Ինչպես են ավարտվում համաշխարհային արժույթները
guyoa/Getty Images
Արդյոք դոլարը պատրա՞ստ է կորցնել իր գերակայությունը համաշխարհային տնտեսական և ֆինանսական գործարքներում: Շատ փորձագետներ, ըստ երևույթին, այդպես են կարծում։ Այս մասին գրում է հոդվածի հեղինակ Բարի Էյխենգրինը(Barry Eichengreen) project-syndicate-ում։
Ռուսաստանն ակնհայտորեն հույս ունի, որ նրանք իրավացի են՝ հաշվի առնելով, որ այն դուրս է մնացել Միացյալ Նահանգների բանկային համակարգից և կասեցվել է Համաշխարհային միջբանկային ֆինանսական հեռահաղորդակցության միության (SWIFT) գործունեությունը: Չինաստանն ակնհայտորեն ցանկանում է օգնել գործընթացին՝ խրախուսելով երկրներին գործարքներ իրականացնել ռենմինբիով: Իսկ Բրազիլիայի նախագահ Լուիս Ինասիո Լուլա դա Սիլվան կոչ է արել ԲՐԻԿՍ երկրներին (Բրազիլիա, Ռուսաստան, Հնդկաստան, Չինաստան և Հարավային Աֆրիկա) ստեղծել միասնական արժույթ՝ որպես դոլարին այլընտրանք:
Չինաստանի «ռենմինբիի» միջազգայնացման արշավն արտացոլում է ոչ միայն ԱՄՆ-ի հետ լարվածությունը, այլև միջազգայնորեն իշխանություն նախագծելու ցանկությունը՝ տնտեսական և ֆինանսական ինքնաբավության մղումով, որն արտացոլված է նաև չինական քաղաքականության այլ ասպեկտներում: Դոլարի եզակի գերակայությունը, այս տեսանկյունից, դժվար թե կարողանա գոյատևել մի աշխարհում, որտեղ գերիշխում են երկու խոշոր տնտեսություններ, որոնցից միայն մեկն է օգտվում դոլարի «չափազանց մեծ արտոնությունից»:
Նմանապես, Լուլայի ընդհանուր-արժույթ արշավը արտացոլում է այն տեսակետը, որ ԲՐԻԿՍ-ի աճող ուժն ու ազդեցությունն այլևս չի կարելի հերքել, և որ նրանք արժանի են նստել ամենաբարձր դրամական աղյուսակում(they deserve a seat at the top monetary table), անկախ այն հանգամանքից՝ ԱՄՆ-ը համաձայն է, թե ոչ:
Այսպիսով, այս գլոբալ աշխարհաքաղաքական զարգացումները վկայո՞ւմ են դոլարի գերակայության ավարտի մասին: Պատմությունը — առնվազն քսաներորդ դարի պատմությունը — չի հուշում: Իհարկե, այս պատմությունը հաստատում է, որ միջազգային արժույթի կարգավիճակը կարող է կորսվել։ Բայց արդյոք սա տեղի կունենա, կախված է թողարկող երկրի գործողություններից, ոչ թե պարզապես աշխարհաքաղաքական հանգամանքներից, որոնք վերջինիս վերահսկողությունից դուրս են:
Համաշխարհային արժույթի կարգավիճակի քսաներորդ դարի պատմությունը բրիտանական ֆունտ ստեռլինգի պատմությունն է՝ նախորդ դարի առաջատար համաշխարհային արժույթը: Մեծ Բրիտանիան Առաջին համաշխարհային պատերազմից դուրս եկավ տնտեսապես և ֆինանսապես թուլացած: Այն կորցրել էր հմուտ աշխատուժը, վաճառել էր ակտիվները՝ պատերազմի ջանքերը ֆինանսավորելու համար, և այժմ բախվել էր այլ տնտեսությունների բուռն մրցակցությանը:
Կարևորն այն է, որ Բրիտանիայում պետական պարտք էր առաջացել ՀՆԱ-ի 130%-ի չափով, ինչը վեց անգամ գերազանցում էր մինչպատերազմյան մակարդակը: Սա հարցեր առաջացրեց այն մասին, թե արդյոք երկիրը կպահպանի իր պարտավորությունների արժեքը կամ, որպես այլընտրանք, դրանք կուռճացնի, ինչպես ի վերջո արեցին Գերմանիան, Ֆրանսիան և Իտալիան:
Կրկնակի ճգնաժամ
Այնուամենայնիվ, թեև դոլարը 1920-ականների սկզբին հայտնվել էր որպես մրցակից, ստերլինգի միջազգային կարգավիճակը հաջողությամբ պահպանվեց: Քաղաքական դասի լայն աջակցությամբ Գանձապետարանի կանցլեր Ուինսթոն Չերչիլի կողմից որոշում է կայացվել կենտրոնանալ այս նպատակի վրա: Գները հետ մղվեցին դեպի նախապատերազմյան մակարդակները՝ թույլ տալով վերականգնել նախկին փոխարժեքները ոսկու և դոլարի նկատմամբ։ Դիտարկվեցին ցավոտ քայլեր, իսկ որոշ դեպքերում սահմանափակել պետական ծախսերը:
Այս քաղաքականությը բրիտանական մրցունակության և, հետևաբար, արտադրանքի և զբաղվածության հաշվին էր: Բայց այս զոհաբերությունն ընդունվեց ի շահ գլոբալ տնտեսության մեջ ստերլինգի դերի վերահաստատման — նպատակ, որը ֆինանսական առաջնորդները համարում էին իրենց շահերից բխող, և որ իմպերիալիստները անհրաժեշտ էին համարում Բրիտանիայի աշխարհաքաղաքական հասանելիության պահպանման համար:
Միացյալ Թագավորությունը Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից դուրս եկավ էլ ավելի մեծ պարտքերով: Արժույթը արժեզրկվեց 1949 թվականին, քանի որ փորձ արվեց համապատասխանեցնել պահանջարկի խթանումը և լիարժեք զբաղվածությունը արտաքին հավասարակշռության հետ:
Նման միջոցները հակասում էին միջազգային արժույթի կարգավիճակին: Հակառակ ստերլինգի և դոլարի միջև շարունակվող մրցակցության մասին դասագրքային տեսակետին, գիտնականներ, ինչպիսին է Մեյլիս Ավարոն(Maylis Avaro), ցույց են տալիս, որ ստերլինգից հեռացումը արդեն լավ ընթացքի մեջ էր Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո:
Տնտեսական իրավիճակի վատթարացումը կհարվածի շատերին
Այս պահին աշխարհաքաղաքականությունը միջամտեց: Երբ Մեծ Բրիտանիան մասնակցեց 1956 թվականի Եգիպտոս ներխուժմանը Սուեզի ջրանցքի նկատմամբ վերահսկողության տակ վերցնելու համար, և ստերլինգը վթարի ենթարկվեց, ԱՄՆ նախագահ Դուայթ Էյզենհաուերի վարչակազմը հրաժարվեց օգնել, քանի դեռ Բրիտանիան դուրս չբերեց իր ուժերը: Սա մեկընդմիշտ նվազեցրեց ստերլինգի համաշխարհային հասակը(global stature): Այս աշխարհաքաղաքական իրադարձությունները, սակայմ, միայն հաստատեցին անկումը, որն արդեն իսկ կատարված փաստ էր:
Այսպիսով, հիմնական դասն այն է, որ գործող միջազգային արժույթ թողարկողն իր իրավասության սահմաններում հնարավորություն ունի պաշտպանել կամ անտեսել այդ կարգավիճակը: Այսպիսով, դոլարը կպահպանի իր գլոբալ դերը, կախված կլինի ոչ միայն Ռուսաստանի, Չինաստանի կամ ԲՐԻԿՍ-ի հետ ԱՄՆ հարաբերություններից: Ավելի շուտ, դա կախված կլինի այն բանից, թե արդյոք ԱՄՆ-ը կվերցնի իր աճող պարտքերը վերահսկողության տակ, կխուսափի պարտքի սահմանաչափի հերթական անարդյունավետ դիմակայությունից և ընդհանուր առմամբ միավորի իր տնտեսական և քաղաքական ակտը:
