Ռուսաստանի «հիբրիդային պատերազմն» ու երեք կարևորագույն ռազմավարական խնդիրները. Stratfor
Ներկայացնում ենք ամերիկյան «Stratfor» հետազոտական կազմակերպության «Ռուսաստանը հին պատերազմը վարելու նոր ճանապարհ է գտել» վերլուծությունը:
Այսօր պատերազմներն այնպիսին չեն, ինչպես նախկինում էին: Ինչը լավագույնս դրսևորվում է Ռուսաստանի և Արևմուտքի միջև ազդեցության գոտիների համար պայքարում: Թվային դարաշրջանում գերտերությունների միջև հակամարտությունը չի սահմանափակվում միայն ռազմաճակատային մարտերով, այլ դուրս է գալիս կիբերտարածություն: Կրեմլը դա գրկաբաց է ընդունում՝ կատարելագործելով հիբրիդային պատերազմի վարման իր ունակությունները:
Մեր օրերում բավականին արդիական է «հիբրիդային պատերազմ» տերմինը, բայց այն եղել է հարյուրամյակներ շարունակ: Հիբրիդային պատերազմը՝ որպես ավանդական և ոչ ավանդական մարտավարությունների համադրություն բնութագրական էր նապոլեոնյան պատերազմներին, Հյուսիսային և Հարավային Ամերիկայի հեղափոխություններին, ինչպես նաև սառը պատերազմին:
Բայց տեխնոլոգիաների և զանգվածային հաղորդակցության միջոցների զարգացման պայմաններում այդ հայեցակարգը վերաիմաստավորվում է, հիբրիդային պատերազմի բնույթը փոխվել է «տրոլլինգի», «բոթերի», «հակտիվիզմի» և այլ ինտերնետային տարրերի գործածմամբ (կարդացե՛ք. «Ինտերնետը քաղաքականության մեջ»):
Ավանդական մարտերի, պատժիչ տնտեսական միջոցների, քաղաքական մանևրների, պրոպագանդայի և ապատեղեկատվության կիրառումից բացի գոյություն ունի նաև կիբերտարածություն: Քանի որ սովորական հակամարտությունների ծախսերը մեծացել են, աճել է նաև հիբրիդային պատերազմի նշանակությունը որպես միջազգային հարաբերությունների գործիք:
Այս շարժման նախաձեռնողը Ռուսաստանն է: ԽՍՀՄ փլուզումից հետո 21-րդ դարի առաջին տասնամյակի կեսերին Ռուսաստանը վերածնվեց որպես տարածաշրջանային տերություն և մասնավորապես Արևմուտքի դեմ սկսեց օգտագործել հիբրիդային պատերազմը՝ որպես իր ազգային անվտանգության ռազմավարության բաղադրատարր: Սովորական սպառազինությամբ Ռուսաստանն այլևս գերակայություն չունի ՆԱՏՕ-ի նկատմամբ, ինչը հոգեբանական տեսանկյունից առավելություն էր տալիս և հնարավորություն վերադարձնելու սոցիալիստական ճամբարի կազմաքանդման արդյունքում կորցրած տարածքները: Դրա համար Ռուսաստանը հարկադրված է այլ միջոցների դիմել՝ իր առավելություններն ընդլայնելու և թերությունները նվազեցնելու նպատակով:
Այս ռազմավարությունն ակնհայտորեն արտահայտվեց Ուկրաինայում, ուր Ռուսաստանը դիմեց հիբրիդային պատերազմի մարտավարությանը: Կրեմլում գործի դրեցին «կանաչ մարդուկներին», ինչպես նաև ուկրաինական իշխանությունների դեմ պրոպագանդիստական արշավներ ու կիբերհարձակումներ կիրառեցին: Սակայն Ռուսաստանը դրանով չսահմանափակվեց: Նրանք սկսենցին նմանատիպ օպերացիաներ գործադրել նաև Ուկրաինայի արևմտյան դաշնակիցների (այդ թվում ԱՄՆ նախագահական ընտրություններում միջամտությունը) և դեպի Արևմուտք կողմնորոշված հարևան պետությունների դեմ:
Ռուսական իշխանություններն անգամ ավելի վաղ ակնարկեցին այդ հարձակումների իրականացման մտադրության մասին: 2014 թ. մարտին՝ Ռուսաստանի կողմից Ղրիմի անեքսիայից մի քանի օր առաջ, Կրեմլի գլխավոր խորհրդական Վլադիսլավ Սուրկովը Նատան Դուբովիցկի կեղծանվամբ հակաուտոպիա-պատմություն հրապարակեց, որում նկարագրվում էր պատերազմների ապագան: Նա գրում է. «Դա առաջին ոչ ճակատային պատերազմն էր: 19-րդ և 20-րդ դարերի պարզունակ պատերազմներում սովորաբար կռվում էին երկու կողմ: Երկու ազգ: Երկու ժամանակավոր դաշինք: Այժմ բախվում են չորս կոալիցիաներ: Բայց ոչ երկուսը երկուսի դեմ: Կամ երեքը մեկի դեմ: Ոչ: Բոլորը բոլորի դեմ»:
Թեև Ռուսաստանի կողմից վարվող հիբրիդային պատերազմի միջոցները տարիների ընթացքում փոփոխվել են, բայց դրդապատճառները նույնն են մնում: Աշխարհագրական դիրքի պատճառով երկիրն իր արևմտյան ճակատում վաղուց խոցելի է: Քանի որ խոշոր եվրոպական տերություններից Ռուսաստանին բաժանում է միայն Միջինեվրոպական հարթավայրը, այլ ֆիզիկական արգելքներ չկան նրանց միջև: Արդյունքում սահմանամերձ տարածքները մշտական մրցակցության և հակամարտության առարկա են դառնում:
Պատմականորեն այնպես է դասավորվել, որ Ռուսաստանի և Եվրոպայի դրացիությունը և երկկողմանի խոցելիությունը դարձել են քաղաքական մանևրի և ռազմական ներխուժման պատճառ: 19-րդ դարում դեպի Մոսկվա Նապոլեոնի արշավից մինչև Խորհրդային Միություն նացիստների ներխուժում և դրան հաջորդած ԽՍՀՄ-ի կողմից Արևելյան Եվրոպայի գրավումն ազդեցության գոտիների համար Ռուսաստանի և Եվրոպայի մրցակցության արդյունքներն են:
Միջազգային ասպարեզում ԱՄՆ-ի առաջացումը և միավորումը Արևմտյան Եվրոպայի հետ էլ ավելի խորացրեց հակամարտությունն ընդդեմ Ռուսաստանի: Թեև սառը պատերազմի ավարտից հետո Ռուսաստանի և Արևմուտքի միջև ռազմական հակամարտության սպառնալիքը վերացավ, սակայն մրցակցությունը չավարտվեց: Իրականում դրա դադարեցման մասին խոսք անգամ չկար. վերջին տասնամյակներում Եվրամիության և ՆԱՏՕ—ի ընդլայնումը Ռուսաստանին հիշեցնում էին սպառնալիքի մասին, որը կարող է բավականին իրատեսական լինել (կարդացե՛ք. «Եվրամիության կայացումը. «Շումանի ծրագրից» մինչև Լիսաբոնյան համաձայնագիր», «ՆԱՏՕ-ի ընդլայնումը դեպի արևելք»):
2000-ականների վերջերին Ռուսաստանը սկսեց մասամբ վերականգնել իր նախկին կարգավիճակը՝ մասնավորապես Վլադիմիր Պուտինի ձեռքում իշխանության կոնսոլիդացման, նավթի բարձր գներով պայմանավորված տնտեսական աճի և Մերձավոր Արևելքում ԱՄՆ-ի քաղաքականությամբ շնորհիվ: Հաղթական վերադարձով Ռուսաստանը հնարավորություն ստացավ դիմակայելու Արևմուտքի կողմից իր ծայրագավառների նկատմամբ հավակնություններին: Սակայն հաջողությունը երկար չտևեց. Ուկրաինայում տեղի ունեցավ Եվրամայդանի ապստամբությունը, և Ռուսաստանը հերթական անգամ փորձեց պաշտպանել իր շահերը: Արևմուտքը պատժամջոցներ սահմանեց Ռուսաստանի դեմ և սկսեց ընդլայել Եվրոպայում իր զինուժը: Դրանից հետո Ռուսաստանի և Արևմուտքի միջև լարվածությունն ավելի աճեց, և Մոսկվան գերակայության հասնելու համար սկսեց հիբրիդային պատերազմ վարել:
Հենց այդպես էլ Ռուսաստանը պատրաստվում է կիրառել իր մարտավարությունը՝ որպես սեփական իշխանության ու ազդեցության ամրապնդման միջոց՝ Արևմուտքի հակադրությամբ: Մոսկվան փորձում է թուլացնել իր մրցակցին, ապակայունացնել արևմտյան իշխանությունները, եվրոպական երկրների միջև հակասություն հրահրել, կասեցնել վերատլանտյան համերաշխությունը և խոչընդոտել Արևմուտքի հետ այլ երկրների ինտեգրացիան:
Այս բոլոր ջանքերը Ռուսաստանն ուղղում է իր երեք կարևորագույն ռազմավարական խնդիրների լուծման համար:
Առաջին՝ պաշտպանել իր իշխանության կենտրոնները Մոսկվայում և Սանկտ-Պետերբուրգում:
Երկրորդ՝ թույլ չտալ Ռուսաստանի սահմանամերձ երկրներում օտարերկրյա ազդեցության աճը:
Երրորդ՝ ընդլայնել Կրեմլի ազդեցությունը մինչև մարտավարական տեսանկյունից կարևորագույն կետեր, ինչպես դժվարանցանելի լեռնային զանգվածները կամ ելքը դեպի ծով:
Հաշվի առնելով, որ Ռուսաստանի և Եվրոպայի միջև այդպիսի մարտավարական կարևոր կետերը քիչ են, ուրեմն եվրոպական տարածաշրջանում Մոսկվայի և Արևմուտքի հարատև մրցակցության վերջը չի նշմարվում: Իսկ քանի որ Ռուսաստանն այլևս ունակ չէ ի ցույց դնելու իր գլոբալ հզորությունն ու ազդեցություն, որին հավակնում էր խորհրդային ժամանակաշրջանում, նա կշարունակի դիմել հիբրիդային պատերազին՝ որպես իր թուլությունը կոմպենսացնելու և թշնամիների ուժերը թուլացնելու լավագույն միջոց: