Օլիմպիական մեդալների աշխարհաքաղաքականությունը
Ezra Shaw/Getty Images
Ինչու՞ են որոշ երկրներ գերիշխում Օլիմպիական խաղերում: Պատասխանը կարող է ընկած լինել մարզական կատարողականի և ՀՆԱ-ի միջև հարաբերակցության մեջ: 2024 թվականի Փարիզի օլիմպիական խաղերը օրինակ էին. լավագույն յոթ մեդալակիրները- Միացյալ Նահանգները, Չինաստանը, Ճապոնիան, Ավստրալիան, Ֆրանսիան, Նիդերլանդները և Միացյալ Թագավորությունը — աշխարհի 20 խոշորագույն տնտեսությունների թվում են: Այս մասին գրում է հոդվածի հեղինակ Զակի Լայդին (Zaki Laïdi) project-syndicate-ում:
Սա կարող է մասամբ վերագրվել ժողովրդագրությանը. ավելի մեծ բնակչությունն ապահովում է մարզական տաղանդների ավելի խորը լողավազան, որից կարելի է քաղել: Որքան մարդաշատ ու զարգացած է երկիրը, այնքան մեծ է օլիմպիական մեդալներ նվաճելու հավանականությունը:
Սա կարելի է հաստատել նաև էմպիրիկ կերպով։ Յուրաքանչյուր երկրի նվաճած մեդալների ընդհանուր թվի կշռումը ըստ արժեքի՝ երեք միավոր ոսկու, երկուսը՝ արծաթի և մեկը՝ բրոնզի, ցույց է տալիս, որ Փարիզում մեդալների ամենաբարձր ցուցանիշն ունեցող 12 երկրները բոլորն էլ առաջադեմ տնտեսություններ են: G7 երկրները, որոնց բաժին է ընկնում համաշխարհային ՀՆԱ-ի 43,5%-ը, նվաճել են բոլոր մեդալների 33,8%-ը։ Աֆրիկան, որն ունի համաշխարհային տնտեսության 3 տոկոս մասնաբաժին, ապահովել է ընդհանուրի 3,7 տոկոսը: Իսկ Լատինական Ամերիկան, որը ներկայացնում է համաշխարհային ՀՆԱ-ի 7,3%-ը, ապահովել է մեդալների 6%-ից քիչ պակաս, ընդ որում նրանց 29%-ը բաժին է ընկնում իր ամենամեծ տնտեսությանը` Բրազիլիային:
Թեև ՀՆԱ-ի և օլիմպիական արդյունքների միջև հարաբերակցությունը ամուր է, այն հեռու է բացարձակ լինելուց: Դիտարկենք, օրինակ, Եվրոպական միությունը. չնայած համաշխարհային ՀՆԱ-ի 17,5%-ին, ԵՄ անդամ երկրները Փարիզում նվաճեցին մեդալների գրեթե 30%-ը: Սա խոսում է այն մասին, որ եվրոպական երկրների գերիշխանությունը մասամբ պայմանավորված է նրանց արդյունավետ ազգային սպորտային քաղաքականությամբ և խորը արմատացած մարզական ավանդույթներով: Իհարկե, Եվրոպային օգուտ է քաղում է նաև այն հանգամանքից, որ այնտեղ են հորինվել օլիմպիական շատ մարզաձևեր։
Ասիան, իր հերթին, քաղաքականապես և մշակութային առումով չափազանց տարասեռ է, որպեսզի իր օլիմպիական ներկայացումըշն ունենա մեկ բացատրություն: Մինչ Ասիան և Օվկիանիան երեք հիմնական սպորտային հզոր կենտրոններ են՝ Չինաստան, Ճապոնիա և Ավստրալիա, Հնդկական թերակղզին օլիմպիական համեմատաբար համեստ արդյունք ունի:
Իրականում, Հնդկաստանը, թերեւս, ամենավառ օրինակն է այն բանի, թե ինչպես ՀՆԱ-ն կարող է օլիմպիական գերազանցության վատ կանխատեսող լինել: Չնայած 1,4 միլիարդ բնակչությանը և տնտեսությանը, որը կազմում է համաշխարհային ՀՆԱ-ի 7,9%-ը գնողունակության համարժեքության պայմաններում, Հնդկաստանը 2024 թվականի Օլիմպիական խաղերում մեդալակիր երկրների շարքում զբաղեցրել է 71-րդ տեղը: Ավստրալիան, որն ունի ընդամենը 26 միլիոն մարդ, նվաճել է մեդալների 5%-ը՝ զբաղեցնելով չորրորդ տեղը:
ԱՄՆ-ը և Չինաստանը կանխատեսելիորեն գլխավորեցին 2024-ի մեդալների մրցավազքը՝ շահելով բոլոր մեդալների համապատասխանաբար 12%-ը և 10%-ը՝ հիմնականում իրենց տնտեսական հզորության և բնակչության թվի շնորհիվ: Ասել է թե, Ամերիկայի մեդալների թիվը շատ ավելի ցածր էր, քան կենթադրեր նրա տնտեսական հզորությունը, հաշվի առնելով, որ այն ապահովում է համաշխարհային ՀՆԱ-ի մոտավորապես 20%-ը:
Անշուշտ, միայն տնտեսական զարգացումը և ժողովրդագրությունը բավարար չեն օլիմպիական հաջողությունը երաշխավորելու համար: Երկրի մարզական ներուժի բացահայտումը պահանջում է արդյունավետ քաղաքականություն և համապատասխան ենթակառուցվածք, այդ իսկ պատճառով սակավ բնակեցված, բայց բարձր զարգացած երկրները, ինչպիսին Ավստրալիան է, հաճախ բարձրանում են իրենց քաշից, մինչդեռ խիտ բնակեցված երկրները, ինչպիսին Նիգերիան է, հազիվ են նվաճում որևէ մեդալ:
Մարզական մշակույթը նույնպես կենսական դեր է խաղում: Աֆրիկյան երկրները, օրինակ, գերազանցում են աթլետիկայում (հատկապես միջին և երկար հեռավորությունների վազք) հիմնականում Արևելյան Աֆրիկայի բարձր բարձրությունների վրա մարզվելու խորը արմատավորված ավանդույթի շնորհիվ: Հատկանշական է, որ երկար տարածության վազքը չի պահանջում բարդ ենթակառուցվածք կամ մուտք դեպի բարձր մակարդակի ուսումնական հաստատություններ, ինչպիսիք են օլիմպիական այլ մարզաձևերը, ինչպիսիք են լողը, սուսերամարտը և մարմնամարզությունը, որտեղ շարունակում են գերակշռել արևմտյան հարուստ երկրները և Չինաստանը: Օրինակ՝ լողի սենսացիա ֆրանսիացի Լեոն Մարշանը, ով Փարիզում չորս ոսկե մեդալ է նվաճել, մարզվում է ԱՄՆ-ում։ Նմանապես, ալժիրցի ոսկե մեդալակիր մարմնամարզուհի Կայլիա Նեմուրը մարզվում է Ֆրանսիայում:
Օլիմպիական խաղերի մեդալների քանակի տարբերությունները արժեքավոր, թեև նրբերանգային, աշխարհաքաղաքական պատկերացումներ են տալիս: Առաջին հայացքից թվում է, որ 2024 թվականի մեդալների հաշվարկը արտացոլում է մեր աճող բազմաբևեռ աշխարհը: 206 մասնակից երկրներից և տարածքներից 92-ը մեդալներ նվաճումը առաջարկեցին Փարիզի Օլիմպիական խաղերը որպես ավելի բաց և մրցունակ համաշխարհային լանդշաֆտ:
Այնուամենայնիվ, այն փաստը, որ այդ մեդալների 50%-ը G7 երկրների և Չինաստանի միջև է, որոնք միասին կազմում են համաշխարհային ՀՆԱ-ի 60%-ը, ցույց է տալիս, որ դեռ երկար ճանապարհ կա անցնելու։ Թեև և՛ սպորտը, և՛ համաշխարհային տնտեսությունը շարժվում են դեպի ավելի մեծ բազմաբևեռություն, այս տեղաշարժը կարող է լինել ավելի դանդաղ և սահմանափակ, քան շատերն են սպասում:
