU_Direct/company/Dir_89_667_am.pdf
[45] Խորհրդի 1989 թվականի դեկտեմբերի 21–ի 89/667/ԵՏՀ տասներկուերորդ հրահանգ Մեկ մասնակից ունեցող սահմանափակ պատասխանատվությամբ փակ ընկերությունների մասին Հոդված 2-3:
[46] http://www.translation-centre.am/pdf/Translat/EU_Direct/company/Dir_89_667_am.pdf